|
Is páirtíPáirtí polaitiúil ab ea é '''Cumann na nGaedhaelnGaedheal''' (nó '''Cumann na nGaedhealnGael''' a bheadh ann de réir litriú an lae inniu) a bhí annag obair ón ómbliain [[1923]] go dtí an bhliain [[1933]]. DB'fhabhraighé ba bhunús leis an páirtíbpáirtí ónná gcuidan chuid de [[Shinn Féin|Sinn Féin]] a ghlacbhí sásta glacadh leis an g[[Conradh Angla-Éireannach]], faoi [[MicheálMícheál Ó Coileáin|Mhícheál Ó Coileáin]]. Bhí sé i gcumhacht ósna blianta [[1923]] go dtí [[1932]], ar dtús mar rialtas sealadach agus ansin mar rialtas tofa, go dtí gur chaill siad todhchántoghchán na bliana 1932 d'[[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]]. Chomhcheangail siad leis an [[Lár-Pháirtí Náisiúnta]] agus le Lucht na [[Léinte Gorma]] chun [[Fine Gael]] a bhunú i Meán Fómhair 1933.
==Roimh an ConradhgConradh==
Bhunaigh [[Art Ó Gríofa]] eagraíocht darbh ainm Cumann na nGaedhael sa bhliain [[1900]] chun feachtas a eagrú i gcoinne cuairt Rí [[Éadbháird VII]] agus Banríon Alexandra ar Éirinn. Sa bhliain [[1905]], chomhcheangail an eagraíocht le heagraíochtaí éagsúla eile chun Sinn Féin a bhúnú. ▼
▲Bhunaigh [[Art Ó Gríofa]] eagraíocht darbh ainm Cumann na nGaedhael sa bhliain [[1900]] chun feachtas a eagrú i gcoinne cuairtchuairt an Rí [[ ÉadbháirdÉadbhard VIIa hOcht]] agus Banríonna Banríona Alexandra ar Éirinn. Sa bhliain [[1905]], chomhcheangailchuaigh an eagraíochtcumann leseo heagraíochtaíagus éagsúlaa lán eagraíochtaí náisiúnaíocha eile chunle chéile le Sinn Féin a bhúnúbhunú.
==An Páirtí Tar Éis An Conradh Angla-Éireannach== ▼
▲==An Páirtí Tartar Éiséis Anan ConradhChonartha Angla- ÉireannachÉireannaigh==
[[Image:WTCosgrave2.jpg|frame|right|[[Liam T. Mac Cosgair]], Ceannasaí]]
Tháinig an dara leagan de Chumann na nGaedhael ar an bhfód tar éis na scoilte a chuaigh ar Shinn Féin de thoradh an Chonartha Angla-Éireannaigh sa bhliain [[1921]]. Ghlac an tromlach leis an gConradh i n[[Dáil Éireann]], agus d'fhágthréig an mionlach an Dáil, faoi cheannas ÉamonEamon Dede Valera. Bhí rialtas sealadach i mbun chúrsaí na tíre ósna blianta 1921 go 1923, agus ansin bhunaigh na teachtaí a thacaigh leis an gConradh Cumann na nGaedhael mar pháirtí. Páirtí ar an eite dheis baab ea é don chuid is mó. I measc na gceannairí a thacaigh leis an gConradh bhí Art Ó Gríofa agus Micheál Ó Coileáin, ach tar éis deireadhdheireadh an Chogaidh Chathartha, bhí an beirtbheirt acu ar shlí an fhírinne. Fágadh [[Liam T. Mac Cosgair]] mar cheannasaí ar an bpáirtí, agus marb'eisean a bhí ar an gcéadchéad ÚachtaránUachtarán ar Choiste FeidhmeannachFeidhmitheach [[Saorstát Éireann|Shaorstát Éireann]].
==AthfhoirgniúAtógáil==
Tar éis dóibh cumhacht a ghlacadh, thosaigh an pháirtí ag leagadh bonneagar don Stáit. Chuir siad an dlí i bhfeidhm arís le roinnt gníomhaithe sábháilte phobail. Cuireadh [[Óglaigh na hÉireann]] faoi chois, agus tháinig eagair ar an tír arís tar eís an Chogaidh Chathartha. D'oíbrigh [[Caoimhín Ó hUiginn]] go dian mar Aire Gnothái Baile chun an bhagairt a mhair ó na hÓglaigh nach ghlac leis an gConradh a scriosadh. Bhunaigh sé An [[Garda Síochána]] (in áit [[Constablacht Ríoga na hÉireann|Chonstablacht Ríoga na hÉireann]]) chun an dlí a feidhmiú. Fórsa póilíneachta gan airm a bhí ann, gné a chuidigh leo muinín an phobal a aimsiú. Mar Aire Gnothaí Eachtracha, d'eírigh le Ó hUiginn méid níos mó d'uathriail ó [[Sasana]] agus ón g[[Comhlathas]] a shocrú. ▼
▲Tar éis dóibh cumhachtdul ai ghlacadhgcumhacht, thosaigh an pháirtí ag leagadhtógáil bonneagarbonneagair don StáitStát nua. Chuir siad an dlí i bhfeidhm arís le roinnt gníomhaithe sábháilte phobail. Cuireadh [[Óglaigh na hÉireann]] faoi chois, agus tháinig eagairsíocháin ari an tírbhfeidhm arís tar eís an Chogaidh Chathartha. D'oíbrigh [[Caoimhín Ó hUiginn]] go dian mar Aire GnotháiGnóthaí BaileInmheánacha chun an bhagairt a mhair ó na hÓglaigh nachnár ghlac leis an gConradh a scriosadhchloí. Bhunaigh sé Anan [[Garda Síochána]] (in áit [[Constablacht Ríoga na hÉireann|Chonstablacht Ríoga na hÉireann]]) chun an dlí a feidhmiúchoinneáil i bhfeidhm agus an tsíocháin a choimeád. Fórsa póilíneachta gan airm a bhí ann, gnérud a chuidigh leo muiníngnaoi anna phobalcosmhuintire a aimsiúfháil. MarAgus é ina Aire GnothaíGnóthaí Eachtracha, d' eírighéirigh leleis Óan hUiginn méidUiginneach níos mó féinrialtais a bhaint amach d' uathriailÉirinn ó [[Sasana |Shasana]] agus ón g[[Comhlathas]] a shocrú.
==Comhdlúthú==
Mar cheannasaí, thug Mac Cosgair socracht agus iontaofacht don tír, agus d'eirigh leis aontas an Stáit a chosaint, cé go raibh an phobal dealaithe go nimhneach tar eís an [[Cogadh Cathartha na hÉireann|Chogaidh Chathartha]]. ▼
==Comhdhlúthú==
Sa bhliain 1927, d'eagraigh an Rialtas scéim na [[Sionainn|Sionainne]], scéim hídrileictreachas a bhain leas as cumhacht na habhainn chun aibhléis a chruthú agus fostaíocht a sholáthrú. Thárlaigh an scéim seo ag an t-am céanna le scéimeanna ar an gcuma chéanna sa h[[Eoraip]] (mar shampla, draeineáil na riasc Phointíneach san [[Iodáil]]), ach cé gur thug sé fostaíocht don phobal in am an [[Meath Mór]], chuir sé an iomarca brú ar an ngeilleagar tar éis costaisí an Cogadh Cathartha. Bhí ar an Rialtas beartaisí a thabhairt isteach nach raibh dúil na daoine iontu. Tháinig íslú scilling ar an bpinsean stáit agus bhí ar an bpáirtí polasaíthe coimeádach a leanúint. Thit seasamh an pháirtí in aigne an phobal de thoradh na beartaisí seo. ▼
▲Mar cheannasaí, thug Macan CosgairCosgrach socrachtsíocháin agus iontaofachtsuaimhneach inmheánach don tír, agus d' eirighéirigh leis aontas an Stáit a chosaint, cé go raibh an phobal dealaithescoilte go nimhneach tar eís an [[Cogadh Cathartha na hÉireann|Chogaidh Chathartha]].
D'eirigh go dona le Cumann na nGaedhael san olltoghchán a bhí ann i mí an Mheithimh, 1927. Thit an méid súiocháin a bhí acu ó 63 (39% den iomlán) go 47 (27% den iomlán), ach d'eirigh leo fanacht i bhfeidhm ar chúrsaí na tíre toisc gur dhiúltaigh Fianna Fáil a suíocháin a líonadh de dheasca an mhionn dílseachta éigeantach don Rí Shasanaigh. Ghlac an páirtí le feallmharú Caoimhín Ó hUiginn mar bhuille feallta. Mharaigh [[Poblachtánachas in Éirinn|Poblachtánaigh]] é agus é ar a shlí abhaile ón [[Aifreann]] go luath tar éis an todhchán. Mar fhreagra ar an ngníomh sin, chruthaigh an Rialtas gníomh sábháilte phobail a chuir tús le pionós an bháis sa Shaorstát. Thairis sin, chuir siad gníomh i bhfeidhm a thóg cearta ionadaíochta ó aon [[Teachta Dála]] nár ghlac leis an [[Mionn Dílseachta]]. Bhí air Sinn Féin a suíocháin a glacadh. Bhí freasúra ag an Rialtas don chéad uair. ▼
▲Sa bhliain 1927, d'eagraigh an Rialtas scéim na [[Sionainn|Sionainne]], scéim hídrileictreachashídrileictreachais a bhain leas as cumhacht na habhainn chun aibhléis a chruthú agus fostaíocht a sholáthrúsholáthar. ThárlaighFaoin an scéim seo ag an t-am céanna , lebhí scéimeanna forbartha ar an gcuma chéanna saá gcur i gcrích san h[[ An Eoraip|Eoraip]] (mar shampla, draeineáildraenáil na riasc PhointíneachPointíneach san [[ An Iodáil|Iodáil]]), ach cé gur thug sé fostaíocht don phobal in am an [[ MeathAn Spealadh Mór |Spealta Mhóir]], chuir sé an iomarca brú ar an ngeilleagar tar éis costaisíchostaisí an Cogadh Cathartha. Bhí ar an Rialtas beartaisíbeartais a thabhairt isteach nach raibh dúil ag na daoine iontu. Tháinig íslúísliú scillingscillinge ar an bpinsean stáit agus bhí ar an bpáirtí polasaíthepolasaithe coimeádacha coimeádacheacnamaíochta a leanúint. Thit seasamh an pháirtí in aigne an phobal de thoradh na beartaisímbeartas seo.
Mheath an páirtí ón am sin ar aghaidh, le chuid mór dá gcuid tacaíocht ag dul go [[Fianna Fáil]], an páirtí nua a bhunaigh Éamon De Valera tar eís scoilt eile i Sinn Féin. I súile an pobal, bhí Cumann na nGaedhael ró-tógtha leis an gConradh agus ro-gafa le cúram slándála phobal. Bhí sé mar polasaí airgeadais acu freisin tráchtáil saor a ligeant. Ag an t-am céanna, bhí Fianna Fáil ag moladh cosaint eacnamaíochta. Buile mór a bhí an Meath Mór do rialtas Cumann na nGaedhael freisin, agus bhuaigh Fianna Fáil orthu i dtoghchán 1932. Níor bhuaigh siad ach 57 suíocháin, i gcoinne 72 ag Fianna Fáil. ▼
▲==Meath an PáirtíPháirtí==
▲D' eirighéirigh go dona le Cumann na nGaedhaelnGaedheal san olltoghchán a bhí ann i míMí an Mheithimh, 1927. Thit an méid súiocháinsuíochán a bhí acu ó 63 cinn (39% den iomlán) go 47 gcinn (27% den iomlán), ach d'eirighbhí siad leoábalta fanacht i bhfeidhm ar chúrsaígceann na tíre toisc gur dhiúltaigh Fianna Fáil a suíocháin a líonadh de dheasca anna mhionnmionn dílseachta éigeantacha donchaithfeadh Rína Shasanaigh.Teachtaí GhlacDála ana páirtímhóidiú ledo feallmharúRí Shasana. Nuair a feallmharaíodh Caoimhín Ó hUiginn , dhearc an páirtí air mar bhuillefheillbheart fealltamór. MharaighB'iad na [[Poblachtánachas in Éirinn|Poblachtánaigh]] éa mharaigh an tUiginneach agus é ar a shlí abhaile ón [[Aifreann]] go luath tar éis an todhchántoghcháin. Mar fhreagra ar an ngníomh sin, chruthaighreachtaíodh an RialtastAcht gníomhum sábháilteShlándáil phobailPhoiblí a chuir tús le pionós an bháis sa ShaorstátSaorstát. Thairis sin, chuir siad gníomhAcht eile i bhfeidhm a thógbhain na cearta ionadaíochta ó d'aon [[Teachta Dála]] nár ghlacnach leisdtabharfadh an [[Mionn Dílseachta]]. Bhí airMar Sinnsin, Féinní raibh de rogha ag na Poblachtánaigh ach a suíocháin a glacadhghlacadh sa Dáil. Bhí freasúra ceart ag an Rialtas don chéad uair riamh.
▲Mheath an páirtí ónÓn am sin ar aghaidh, lebhí chuidmeath mórag teacht ar an bpáirtí, agus cuid dámhór gcuidden tacaíocht ag dul go [[Fianna Fáil]], an páirtí nua a bhunaigh ÉamonEamon Dede Valera tar eíséis scoilt eile ia theacht ar SinnShinn Féin. I súile an pobal, bhí Cumann na nGaedhael ró-tógtharóthógtha leis an gConradh agus ro-gafaróghafa le cúram na slándála phobalpobail. Bhí sé mar polasaípholasaí airgeadais acu freisin tráchtáiltreisiú saorleis aan ligeanttsaorthrádáil. Ag an t-am céanna, bhí Fianna Fáil ag moladh cosaintpolasaí caomhnaitheach eacnamaíochta. Buile mór aab bhíea é an MeathSpealadh Mór do rialtas CumannChumann na nGaedhael freisin, agus bhuaigh Fianna Fáil orthu i dtoghchán na bliana 1932. NíorNí bhuaighbhfuair siad ach 57 suíocháinsuíochán, i gcoinne an 72 cheann a bhí ag Fianna Fáil.
==Cónascadh==
Chaill an páirtí níos mó suiocháinsuíocháin san olltoghchán in Eanair na bliana 1933, agus tosáiodhchuaigh sé i ndáil pléchomhairle leis an Lárpháirtí agus Luchtleis na Léinte Gorma faoi chónascadh an trí pháirtí seo. Timpeall Meánar Mheán Fómhair sa bhliain 1933, tháinig páirtí nua as an gcónascadh seo. [[Fine Gael]] an t-ainm a bhí air, ach i ndáiríre ní raibh ann ach leagan nua méadaithefairsingithe de Chumann na nGaedhael.
| 