An difríocht idir athruithe ar: "An Albainis"

|ainm=AlbainisBearla Ghallta/Lallainnis/''a' Bheurla Ghallda''

     '''AlbainisBearla Ghallta'''

[[Teanga (cumarsáid)|Teanga]] Gearmáinice is ea í an '''AlbainisBearla Ghallta''' nó an '''Lallainnis''' (is é an chéad téarma an ceann is minicí a úsáidtear inniu, ach is é an téarma úd ''Lallainnis'' a bhí i g''Ciste Cúrsaí Reatha''; ''Scots'' an t-ainm sa teanga féin) a labhraítear in [[Albain]] agus i d[[Tuaisceart Éireann]]. Tugtar ''Lallainnis'' uirthi i bhfoinsí áirithe Gaeilge chomh maith. Is é an t-ainm a úsáidtear i nGaeilge na hAlban ná ''a' Bheurla Ghallda'', is é sin, "an Béarla Gallda". Inniu, úsáidtear an téarma ''[[AlbainisBearla Ghallta Uladh]]'' go hoifigiúil le tagairt don chineál AlbainiseBearla Ghallta a labhraítear i g[[Cúige Uladh]], go háirithe i dTuaisceart Éireann.

Is deacair a rá, cé acu teanga inti féin nó canúint de chuid an Bhéarla í an AlbainisBearla Ghallta. Ón taobh amháin de, glactar leis gur ceann de sheanchanúintí an Bhéarla í an AlbainisBearla Ghallta, ach tá canúintí traidisiúnta seanbhunaithe dá cuid féin ag an AlbainisBearla Ghallta chomh maith. Is féidir dearcadh ar an AlbainisBearla Ghallta freisin mar chuid den [[Béarla|Bhéarla]] mar a labhraítear in Albain é, ach tá sí an-difriúil le [[Béarla na hAlban]], is é sin, an leagan den Bhéarla Chaighdeánach a chleachtaítear in Albain.

Nuair a thosaigh athbheochan na hAlbainisehBearla Ghallta i dtús na fichiú haoise, baineadh úsáid as an bhfocal Lallainnis nó ''Lallans'' le tagairt don "AlbainisBearla Ghallta shintéiseach" a bhí ag teacht ar an bhfód san am - is é sin, teanga liteartha a bhí curtha i dtoll le chéile as focail chanúnacha chomh maith le focail a tháinig as seanlitríocht na hAlbainisehBearla Ghalltae.

Go dtí an [[15ú haois]], b'ionann ''Scottis'' agus Gaeilge na hAlban, agus lucht labhartha na hAlbainisehBearla Ghalltae ag tabhairt ''Inglis'' ar an teanga a bhí acu féin. Ina dhiaidh sin, áfach, d'éirigh sé coitianta ''Erse'', is é sin, teanga na h[[Éireann]], a thabhairt ar Ghaeilge na hAlban, agus an t-ainm ''Scottis'' nó ''Scots'' ag tagairt don AlbainisBearla Ghallta feasta.

Ón tseachtú haois ar aghaidh, bhí seanchanúint Nortumbrach an Bhéarla á labhairt in Oir-Dheisceart na hAlban. Bhí an teanga teorannaithe don cheantar seo go dtí an 13ú haois, a fhad agus a bhí Gaeilge na hAlban á labhairt i gcúirt Rí na hAlban. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh an teanga in úsáid i mbuirgeanna na hAlban. Is éard a bhí i gceist leis na buirgeanna ná sórt cathracha a bhí curtha ar bun ag Dáibhí Mac Maol Coilm (Dáibhí a hAon), agus é ina Rí ar Albain sna blianta 1124-1153. An meas a bhí ag na daoine ar an AlbainisBearla Ghallta mar theanga, chuaigh sé i méadaíocht, go háirithe nuair a bhí an [[Fraincis|Fhraincis]] ag imeacht go tiubh. Mar sin, bhí an AlbainisBearla Ghallta á labhairt go forleathan i gcuid mhór d'Oirthear na hAlban ón 14ú haois ar aghaidh.

Mar sin, tá an AlbainisBearla Ghallta bunaithe ar na canúintí a bhí á labhairt sa Nortumbarlainn sna [[An Mheánaois|Meánaoiseanna]]. Cosúil le canúintí na Nortumbarlainne, bhí sí breac le hiasachtaí Fraincise agus Lochlainnise. Níos deireanaí, fuair an AlbainisBearla Ghallta focail ar iasacht ón Íseal-Ghearmáinis agus ón [[Ollainnis]], ó bhí muintir na hAlban ag trádáil le mairneálaigh ó thuaisceart na Gearmáine agus ón [[An Ísiltír|Ísiltír]]. Fuair an AlbainisBearla Ghallta cuid mhór focal ón nGàidhlig chomh maith, ní nárbh ionadh. Go háirithe na téacsaí dlíthiúla ó na Meánaoiseanna, tá siad breac le hiasachtaí Gàidhlig.

Sa bhliain 1707, chuaigh [[Sasana]] agus Albain le chéile in aon [[Ríocht Aontaithe|ríocht aontaithe]] amháin. Roimhe sin, b'é an meas a bhí ag na daoine ar an AlbainisBearla Ghallta sa dá thír gur teanga ar leith a bhí i gceist leis an AlbainisBearla Ghallta. D'imigh sin, áfach, agus tháinig seo: inniu, is minic a labhraíonn na hAlbanaigh canúintí atá idir eatarthu idir an chanúint Albanach agus an Béarla caighdeánaithe. Bíonn na hAlbanaigh ábalta, ina lán cásanna, [[códmhalartú]] a dhéanamh ó Bhéarla caighdeánaithe go canúint Albanach, de réir mar a theastaíonn uathu. Contanóid atá ann, agus níl sé furasta teorainn shoiléir a shocrú idir "AlbainisBearla Ghallta faoi thionchar an Bhéarla" agus "Béarla faoi thionchar na hAlbainisehBearla Ghalltae", ná a rá, cé acu canúintí de chuid Bhéarla na hAlban nó canúintí de chuid na hAlbainisehBearla Ghalltae atá i gceist le caint na ndaoine in Albain an lae inniu.

[[Catagóir:AlbainisBearla Ghallta| ]]