Leagan ó 13:22, 13 Bealtaine 2018 athraigh TGcoa (plé \| dréachtaí) Confirmed users 30,542 edits No edit summary chlib amháin: Visual edit ← Gabh chuig an difear roimhe seo		Leagan ó 19:44, 12 Bealtaine 2023 athraigh cealaigh TGcoa (plé \| dréachtaí) Confirmed users 30,542 edits No edit summary chlib amháin: Visual edit An chéad dhifear eile →
Líne 1: [[Íomhá:All eyes are on Hurricane Irma as it strengthened to category-5 intensity yes....webm\|mion\|Físeán: Hurricane Irma 2017 (NOAA NWS Weather Prediction Cente)]] ~~[[Íomhá:Cyclone Catarina from the ISS on March 26 2004.JPG\|thumb\|Spéirling "Catarina" (''cyclone teochreasach'')]]~~ [[Stoirm]] ollmhór ghaoithe agus bháistí is ea '''spéirling,''' nó '''stoirm''' nó '''[[~~Trópaicí~~Spéirling\|~~thrópaic~~cuaranfa]]~~<nowiki/>each~~ ~~dhian~~trópaiceach,''' ~~is ea~~nó '''~~Spéirling~~tíofún''' srl,<ref>{{Lua idirlín\|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/eureka-2-1.pdf\|teideal=Eureka, Iml 1-2\|údar=COGG\|dáta=MF 2005\|dátarochtana=2023}}</ref> go minic millteach, a tharlaíonn mar [[Cuilithe\|chuilithe]] ag déanamh bíse mórthimpeall ar chóras brú ísil.<ref>Hussey, Matt - Fréamh an Eolais (Coiscéim 2011)</ref>. [[Íomhá:Hurricane ~~profile graphic~~-en.~~gif\|clé~~svg\|mion]]▼ [[Íomhá:NASA Catches Hurricanes Jose and Maria.webm\|mion\|Físeán: [[NASA]] 360]] == Tréithe == [[Íomhá:Hurricane Preparedness.webm\|mion\|Físeán: sábháilteacht ]] Bíonn luasanna na ngaoth an-ard inti (os cionn 130 km u<small><sup>-1</sup></small> nó i bhfad níos mó<ref>Ghaifead siad gaotha suas le 320 ksu le linn spéirlinge.</ref> agus ≥ 14 ar an [[scála Beaufort]]), ach i lár na bíse (croí na stoirme) bíonn an aimsir ciúin. ▼ Tosaíonn spéirlingí os cionn aigéan trópaiceach, de ghnáth idir Iúil is [[Deireadh Fómhair]], agus gluaiseann siar nó siar ó thuaidh sa [[leathsféar]] thuaidh, siar nó siar ó dheas sa leathsféar theas, agus cailleann [[fuinneamh]] nuair a thagann i dtír. ▼ Casann sí timpeall agus timpeall uirthi féin agus maireann sí ar feadh cúpla uair an chloig ar a laghad. Tosaíonn spéirlingí os cionn na n-aigéan sna trópaicí, áit a bhfuil an t-uisce te (os cionn 26°, teas nach mbíonn againn i bhfarraigí na hÉireann!). De réir mar a fhásann siad agus mar a ghluaiseann siad, éiríonn siad níos láidre agus níos tapúla. Bíonn na gaotha ag dul timpeall i gciorca ach bíonn áit chiúin shocair i lár an chiorcail sin agus tugaimid croí na stoirme uirthi. Bíonn luas agus láidreacht na spéirlinge ag méadú i gcónaí. Cruthaíonn sí scamaill mhóra thoirniúla. Uaireanta, bíonn an córas iomlán 800km ar leithead (486km an fad atá idir cósta thuaidh na hÉireann agus an cósta theas.) ▲Bíonn luasanna na ngaoth an-ard inti (os cionn 130 km u<small><sup>-1</sup></small> agus ≥ 14 ar an [[scála Beaufort]]), ach i lár na bíse (croí na stoirme) bíonn an aimsir ciúin. Is é an t-uisce is cúis le formhór an damáiste a dhéanann spéirling. Bíonn báisteach throm i gceist, ach chomh maith leis sin, éiríonn tonnta móra millteacha aníos as an aigéan - tugaimid borradh stoirme orthu seo. Bíonn na tonnta seo suas le 15m ar airde. Nuair a thagann an spéirling isteach in aice na talún, méadaíonn an borradh stoirme agus réabann sé dumhaigh, ballaí agus bacáin eile. Nuair a bhíonn an spéirling ag taisteal trasna na tíre, bíonn gaotha fíochmhara agus báisteach throm ag bascadh an cheantair ar feadh cúpla uair an chloig. Cailleann an spéirling a cuid cumhachta go tapa, de réir mar a théann sí isteach faoin tír. ▲Tosaíonn spéirlingí os cionn aigéan trópaiceach, de ghnáth idir Iúil is [[Deireadh Fómhair]], agus gluaiseann siar nó siar ó thuaidh sa [[leathsféar]] thuaidh, siar nó siar ó dheas sa leathsféar theas, agus cailleann [[fuinneamh]] nuair a thagann i dtír. ~~[[Íomhá:Atlantic hurricane graphic.png\|mion]]~~ • Casann an spéirling tuathal má tá sí ar an taobh ó thuaidh den mheánchiorcal agus casann sí deiseal má tá sí ó dheas de. == Ainmneacha ==▼ • Idir Mí na Bealtaine agus Mí Mheán Fómhair is mó a tharlaíonn spéirlingí. * Tugtar ''tíofún'' ar spéirling in iarthuaisceart [[An tAigéan Ciúin\|an Aigéin Chiúin]]. ▼ [[Íomhá:Tropical_cyclone_model.gif\|mion\|samhaltú ]] * Tugtar ''cuaranfa'' ar spéirling i mBá na Beangáile. ▼ === Téamh domhanda === Tharla 10 spéirling, nó mar sin, gach bliain sa Mhurascaill sna 1990idí. Measann roinnt eolaithe anois go méadóidh an uimhir sin agus an [[Athrú aeráide\|téamh domhanda]] buailte linn. == Stair == Go bhfios dúinn, tharla an spéirling ba mheasa riamh sa bhliain 1780. Mharaigh sí 22,000 duine sa Chairib. ▲== Ainmneacha == Seans gur tháinig an focal Béarla 'hurricane' ó fhocal de chuid na [[Bundúchasaigh Mheiriceá\|Meiriceánach Dúchasach]], [[Huracan]],<ref>{{Luaigh foilseachán\|title=Huracan\|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Huracan&oldid=1115125975\|journal=Wikipedia\|date=2022-10-09\|language=en}}</ref> a raibh an chiall 'droch-spiorad na gaoithe' leis. ▲* Tugtar ''tíofún'' ar spéirling in iarthuaisceart [[An tAigéan Ciúin\|an Aigéin Chiúin]]. ▲* Tugtar ''[[Cioclón trópaiceach\|cioclón]]'' agus ''cuaranfa'' ar spéirling i ~~mBá~~m[[Bá na Beangáile]]. * Tugtar '''willy willies''<nowiki/>' orthu san [[An Astráil\|Astráil]], Gach bliain ainmnítear na spéirlingí le hainmneacha in ord aibítreach (ach litreacha tearca mar Q is X a fhágáil ar lár) chun míthuiscint a sheachaint nuair a bhíonn níos mó ná ceann amháin ann ag an am céanna. Úsáidtear ainmneacha difriúla san Atlantach, [[oirthear]] an Aigéin Chiúin, agus lár an Aigéin Chiúin. ▲[[Íomhá:Hurricane profile graphic.gif\|clé\|mion]] == Féach freisin == ~~===~~* [[:Catagóir:Stoirmeacha\|Hairicíní móra]] ~~===~~ * [[Cioclón]] == Tagairtí == {{Reflist}} ~~{{Fréamh an Eolais}}~~ ~~{{síol}}~~ [[Catagóir:Stoirmeacha]]

An difríocht idir athruithe ar: "Spéirling"