Formaildéad

Is é an formaildéad nó an meatánal CH₂O an ceann is simplí de na haildéid. Gás gan dath é le teocht an tseomra, agus boladh láidir sainiúil as. Inniu, is mó mar amhábhar do chomhdhúile orgánacha eile a úsáidtear é, ach sna laethanta a bhí, d'úsáidtí tuaslagán uisce an fhormaildéid, an fhormailin, le heiseamail a thaisceadh sa bhitheolaíocht, sin nó mar fhrithsheipteán, is é sin, le baictéir a mharú. Tá an formaildéad sách nimhiúil don duine, áfach, agus is mór an priacal atá ann don tsláinte, go háirithe le taobhshúil ar chomh coitianta atá sé i gcónaí sa tionsclaíocht cheimiceach. Bíonn formaildéad le fáil go nádúrtha ar domhan.

Formaildéad

Substaint cheimiceach	aicme eintiteas ceimiceach
Mais mhóilíneach	30.011 Da
Tacsón ina n-aimsítear é	Homo sapiens, glasán, Codium fragile, coirce, Nicotiana tabacum, duileasc agus Escherichia coli
Ról	dífhabhtán, ailléirgin, príomh-mheitibilít, carcainigin agus carcanaigin cheirde
Struchtúr ceimiceach
Foirmle cheimiceach	CH₂O
SMILES canónta	Model 2D C=O
InChI	Model 3D
Airí
Dlús	0.8153 g/cm³ (a −20 °C)
Móimint leictreach dhépholach	2.332 D
Pointe leáite	−92 °C −92 °C
Fiuchphointe	−21 °C (a 760 Torr) −19.1 °C (a 101.325 kPa)
Móimint leictreach dhépholach	2.332 D
Eantalpacht chaighdeánach an fhoirmithe	−115.9 kJ/mol
Galbhrú	1 atm (a 20 °C)
Guais
Teorainn inlasta íochtair	7 vol%
Teorainn inlasta uachtarach	73 vol%
Meánteorainn nochta ualaithe ama	0.02 mg/m³ (10 h, luach ar iarraidh) 0.92 mg/m³ (8 h, Stáit Aontaithe Mheiriceá)
Short-term exposure limit (en)	2.46 mg/m³ (Stáit Aontaithe Mheiriceá)
Uasteorainn nochta	0.123 mg/m³ (luach ar iarraidh)
Láithreach contúirteach don bheatha nó sláinte	24.6 mg/m³
NFPA 704: Standard System for the Identification of the Hazards of Materials for Emergency Response ()
Eile
gás inlasta

Tá sé de chlaonadh san fhormaildéad polaiméiriú go paraformaildéad, trímhéiriú go 1,3,5-trí-ocsán, agus hiodráitiú go hiodráit formaildéid, nó meatándé-ól ${\ce {CH2(OH)2}}$.

Úsáid

Baintear úsáid as formaildéad mar oibreán balsamaithe le corpáin mharbha a chaomhnú ar mhaithe le hadhlacadh nó mionghearradh.

Priacail don tsláinte

Cé gur ceimiceán nádúrtha é an formaildéad, baineann a lán contúirtí leis ó thaobh shláinte an duine de. Is carcanaigin (cúis ailse) é, agus cuireann sé as do na súile. Greannaíonn sé na seicní múcasacha fosta. An dóchar atá sa mheatanól (san alcól meitile) ${\ce {CH3OH}}$ don duine tá sé bunaithe ar an dóigh a n-ocsaídítear an meatanól go formaildéad san orgánach dhaonna. I gcillíní na súl is mó a bhíos an t-ocsaídiú seo ar obair, rud a mhíníonn an scrios a dhéanann an meatanól do radharc na súl ag na daoine a thagann beo as an nimhiú meatanóil.