An difríocht idir athruithe ar: "Cromail in Éirinn 1649-1650"
Content deleted Content added
Colin Ryan (plé | dréachtaí) |
Colin Ryan (plé | dréachtaí) No edit summary |
||
Líne 1:
Ní fada an t-achar a chaith '''Cromail in Éirinn''' - níos lú ná dhá bhliain - agus níor éirigh chomh maith leis is a shíltear go minic, ach d'fhág sé féin agus na ginearáil a lean é rian ar an tír atá soiléir go fóill.
[[File:Oliver Cromwell by Robert Walker.jpg|thumb|Oilibhéar Cromail c.1649. [[Robert Walker (painter)|Robert Walker]] a rinne.]]▼
==Cúlra==
Faoin mbliain 1648 bhí an [[Cogadh Cathartha Shasana|Chéad Chogadh Cathartha i Sasana]] críochnaithe agus an Pharlaimint i réim, a bhuíochas sin ar [[Oilibhéar Cromail]] agus ar cheannairí cumasacha eile. Faoi dheireadh na bliana ní raibh fágtha sa Pharlaimint ach feisirí ar mhian leo [[Séarlas I Shasana|Séarlas I]] a thriail ar chúiseamh tréasa (dhíbir an Coirnéal [[Thomas Pride]] an chuid eile). Thaobhaigh Cromail leis na feisirí a raibh triail uathu (an “Rump”) agus
Idir an dá linn bhí Ríogaithe ag cruinniú le chéile in [[Éire|Éirinn]], áit a ndearna siad comhaontas le Comhcheangal Chaitlicigh na hÉireann sa bhliain 1649. Ba é seo an rud ba mhó ba bhaol do Pharlaimint Shasana, go fiú má bhí Caitlicigh éigin i gcoinne an chomhaontais agus roinnt Ríogaithe [[Protastúnachas|Protastúnacha]] i [[Sasana]] ag dul de réir a chéile i leith na Parlaiminte. Dúirt Cromail féin le Comhairle an Airm ar 23 Márta 1649 go raibh na hÉireannaigh “the most dangerous”.<ref>Féach Lenihan, Pádraig (2000). ''Confederate Catholics at War'' (Cork University Press), ISBN 1-85918-244-5, lch 115.</ref> I Mí Mhárta cheap an Pharlaimint Cromail chun dul anonn i gceann feachtais. Chaith sé tamall maith ag fáil faoi réir agus i Mí Iúil ghluais sé féin agus a arm ó [[Bristol|Bhristol]].
Bhí gráin ag Cromail ar an [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Eaglais Chaitliceach]] agus barúil aige gur shéan sí ríthábhacht an Bíobla|Bhíobla]] agus go ndearna sí leatrom agus géarleanúint ar Phrotastúnaigh san [[Eoraip]]. Rud eile a chuaigh i bhfeidhm air ba ea ceannairc na bliana 1641 in Éirinn, nuair a mharaigh Caitlicigh roinnt Protastúnach ó Shasana agus ó [[Albain]] a chuir fúthu ar thailte na n[[Gael]]. Rinneadh áibhéil ar an líon daoine a ndearnadh ár orthu agus ar an drochíde a tugadh dóibh, agus is iomaí Sasanach a chreid na scéalta uafásacha a bhí á scaipeadh. Rinne Cromail féin tagairt do na cúrsaí seo –
▲[[File:Oliver Cromwell by Robert Walker.jpg|thumb|Oilibhéar Cromail c.1649. [[Robert Walker (painter)|Robert Walker]] a rinne.]]
▲Bhí gráin ag Cromail ar an [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Eaglais Chaitliceach]] agus barúil aige gur shéan sí ríthábhacht an Bíobla|Bhíobla]] agus go ndearna sí leatrom agus géarleanúint ar Phrotastúnaigh san [[Eoraip]]. Rud eile a chuaigh i bhfeidhm air ba ea ceannairc na bliana 1641 in Éirinn, nuair a mharaigh Caitlicigh roinnt Protastúnach ó Shasana agus ó [[Albain]] a chuir fúthu ar thailte na n[[Gael]]. Rinneadh áibhéil ar an líon daoine a ndearnadh ár orthu agus ar an drochíde a tugadh dóibh, agus is iomaí Sasanach a chreid na scéalta uafásacha a bhí á scaipeadh. Rinne Cromail féin tagairt do na cúrsaí seo – "the most unheard of and barbarous massacre" – agus is dócha gurbh é sin ba chúis leis an lámh chrua a choinnigh sé leis na hÉireannaigh. <ref>Beresford Ellis, Peter (1975). ''Hell or Connaught! The Cromwellian Colonization of Ireland 1652-1660'', Hamish Hamilton, lch 21.</ref>
==In Éirinn==
Líne 29:
An chuid ba dhéine den chur faoi chois rinneadh é faoi cheannas ginearál eile tar éis do Chromail imeacht. Scriosadh barra d’aonghnó agus bhí an dá thaobh ag marú eallach a chéile, agus meastar gurb é an scrios sin ba chúis le bás timpeall 600,000 duine as daonra 1,400,000. Sa bhliain 1655 scríobh an Coirnéal Richard Lawrence, gobharnóir Phort Láirge, gur scrios an phlá agus an gorta an oiread sin daoine timpeall na mblianta 1652 agus 1653 gurbh fhéidir leat fiche nó tríocha míle slí a shiúl agus gan beo ná ceo a fheiceáil. Ba chúis iontais é deatach nó tine a fheiceáil, agus dúirt William Petty, suirbhéir na hÉireann, nach raibh le hithe ag na bochtáin ach fiaile nó feoil lofa. <ref>Féach Beresford Ellis, lgh 8-9.</ref> Ba é Petty, freisin, a dúirt go raibh 1,448,000 duine in Éirinn sa bhliain 1641 agus gur cailleadh 616,000 díobh faoin mbliain 1652 – sin 504,000 Éireannach in éineacht le 112,000 coilíneach agus saighdiúir Sasanach.<ref>Beresford Ellis, lch 25.</ref>
Is cinnte gur tháinig an-athrú ar dhreach na tíre de bharr a ndearna na húinéirí nua, agus is éard ba chionsiocair leis sin leagan na gcoillte le haghaidh curadóireachta
Is é an toradh eile a bhí ar theacht Chromail meath na scothaicme Gaelaí, rud a d’fhág a rian ar chúrsaí litríochta. Na hÉireannaigh a raibh scríobh acu chuir siad a gcrá in iúl i bhfriotal ealaíonta an tseansaoil, mar a rinne [[Fear Dorcha Ó Mealláin]]
:''Colam Cille feartach caomh''<br>
Líne 58:
*Fraser, Antonia (1973). ''Cromwell, Our Chief of Men,'' and ''Cromwell: the Lord Protector'', Phoenix Press, ISBN 0753813319.
*Gaunt, Peter (1996). ''Oliver Cromwell'', Blackwell, ISBN 0631183566
*Kenyon, John & Ohlmeyer, Jane (
*Lenihan, Padraig (2000). ''Confederate Catholics at War'', Cork University Press, ISBN 1859182445
Líne 66:
*McKeiver, Philip (2007). "A New History of Cromwell's Irish Campaign", Advance Press, Manchester, ISBN 9780955466304
*Morrill, John (1990). '"Cromwell and his contemporaries", in Morrill, John (
*Morrill, John (1990). "The Making of Oliver Cromwell", in Morrill, John (
*Kenyon, John & Ohlmeyer, Jane (eds.) (2000). ''The Civil Wars: A Military History of England, Scotland, and Ireland 1638-1660'', Oxford University Press, ISBN 019280278X
*Woolrych, Austin (1990).
*[http://web.archive.org/web/20010221184835/http://www.historyireland.com/resources/reviews/review1.html|title=Eugene Coyle. Review of ''Cromwell - An Honourable Enemy
*''[http://www.archive.org/details/cromwellinirela00cromgoog Cromwell in Ireland: A History of Cromwell's Irish Campaign]''. Denis Murphy (1885)
| |||