An difríocht idir athruithe ar: "Dónall Ó Conaill"

Content deleted Content added
Bosca eolais
No edit summary
Líne 1:
[[Íomhá:Daniel O'Connell by- SirProject GeorgeGutenberg Hayter13103.jpg|clé|150px200px|thumb|Dónall Ó Conaill, le George Hayter.]]
{{Bosca Sonraí Polaiteoir
|ainm =Dónall Ó Conaill
|íomhá =Daniel O'Connell - Project Gutenberg 13103.jpg{{!}}200px
|teideal1 =
|dátaí1 =
|réamhtheachtaí1 =
|comharba1 =
|teideal2 =
|dátaí2 =
|réamhtheachtaí2 =
|comharba2 =
|teideal3 =
|dátaí3 =
|réamhtheachtaí3 =
|comharba3 =
|dáta_breithe =[[6 Lúnasa]], [[1775]]
|áit_bhreithe =[[Cathair Saidhbhín]], [[Éire]]
|dáta_báis =[[15 Bealtaine]], [[1847]]
|áit_bháis =[[Genova]], [[an Iodáil]]
|páirtí =
|céile =
|}}
Polaiteoir [[Éire]]annach as [[Ciarraí]] ab ea '''Dónall Ó Conaill''' ([[6 Lúnasa]], [[1775]] – [[15 Bealtaine]], [[1847]]). Ba dhaoine saibhre iad muintir Uí Chonaill. Chuaigh Dónall ar an ollscoil, agus bhain sé amach céim dlí. Rinneadh abhcóide de. Chuaigh sé le polaitíocht níos déanaí. Bhí sé i gcoinne [[Acht an Aontais 1800|Acht an Aontais]], agus d’oibrigh sé go dian chun saoirse na g[[Caitliceachas|Caitliceach]] a bhaint amach, iarracht ar a dtugtar [[Fuascailt na gCaitliceach]]. Toghadh é go Westminster sa bhliain [[1828]]. Tugadh saoirse iomlán do na Caitlicigh sa bhliain [[1829]]. Cailleadh an Conallach in 1847, agus cáil air ar fud na hEorpa faoin am sin.
 
==Breith agus oideachas==
==Luath-bhlianta Dónall Ó Conaill==
Rugadh Ó Conaill láimh le [[Cathair Saidhbhín]] sa bhliain 1775. Bá Caitlicigh meán-aicmeach iad a chlann agus bhí go leor aintíní agus uncail mór le rá aige. D'fhreastail sé ar [[scoil scairte]] i g[[Contae Chorcaí]] ar dtús. Níos déanaí, i rith a déaga, chuaigh sé thar lear go dtí [[an Fhrainc]] chun staidéar a dhéanamh ar an dlí. Nuair a bhí sé mar mac léinn sa Fhrainc, fuair sé taithí nach beag ar an fhoréigean nuair a thosaigh [[Réabhlóid na Fraince]] agus ó shin amach shéan sé an foréigean mar modh réabhlóideach. Chreid Ó Conaill sa [[Náisiúnachas Bunreachtúil]] agus bhí seo mar príomh-chuid dá modhanna agus polasaithe i rith a shaol polaitiúil. Bhog sé go Londain i 1793 le éalú ón fhoréigean sa Fhrainc. Thosaigh sé ag staidéar an dlí i gcoláiste "Lincoln's inn" i Londain agus bhog sé go "King's inn" in Áth Chliath dhá bhliain níos moille. Cáilíodh é mar abhcóide i 1798 agus bhí sé mar bunaitheoir ar cleachtas measartha rathúil. Phós Ó Conaill a chol-ceathrar Máire in 1802 agus bhí dhá pháiste déag rugtha acu. Níor mhair ach seachtar, ámh.
 
==Ó Conaill agus an Ghaeilge==
Tá a lán scéalta béaloidis ann a thugann le fios go raibh an Ghaeilge go paiteanta aige, agus é sásta úsáid a bhaint aisti mar theanga rúnda. San am ráitecéanna, gobhí minic agden antuairim pobal Gaeltachta gur shéan Ó Conaill a teanga fhéin ar son a shaol polaitíocht ach is léir gur úsáid Ógo Conaillraibh an GhaeilgeBéarla i rithb'úsáidí ollchruinnitheagus i gceantrachab'oiriúnaí Gaeltachta,don fiútsochaí chomhaimseartha mbaa rudbhí éag gur ghlac sé leis go drogallach. Bhí Ó Conaill sáite i dteanga an Béarlaforbairt agus mhothaigh seisean nach dtiocfadh le Éireannag dul chun cinn sóisialta nó tionsclaíochta, aagus dhéanamhé ganag an Béarla a oiriúnú i ngach gné de saol na hÉirinnigh. Thug sétabhairt le fios gur rud maith, nó rud nádúrtha ar a laghad, a bheadh ann dar leis féin dá rachadh an Ghaeilge in éag. Bhí an dearcadh seo ag teacht leis an aisling a bhí aige i gcúrsaí eile freisin: dúirt sé go hoscailte go raibh sé ag teastáil uaidh "Briotanaigh thiar" nó ''West Britons'' a dhéanamh de na Gaeil - is é sin, daoine a mbeadh cearta sibhialta, teanga agus cultúr na Sasanach acu.
 
===Scéal tipiciúil béaloidis faoin gConallach agus an Ghaeilge===
 
[[Íomhá:Daniel O'Connell by Sir George Hayter.jpg|clé|150px|thumb|Dónall Ó Conaill, le George Hayter.]]
Fuair Dónall Ó Conaill cuireadh dinnéir i Londain agus cuireadh nimh ina chupán. Ach bhí cailín ó Éirinn ann agus bhí Gaeilge aici. Bhí a fhios aici go raibh an nimh curtha ina chupán agus theastaigh uaithi gaoth an fhocail a thabhairt do Dhónall. Bhí Dónall ann agus é ar chlíothán an bhoird, agus tháinig an cailín agus gach aon ní aici á chur ar an mbord i gcóir an dinnéir; agus bhí stíobhard ag socrú an bhia - a phláta féin agus a chupán féin aige á chur ar a aghaidh amach. Ghabh an cailín isteach agus labhair sí:
 
Line 44 ⟶ 23:
 
==Fuascailt na gCaitliceach==
[[Íomhá:Daniel O'Connell, the great Irish liberator.jpg|deas|200px|thumb|Pictiúr de "Daniel O'Connell, the Great Irish Liberator".]]
Nuair a reachtaíodh [[Acht an Aontais]] in 1800, bhí an meánaicme agus uasalaicme Éireannach ag dúil le Fuascailt na gCaitliceach gan mhoill. Nuair a chonacais dóibh nach raibh an Fuascailt ag dul a bheith reachtaithe sa ghearr-todhchaí réitigh siad cuir in éadan de chinéal éigin a chuir ar bun. Tháinig Dónall Ó Conaill chun tosaigh ag an pointe seo mar pholaiteoir. Ba cheannaire é ar [[Coiste na gCaitliceach]] agus ghlac sé smacht nach beag ar an gluaiseacht a bhí ar son Fuascailt na gCaitliceach.
 
Theastaigh aró Dhónall Ó Conaill deireadh iomlán a chur leis [[na Péindlíthe]]. Bhunaigh sé [[Compántas na gCaitliceach]] sa bhliain 1823 chun an cuspóir seo a bhaint amach. D'eagraigh sé cruinnithe ollmhóra oscailte ar fud na hÉireann. Bhíodh na mílte duine i láthair le cluais éisteachta a thabhairt dó.
 
Is léir go ndeachaigh na sluachruinnithe seo go mór mór i gcion ar mhuintir na hÉireann chomh maith le hilmheáin (nuachtáin) na linne, ach lenár linn féin, is minic a fuair lucht athbheochana na Gaeilge locht ar an gConallach, ó nach labhraíodh sé ach Béarla le lucht a éisteachta, fiú in Iarthar na hÉireann, áit nach raibh "léann ná Béarla" ag an gcuid ba mhó den chosmhuintir. Is é an míniú is minicí a thugtar ar an mBéarlóireacht seo ná go raibh sé ag díriú ar na nuachtáin. Is é sin, ní raibh gá leis an nGaeilge, ó bhí na Gaeilgeoirí bochta ag tacú leis cheana féin, ach san am céanna, bhí gá leis an mBéarla, ó chaithfeadh sé lucht léite na nuachtán a chur ar athrú comhairle faoi chúis na gCaitliceach. B'é oighear an scéil, áfach, ná gur thosaigh cainteoirí dúchasacha na Gaeilge ag ceapadh gurbh é an Béarla teanga na polaitíochta, ó nach raibh ach Béarla á labhairt ag fear a n-ionadaíochta féin.
Line 53 ⟶ 30:
Bhailigh sé pingin amháin in aghaidh na míosa ó gach ball den Chompántas. Tugadh "an Cíos Caitliceach" ar an airgead seo toisc gur ghnách é a bhailiú Dé Domhnaigh ag doras an tséipéil.
 
Sheas an Conallach sna toghcháin i g[[Contae an Chláir]] sa bhliain 1828. Bhuaigh sé an toghchán, ach ní raibh cead ag Caitliceach ar bith bheith ina bhall den Pharlaimint Ghallda ag an am sin gan mionn dílseachta a thabhairt do choróin na Breataine. Dhiúltaigh ÓCuireadh Conailldlí agusnua fágadhi Rialtas na Breatainebhfeidhm i gcruachás mardtreo go raibh 6 mhilliúnmbeadh daoinecead ag tacúan legConallach Óa Conaillshuíochán ara aisghlacadh in Éirinn agusmar bhí eagla orthu go dtarlóidh Éirí Amach in Éirinn in éadan cumhachtaíar an coróin.rialtas Gallda Chuirgo [[Robertmbeadh Peel]]éirí agusamach aneile [[Diúcann Wellington]]in brúÉirinn ar an ndiúltófaí Fuascailtionadaí na gCaitliceachhÉireann a chuir i bhfeidhm mar gheall ar seo (fiú gur easaontaigh siad le Caitliceach a bheith sa pharlaimint) agus reachtaíodh é mar dlí infaoina 1829cheart. Bhí ar Ó Conaill rith ar son a shuíochánaidhm arísbainte mar nach nglacfadh sé an Mionn Ceannais. Toghadh é gan freasúra ar an 30ú Iúil 1829 agus ghlac sé a shuíochán don chéad uair nuair a thosaigh an pharlaimint arís i Mí Feabhra 1930. Tugadh stádas laoch do Ó Conaill in Éirinnamach ag an amgConallach mar gheall ar na éachtaí ollmhór a bhí bainte amach aigeansin.
 
==Aisghairm Acht an Aontais==
[[Íomhá:Daniel O'Connell, defending the rights of his countrymen.jpg|deas|200px|thumb|An Conallach ag cur in aghaidh [[Acht an Aontais]].]]
Theastaigh ó Dhónall Ó Conaill deireadh a chur le h[[Acht an Aontais]]. Thaistil sé ar fud na hÉireann agus é ag labhairt leis an gcosmhuintir ag a chuid cruinnithe móra millteanacha. Bhí timpeall is 250,000 duine i láthair ag ollchruinniú de chuid an Chonallaigh i d[[Teamhair]] ar an 15 Lúnasa 1843. Gheall sé do mhuintir na tíre go gcuirfí Acht an Aontais ar ceal.
 
Line 65 ⟶ 41:
 
==Bás agus Oidhreacht==
Fuair Ó Conaill bás agus é ar oilithreacht go dtí [[an Róimh]]. Bhí sé 71 bliain d'aois. Cuireadh a chorp san uaigh i [[Reilig Ghlas Naíon]] i mBaile Átha Cliath. Fuair an Conallach bás ar a thuras go dtí an Roimh agus meastar go bhfuair sé bás i gcathair Genoa. Agus é ar leaba a bháis dúirt sé (de réir béaloideas): "Mo chorp go Éirinn agus mo chroí go Róimh".
 
Ó chaith an Conallach dúthracht a shaoil ag iarraidh cearta sibhialta a bhaint amach do na Caitlicigh, tugtar an ''Liberator'' air as Béarla. Is é an gnáth-théarma Gaeilge a úsáidtear inniu leis an ''Liberator'' a aistriú ná an '''Fuascailteoir''', ach deir Ríonach Uí Ógáin ina leabhar faoin gConallach i mbéaloideas na hÉireann, ''Immortal Dan'', gurbh é an '''Saoirseoir''' an leagan is minicí a bhíonn sa bhéaloideas, mura mbaintear úsáid as an bhfocal Béarla scun scan.