An difríocht idir athruithe ar: "Bolcán"
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Líne 9:
Tarlaíonn bolcáin an domhain toisc go bhfuil a screamh briste ina 17 plátaí teicteonacha móra dochta, a bhíonn ag [[snámh]] ar sraith an [[Maintlín (geolaíocht)|mhaintlín]] a bhíonn níos boige agus níos teo.
[[Íomhá:Volcano Map.png
Dá bhrí sin, ar an domhan, faightear bolcáin de gnáth san áit ina mbíonn plátaí teicteonacha ag eisréimniú nó ag inréimniú. Mar shampla, is cúis le plátaí dibhéirseacha atá ag tarraingt óna chéile na bolcáin a bhíonn ag droim lár[[aigéan]]<nowiki/>ach, mar shampla [[Droim an Atlantaigh Láir]]; plátaí teicteonacha coinbhéirseacha ag teacht le chéile is cúis leis na bolcáin ag Fáinne Tine an Aigéin Chiúin.
[[Íomhá:Katla 1918.jpg|mion|Katla, Mýrdalsjökull, 1918]]Chruthaítear bolcáin freisin san áit ina mbíonn síneadh agus tanú ar phlátaí taobh istigh na screimhe, m.sh., i Scoiltghleann na hAfraice Thoir agus sa bhlárum bholcánach Wells Gray-Clearwater agus i Scoiltghleann an Rio Grande i Meiriceá Thuaidh. Tagann an cineál seo bolcánachais faoi scáth na bolcánachais "hipitéis phláta". I gcónai, mínítear an bholcánachas, ar shiúl ó teorainneacha plátaí, mar chleitíní an mhaintlín. ▼
[[Íomhá:Arenal Volcano at night.jpg|mion|Bolcán Arenal]]▼
Tugtar "baill the" orthu, mar shampla [[Haváí]], agus samhlaítear go dtagann siad chun cinn ó thonnadh aníos diaipirí le magma ó theorainn an [[Croí|chroí]] is an mhaintlín, 3,000 km faoi dhromchla an domhain. De ghnáth, ní chruthaítear bolcáin nuair a shleamhnán dhá phláta teicteonach thar a chéile.[[Íomhá:Martinique Saint-Pierre après l'éruption du Mont-Pelé.jpg|mion|[[8 Bealtaine]] [[1902]] - Maraíodh 30,000 duine nuair a bhrúcht Mont Pelée i [[Martinique|Martinique.]] Scriosadh príomhbhaile an oileáin.]]▼
▲Chruthaítear bolcáin freisin san áit ina mbíonn síneadh agus tanú ar phlátaí taobh istigh na screimhe, m.sh., i Scoiltghleann na hAfraice Thoir agus sa bhlárum bholcánach Wells Gray-Clearwater agus i Scoiltghleann an Rio Grande i Meiriceá Thuaidh. Tagann an cineál seo bolcánachais faoi scáth na bolcánachais "hipitéis phláta". I gcónai, mínítear an bholcánachas, ar shiúl ó teorainneacha plátaí, mar chleitíní an mhaintlín.
▲Tugtar "baill the" orthu, mar shampla [[Haváí]], agus samhlaítear go dtagann siad chun cinn ó thonnadh aníos diaipirí le magma ó theorainn an [[Croí|chroí]] is an mhaintlín, 3,000 km faoi dhromchla an domhain. De ghnáth, ní chruthaítear bolcáin nuair a shleamhnán dhá phláta teicteonach thar a chéile.
== Contúirt ==
D'fhéadfadh bolcáin, atá ag brúchtadh, a bheith contúirteach go leor, ní hamháin i ngarchomharsanacht an bhrúchta.
Mar shampla, d'fhéadfadh a leithéid agus luaithreamhán bolcánach a bheith ina bhagairt ar [[aerárthach| aerárthaí]], go háirithe scairdeitleáin; mar is féidir luaithcháithníní a leáigh ag ardtheocht na n-inneall, agus ansin is féidir le caithníní leáite cloí chuig [[Lann|lanna]] an [[tuirbín]] agus a gcruth a athrú, rud a d'fhéadfadh cur isteach ar oibriú an tuirbín.
D'fhéadfadh brúchtaí móra tionchar a imirt ar an aertheocht, mar is féidir le luaithreach agus braoiníní d'aigéad [[sulfar]]<nowiki/>ach an [[An Ghrian|ghrian]] a chur i bhfolach agus an [[atmaisféar]] an domhain (nó trópaisféar) a fhuarú; mar sin féin, ionsúnn siad an teas radaithe ag teacht aníos ón domhan, ar an dóigh sin téitear an atmaisféar uachtarach (nó strataisféar). Go stairiúil, 'bolcánacha Geimhrí' a ghlaoití orthu siúd agus bhí siad freagrach as gortaí tubaisteacha.[[Íomhá:Puu Oo cropped.jpg|mion|225px|dheis|[[3 Eanáir]] [[1983]]: Thosaigh an bolcán Kīlauea in [[Hawaii]] ag brúchtadh. Níor tháinig stad air go fóill.]]▼
▲[[Íomhá:Arenal Volcano at night.jpg|mion|Bolcán Arenal]]
▲D'fhéadfadh brúchtaí móra tionchar a imirt ar an aertheocht, mar is féidir le luaithreach agus braoiníní d'aigéad [[sulfar]]<nowiki/>ach an [[An Ghrian|ghrian]] a chur i bhfolach agus an [[atmaisféar]] an domhain (nó trópaisféar) a fhuarú; mar sin féin, ionsúnn siad an teas radaithe ag teacht aníos ón domhan, ar an dóigh sin téitear an atmaisféar uachtarach (nó strataisféar). Go stairiúil, 'bolcánacha Geimhrí' a ghlaoití orthu siúd agus bhí siad freagrach as gortaí tubaisteacha.
== Eachtraí ==
*
* [[10 Aibreán]] [[1815]] - Phléasc Mount Tambora, ar Sumbawa san [[An Indinéisis|Indinéis]], an brúchtadh bolcánach is mó riamh, saghas "VEI-7"
* [[27 Lúnasa]] [[1883]] - Phléasc an bolcán Krakatau san [[An Indinéis|Indinéis]]. Seo an pléascadh ba mhó riamh, b'fhéidir, ó bhí scríobh ag an [[Cine daonna|chine dhaonna]].
* [[8 Bealtaine]] [[1902]] - Maraíodh 30,000 duine nuair a bhrúcht Mont Pelée i [[Martinique|Martinique.]] Scriosadh príomhbhaile an oileáin.
* [[16 Márta]] [[1963]] – Phléasc Sliabh Agung, bolcán ar Bali san [[an Indinéis|Indinéis]]. Fuair 11,000 duine bás.
* [[Íomhá:Types of volcano hazards usgs.gif|mion]][[10 Deireadh Fómhair]] [[1963]] - Bhrúcht an bolcán ar [[Tristan da Cunha]]. Tugadh pobal an [[Oileán|oileáin]] go sealadach go [[Cape Town]] agus ansin go [[Sasana]].
* [[19 Aibreán]] [[1980]]: Maraíodh 57 duine nuair a brúchtadh an bolcán St Helens i [[Washington]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Mheiriceá]]
* [[3 Eanáir]] [[1983]]: Thosaigh an bolcán Kīlauea in [[Hawaii]] ag brúchtadh. Níor tháinig stad air go fóill.
* 13-16 Samhain 1985: Meastar gur maraíodh 23,
* [[23 Bealtaine]] [[2010]] - Stopadh eitiltí in [[Albain]] de thoradh ar luaithreamhán nuair a phléasc bolcán Grímsvötn san [[An Íoslainn|Íoslainn]]
* [[22 Aibreán]] [[2015]] - Phléasc an bolcán Calbuco sa [[An tSile|Sile]]. Iontas ar na saineolaithe; níor phléasc an bolcán le 50 bliain anuas.[[Íomhá:Krakatoa eruption lithograph.jpg|mion|Brúchtadh Krakatau sna hIndiacha Thoir Ollannacha (an Indinéis inniu). Fuair 36,000 duine bás|clé|211x211px]]
== Féach freisin ==
| |||