An difríocht idir athruithe ar: "André-Marie Ampère"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Líne 1:
{{WD Bosca Sonraí Duine}}
[[Fisic|Fisiceoir]] agus [[matamaiticeoir]] [[An Fhrainc|Francach]] ab ea '''André-Marie Ampère''' ([[20 Eanáir]] [[1775]] – [[10 Meitheamh|10 Metheamh]] [[1836]]). Bhunaigh Ampere (le [[Michael Faraday|Faraday]]) an leictreamaighnéadas.
Rinne Ampère [[taighde]] ar [[leictridinimic]] agus an gaol idir [[leictreachas]] is [[maighnéadas]]<ref>Hussey, Matt - Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)</ref>
D'fhorbair Ampère bealaí chun [[sruth leictreach]] a thomhas agus chruthaigh sé dlí sa bhliain 1827 (tugtar an '[[Dlí Aimpéir]]' inniu go minic) le cur síos ar an réimse ciorclach maighnéadach a thimpeallaíonn sreang sruthiompartha. Inniu Tomhastar sruth in aimpéir agus is scálach é.<ref>{{Lua idirlín|url=http://eolaiochtgccd.weebly.com/uploads/1/8/3/1/18313152/sruth_leictreach.docx|teideal=Sruth Leictreach (Cab 17)|údar=Eolaíocht GCCD|dátarochtana=2021}}</ref>
Rugadh é i [[Lyon]], sa Fhrainc, agus bhí cónaí ar sa sráidbhaile, Poleymieux-au-Mont-d'Or, ón mbliain [[1775]] go [[1836]]. Mar pháiste éachtach, bhí an-suim aige i bhfoghlaim agus eolas a aimsiú ó aois óg, deirtear gur úsáid sé clocha agus brioscaí le suimeanna móra a dhéanamh amach, sular fhoghlaim sé a chuid uimhreacha. [[File:Ampère - Essai sur la philosophie des sciences, 1838 - 3912601 323893 1 00011.tif|thumb|''Essai sur la philosophie des sciences''|clé]]▼
== Fisic ==
Thosaigh a athair ag múineadh [[Laidin]]e dó, ach stop sé nuair a bhí sé soiléir go raibh sé níos fearr ag an mata. Chun saothar [[Euler]] agus [[Bernoulli]] a thuiscint, bhí air an Laidin a fhoghlaim pé scéal é.▼
Tá clú agus cáil ag Ampère i gcúrsaí eolaíochta de bharr an nasc a rinne sé idir [[leictreachas]] agus [[maighnéadas]] , agus ag chuir tús le staidéar an leictreamaighnéadais. Ar an [[11 Meán Fómhair]]
Léirigh Ampère, gur aomadh dhá shreang chomhthreomhara i dtreo a chéile nuair a bhí sruth ag sreabhadh tríd an dá cheann sa treo céanna. Mar sin féin, d’éar na sreanga a chéile nuair a bhí na sruthanna ag sreabhadh sna treonna contrártha.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ista.ie/wp-content/uploads/2016/10/ESB.pdf|teideal=TUISCINT AR GHINIÚINT AN LEICTREACHAIS|údar=ESB|dátarochtana=2021}}</ref>
Sa bhliain [[1796]] bhuail Ampère le [[Julie Carron]], iníon ghabha a bhí ina chónaí in aice le [[Lyon]]. Sa bhliain [[1799]] pósadh iad. Ón mbliain [[1796]] ar aghaidh, mhúin Ampère an [[matamaitic]], [[Ceimic|an cheimic]] agus teangacha. Sa bhliain [[1801]] chuaigh sé go [[Bourg]], le bheith mar ollamh le fisic agus ceimic. D'fhán a bhean chéile breoite agus a mhac óg (Jean Jacques Ampère) ag Lyon. Fuair sí bás sa bhliain [[1804]], agus bhí an-tionchar ag a báis air. Sa bhliain chéanna, ceapadh é mar ollaimh mata sa [[Meánscoil|lycée]] i Lyon.▼
▲Tá clú agus cáil ag Ampère i gcúrsaí eolaíochta de bharr an nasc a rinne sé idir [[leictreachas]] agus [[maighnéadas]] , agus ag chuir tús le staidéar an leictreamaighnéadais. Ar an [[11 Meán Fómhair]], [[1820]] chuala Ampère faoi aimsiú [[H. C. Ørsted]], go ndéanann sruth voltach gníomh ar snáthaid maighnéadach. Seachtain ina dhiaidh sin, léirigh Ampère páipéar ag míniú céard a bhí ag tarlú ansin.
Lean Ampère ag staidéar ar an leictreamaignéadas, agus d'fhionn sé teoiric mhatamaiticiúil a mhínigh na heachtraí a bhí feicthe cheana féin
Bhí "''Essai sur la philosophie des sciences, ou exposition analytique d'une classification naturelle de toutes les connaissances humaines''", mar saothar deireanach Ampère a d'fhoilsíodh i ndiaidh a bháis.
== Saol ==
Fuair Ampère bás i [[Marseille]] agus cuireadh é sa Cimetière de Montmartre, i b[[Páras]].▼
▲Rugadh
▲Thosaigh a athair ag múineadh [[Laidin]]e dó, ach stop sé nuair a bhí sé soiléir go raibh sé níos fearr ag an mata. Chun saothar [[Leonhard Euler|Euler]] agus [[Daniel Bernoulli|Bernoulli]] a thuiscint, bhí air an Laidin a fhoghlaim pé scéal é.
== Féach freisin ==▼
Sa bhliain [[1796]] bhuail Ampère le Julie Carron, iníon ghabha a bhí ina cónaí in aice le [[Lyon]]. Sa bhliain [[1799]] pósadh iad. Ón mbliain [[1796]] ar aghaidh, mhúin Ampère an [[matamaitic]], [[Ceimic|an cheimic]] agus teangacha.
▲
Fuair Ampère bás tobann i scoil i [[Marseille]] ar [[10 Meitheamh|10 Metheamh]] [[1836]] agus in aois 61 bliain dó; ní raibh cáil ar bith air ag an am.
▲
▲== Féach freisin ==
* [[Jean Baptiste Biot]]
* [[Michael Faraday]]
*[[Dlí Avogadro]]
*[[Dlí Ampère]]
== Tagairtí ==
| |||