An difríocht idir athruithe ar: "Iompar"

Content deleted Content added
m robot Modifying: gv:Arraghey
Colin Ryan (plé | dréachtaí)
No edit summary
Líne 1:
Tá córais '''iompair''' againn ó shuighbhain an chéad fhearduine arfeidhm chrannas incrann abhainn,snámhanuair aó d'iompair an chéad bhean a leanbh.
 
Tá trí phríomh-mhodh bunúsachiompair ann le hiompar, cuma anmás daoine nó rudaí atá i gceist. Is é sin,: iompar ar uisce, iompar ar talamhthalamh agus iompar san aer.
 
==Iompar ar uisce==
BáidBa aniad ghnáthna mhodhbáid an gnáthbhealach iompair inar uisce. Bhíriamh, báidagus agiad iompari daoine,bhfad bídhníos agusáisiúla ábhar tísaon rud eile i bhfaddtír sulaa raibh modhannaa ceartalán iompairlochanna aragus thalamhaibhneacha. arMar chuidseo a bhí daoine agus earraí á n-iompar i gcuid mhór den domhan le fada an lá, fiúgo háirithe in [[Éire|Éirinn]] sular leagadh formhór na bhforaiseachagcoillte. Agus tá an-tábhacht mhórleis agan iomparbhfarraige arfós i gcúrsaí uisce, fósmar aratá i gcónaí le haibhneacha móra an bhfarraigedomhain, cé nachgur bhfuilbaol andóibh oireadsiúd feidhmean áganntanas bhaintuisce asa naleanfaidh haibhneacha agustéamh na feadáin uiscehaeráide. AchBa bhímhór tábhachtan mhóráis acusanna haibhneacha i dtús [[Ré na Tionsclaíochta]], nuair nach raibh na [[bóithre iarainn]] arann nós na bóithre atámaithe inniud’aon annsórt eile go minic.
 
Ar feadh na n-aoiseanna cumadh an iliomad soitheach, idir bháid agus longa, chun imeacht ar bharr an uisce, agus chomh luath leis na 17ú haois bhí triail á baint as dul faoi uisce. Cumadh na chéad fhomhuireáin chearta sa 19ú haois, agus ba é an Gael-Meiriceánach [[John Phillip Holland]], cainteoir dúchais Gaeilge, a bhí ar tosach sna gnóthaí sin. Is le cabhlaigh agus taiscéalaithe formhór na bhfomhuireán atá anois ann.
Is féidir taisteal ar barr an uisce nó faoin uisce. Is ghnáth do dhaoine taisteal in árthaigh ar barr an uisce i mbád ar nós [[long]], [[barc]], [[naomhóg]], [[luamh]] agsu mar sin de. Ach is féidir taisteal faoin uisce freisin i [[bhfó-mhuirí]]. Is le cabhlaigh agus taiscéalaithe formhór na bhfó-mhuirithe ar domhain. Is annamh a bhíonn an deis ag an gnáthdhuine taisteal i bhfó-mhuirí.
 
==Iompar ar thalamh==
Murach áiseanna iompair ní bheadh [[tráchtáil]] ná [[rialtas]] ann. Go fiú in aois an Idirlín, nuair is féidir rudaí a cheannach ó áit ar bith, caithfear iad a sheoladh chugat. Ba é cumadh an [[roth|rotha]] an rud ba thábhachtaí ar fad i stair an iompair, cé gur féidir [[cultúr]] casta agus ard[[sibhialtacht]] féin a chothú gan rotha ar bith: féach ar tharla i [[Meiriceá Theas]] roimh theacht na [[Spáinnigh|Spáinneach]]. Rud eile a raibh gá leis ba ea deis tarraingte – [[capall|capaill]], beithígh nó eile ar dtús agus ansin an t-[[inneall]], rud a fhéadann a chuid [[cumacht|cumhachta]] a fháil ó ábhar éigin nádúrtha. San 18ú haois ceapadh na chéad innill mhóra gaile agus [[gual]] acu mar [[breosla|bhreosla]]. Sa 19ú haois thosaigh tuiscint ag teacht ag daoine ar a bhféadfadh a dhéanamh leis an [[ola]] sna cúrsaí seo, agus ba ghearr nárbh fhéidir teacht gan é, go háirithe san Iarthar. Rinneadh an-dul chun cinn le húsáid an [[leictreachas|leictreachais]] freisin. Tá baint ag na foinsí cumhachta go léir le chéile ar shlí amháin nó ar shlí eile (an leictreachas a thiománann [[traein]], mar shampla, is féidir é a ghiniúint le gual), ach anois is léir go gcaithfear foinsí nua cumhachta a aimsiú, agus a rian sin ar na [[gluaisteán|gluaisteáin]] is déanaí.
Tá an-tábhacht le hiompar ar thalamh leis na tionscail mhóra ar domhain, agus fiú le mionrudaí a ndáiltear trína ndíol i ndíolbothanna nó thar an [[Idirlíon]]. Inniu, seachas daoine bheith ag iompar rudaí dóibh féin ina lámha nó ar a ndroim, déantar an chuid is mó den iompar ar talamh i gcóracha iompair éagsúla. Ina measc siúd tá [[rothair]], [[gluaisteáin]], agus [[leoraithe]]. Tá tábhacht le [[Traein|scuaintí]] freisin, go háirithe ag daoine bheith ag taisteal go rialta, ach freisin in áiteanna fós in iompar [[guail]], [[ola]], agus gach cineál ábhar [[bia]], [[tí]], [[tionscal|tionscail]] agus [[feirmeoireacht]]a. Tá tábhacht fós le [[riancharr]]anna i go leor cathracha, m.sh., i [[Heilsincí]] agus i [[San Franciscó]] cé gur baineadh de na sráideanna iad sa chuid is mó de mhórchathracha an domhain. Tugadh ar ais riancharranna go Baile Átha Cliath i mbliana i riocht an [[Luas]], a thugann taistealóirí ó Shráid Fhearchair go Ath na Gainneamha. Féach [[Bóithre agus mótarbhealaí in Éirinn]] mar tuilleadh eolas faoi iompar bóthar in [[Éirinn]].
 
==Iompar san aer==
Tháinig glaoch ar an mbalún mar áis thaistil agus shiamsa chomh luath leis an 18ú haois (féach na deartháireacha [[Montgolfier]] sa Fhrainc) ach níor ceapadh na chéad [[eitleán|eitleáin]] go dtí deireadh an 19ú haois, a bhuíochas sin ar [[William Hargreaves]] san Astráil, na deartháireacha [[Wright]] i Meiriceá agus eile. Tháinig an [[aerlong]] chun cinn freisin, cé gur tháinig droch-chlú uirthi mar áis iompair de bharr [[hidrigin]], gás an-inlasta, a bheith á húsáid ag an am mar áis shnámha. Ba iad na heitleáin a rug bua, mar sin. Cumadh an chéad [[scairdeitleán]] roimh an Dara Cogadh Domhanda, agus tar éis an chogaidh tháinig sé i réim i gcúrsaí tráchtála de réir a chéile agus i gcúrsaí troda go hanluath. Ach tá easpa breosla á tuar anois de bharr laghdú an méid ola, agus cuireann na scairdeitleáin go mór leis an méid [[dí-ocsaíd charabónach|dí-ocsaíde charbónaí ]], gás teaschaomhnaithe, san atmaisféar. Ó am go chéile déantar trácht ar an úsáid nua a d’fhéadfaí a bhaint as na haerlonga agus iad i bhfad níos sábháilte anois, ach ní cosúil go bhfuil deireadh le réim na n-eitleán go fóill.
Chuaigh céad bliain tharainn ó thosaigh [[eitleáin]] ag taisteal san aer, agus tá fás i gcónaí sa mhodh seo taistil daoine. Baintear feidhm as aerlasta, freisin, leis an bpost a iompar go hidirnáisiúnta, agus le hábhair práinneacha a iompar do thionscail. Baintear feidhm as eitleáin, freisin, le bianna áirithe, go háirithe torthaí a lobhann go mear, a iompar thar muir agus thar tír. I dtíortha móra ar nós [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] nó [[an Bhrasaíl]], baintear feidhm as eitleáin le haistir fada a thógfadh leathlá nó níos mó ar thalamh. Agus baintear feidhm as [[ingearán]] le daoine a thabhairt isteach nó amach ó lár cathrach, go háirithe lucht gnó mór nó [[polaitíocht|polaiteoirí]] i ndeifir. Ach coinníonn a chostas an modh seo taistil ón ngnáth dhuine.
 
[[Rang:Iompar|*]]