An difríocht idir athruithe ar: "Seosamh Mac Grianna"
Content deleted Content added
WD |
No edit summary |
||
Líne 1:
{{WD Bosca Sonraí Duine}}
[[Scríbhneoir]] [[Gaeilge]] ó [[Rinn na Feirste]] s[[na Rosa]] i n[[An Ghaeltacht|Gaeltacht]] Thír Chonaill ab ea '''Seosamh Mac Grianna''' ([[1901]]-[[1990]]). Áirítear ar chlasaicigh nua-aimseartha na [[Litríocht na Gaeilge|litríochta Gaeilge]] é.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1580|teideal=MAC GRIANNA, Seosamh (1900–1990)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2023-06-01}}</ref>
== Saol ==
Deartháir do [[Séamus Ó Grianna|Shéamus Ó Grianna]] ab ea Seosamh, nó ''Joe Fheidhlimí Dhónaill Phroinsiais'', mar a thugadh muintir Rinn na Feirste air. Éan corr a bhí ann ó thús, mar Sheosamh, agus ní dheachaigh sé riamh ag obair ar an Lagán ná go hAlbain, mar ba dual d'aos óg Thír Chonaill a dhéanamh. Ghlac sé páirt sa Chogadh Cathartha in éineacht lena dheartháir, agus chaith an bheirt acu an bhliain go leith roimh dheireadh an chogaidh imtheorannaithe ag an Saorstát.
Chaith Seosamh a sheal féin ag [[Aistriúchán|aistritheoireacht]] don [[An Gúm|Ghúm]], agus déanta na fírinne rinne sé a lán aistriúchán a thabhaigh clú is cáil dó, go háirithe an Ghaeilge a chuir sé ar ''Ivanhoe'' le [[Walter Scott]].
Mar sin féin, bhí sé míshásta leis an bpá a fuair sé ón nGúm, agus níos míshásta fós leis an dóigh ar chaith an Gúm lena chuid bunscríbhinní. Siúd is go raibh an t-[[úrscéal]] ''An Druma Mór'' críochnaithe aige sna [[1930idí|tríochaidí]], níor tháinig sé i gcló roimh na [[1960idí|seascaidí]].
Chuaigh an cruatan go mór mór chun dochair dó, go háirithe ó thaobh na sláinte sící de. Sa bhliain [[1935]], agus é díreach ag scríobh úrscéil faoi shaol polaitiúil na hÉireann, buaileadh le síocóis dhúlagrach é a d'fhág ina chreapaltán é ó thaobh na haigne de, ar feadh a raibh fágtha de shaol aige.
Chaith sé tamall i nGráinseach Ghormáin in 1935-36. As sin amach bhí an saol go dona aige. Bhí sé in aontíos le bean darbh ainm Peigí le tamall. Bhí mac acu darbh ainm Fionn ach cuireadh isteach i ndílleachtlann na m[[Bráithre Críostaí]] i nGlas Naíon é nuair nár fhéad an lánúin cúram ceart a thabhairt dó.
D'éist sé an obair scríbhneoireachta, agus baisteadh ''Dá mBíodh Ruball ar an Éan'' (is é sin, "dá mbeadh eireaball ar an éan", de réir an Chaighdeáin) ar an úrscéal neamhchríochnaithe.
Chaith Mac Grianna roinnt blianta ina chónaí ag Páirc Naomh Áine, Rath Éanaigh, sna 1950idí. D’fhág Seosamh an teach sin in 1957 agus chuaigh sé ar ais go Rann na Feirste (nochtadh leac cuimhneacháin ann i gcuimhne ar an scríbhneoir sa bhliain 2023).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Nuacht an Tuaiscirt. 29 Bealtaine|url=https://www.rte.ie/rnag/nuacht-gaeltachta/2023/0529/1386248-nuacht-an-tuaiscirt-29-bealtaine/|date=2023-05-29|language=ga-IE|author=RnaG}}</ref>
[[Íomhá:Letterkenny St. Eunan's College Irland@20160529 02.jpg|mion|Saint Eunan's College, Letterkenny]]
Chaith Seosamh an chuid is mó den am ina dhiaidh sin ag éileamh san [[ospidéal]] [[Síciatracht|síciatrach]]. Bhí sórt cleamhnais neamhoifigiúil aige le bean agus saolaíodh mac don bheirt aige
[[Íomhá:Rannnafeirste.JPG|clé|mion|Rann na Feirste]]
==
[[Íomhá:St Pats College Drumcondra.jpg|mion|St Pats College Drumcondra, BÁ¢]]
Is iad na leabhair is tábhachtaí dár scríobh Seosamh ná ''Pádraic Ó Conaire agus Aistí Eile'', ''An Druma Mór'', ''Eoghan Ruadh Ó Néill'', ''Dá mBíodh Ruball ar an Éan'' agus ''Mo Bhealach Féin''.
===
[[Íomhá:St Conals Hospital Letterkenny.jpg|mion|St.Conall's: [[ospidéal]] [[Síciatracht|síciatrach]]]]
Is í an aiste is mó le rá dár scríobh Seosamh ná ''[[Pádraic Ó Conaire]]''. Dealraíonn sé go raibh sé meáite ar cheird an scríbhneora a tharraingt air féin ó bhí sé an-óg, ach níor thuig sé go bhféadfadh sé an cheird sin a chleachtadh trí mheán na Gaeilge sular léigh sé an chéad leabhar le hÓ Conaire. Rinne sé an-chomhionannú le Pádraic mar dhuine agus mar dheoraí, nó shíl sé gur éanacha corra den chineál céanna ab ea an bheirt acu. Is amhlaidh go raibh coimhthíos ar Sheosamh riamh roimh shaol na Gaeltachta féin, ach nuair a fuair sé aithne ar scríbhneoireacht Uí Chonaire, chonacthas dó nach raibh sé ina aonar a thuilleadh le mothúcháin den tsórt áirithe sin.
Line 25 ⟶ 33:
=== Na Mórshaothair ===
==== ''An Druma Mór'' ====
Is é ''An Druma Mór'' an t-aon úrscéal amháin de chuid Sheosaimh nár foilsíodh gan mhoill i ndiaidh dó é a chríochnú. Ar an drochuair, ní raibh an Gúm sásta é a fhoilsiú roimh na seascaidí agus tháinig athrú mór ar litríocht na Gaeilge idir na tríochaidí nuair a scríobhadh agus deireadh na seascaidí nuair a foilsíodh é. D'fhéadfá a rá gur lá i ndiaidh an mhargaidh a tháinig an leabhar ar an saol faoi dheireadh. Go bunúsach, tugann an leabhar seo cur síos ar an dóigh a stróiceann teacht na nua-aoise agus na polaitíochta nua-aimseartha seanchomhar na Gaeltachta as a chéile. Tá na himeachtaí suite i sráidbhaile beag ar an gcósta thiar, áit nach bhfuil aon duine in ann é féin a choinneáil beo beathaithe ach é a bheith ag rúpáil oibre ó dhubh go dubh. Is í an t-aon fhilíocht amháin atá ag na daoine seo ná paráid Lá 'le Pádraig, nó lá an Druma Mhóir. Cé go raibh an t-úrscéal críochnaithe aige sna tríochaidí, níor foilsíodh é go dtí 1969. Ní nach ionadh, ghoill an cheist go mór ar Sheosamh.
==== ''Mo Bhealach Féin'' ====
Scríobh Seosamh an leabhar ''Mo Bhealach Féin'' faoi thionchar na scéalta faoin bhfánaíocht a chum Pádraic Ó Conaire. Maidir le "Mo Bhealach Féin", is cur síos é ar fhánaíocht Sheosaimh féin ar fud na hÉireann agus na Breataine Móire. Inbhreathnú agus féin-scrúdú atá ann, agus ní bhíonn sa radharcra timpeall mo dhuine go minic ach cúlra nó stáitse don dóigh a bhfuil sé ag déanamh staidéir ar imeachtaí a intinne. Má bhítear ag dul ar lorg chéad chomharthaí an ghalair intinne a chuir deireadh le caithréim scríbhneoireachta Sheosaimh i lár na dtríochaidí, beidh siad le haithint i bhfad níos soiléire ar an leabhar áirithe seo ná ar an "Ruball".
==== ''Ruball ar an Éan'' ====
Foilsíodh an t-úrscéal neamhchríochnaithe úd ''Dá mBíodh Ruball ar an Éan'' an chéad uair mar aguisín le "Mo Bhealach Féin". Iarracht a bhí ann cur síos liteartha a thabhairt ar shaol an aosa intleachtúil sa phríomhchathair. Dá n-éireodh leis an scríbhneoir an t-úrscéal a chríochnú, an "ruball a chur leis an éan" - is é "ruball" an leagan Ultach den fhocal "eireaball" - is dócha go gcuirfeadh sé athrú cuma ar fad ar fhorbairt na litríochta Gaeilge, na húrscéalaíochta ach go háirithe. Níl an leabhar leadránach mar atá sé, nó is iomaí scig-gháire a bhaineann Seosamh as an léitheoir leis an tsúil mhagúil a chaitheann sé ar pholaitíocht agus ar chultúr na hÉireann sna tríochaidí.
Go gairid roimh a bhás, thug an scríbhneoir le fios go raibh "ruball curtha ar an éan" aige, agus ó na laethanta sin ar aghaidh bíonn an cheist i mbéal an phobail, ar fhág Seosamh aon lámhscríbhinn ina dhiaidh a mbeadh deireadh an scéil inti.
An dóigh ar fágadh an t-éan gan ruball, spreag sé [[Antain Mac Lochlainn]] chun pinn leis an úrscéal ''Ruball an Éin'' a fhoilsiú sa bhliain 2005. Mar a léiríonn an teideal, iarracht atá ann an t-úrscéal neamhchríochnaithe a chríochnú faoi dheoidh.
Line 55 ⟶ 68:
== Tagairtí ==
{{reflist}}{{DEFAULTSORT:Grianna, Seosamh Mac}}
[[Catagóir:Scríbhneoirí Gaeilge]]
| |||