Leagan ó 07:33, 14 Meitheamh 2010 athraigh Panu Petteri Höglund (plé \| dréachtaí) Confirmed users 12,283 edits No edit summary ← Gabh chuig an difear roimhe seo		Leagan ó 22:02, 14 Meitheamh 2010 athraigh cealaigh Guliolopez (plé \| dréachtaí) Maorlathaigh, Riarthóirí 26,857 edits No edit summary An chéad dhifear eile →
Líne 1: {{Dúil cheimiceach bosca eolais Is é an '''ceiriam''' dúil uimhir a 58, agus is í an tsiombail a sheasann dó sna foirmlí ceimiceacha ná '''Ce'''. Ceann de na lantanóidigh é, agus mar sin, rangaítear ar na [[Tearcithir\|tearcithreacha]] é, ach níl sé chomh tearc sin - le fírinne, is é an lantanóideach is flúirsí ar an Domhan é. Cosúil leis na miotail tearc-chré eile, tá sé ar fáil sa mbastnaeisít agus i [[monaisít]]. Fuair sé a ainm ó [[Ceres (abhacphláinéad)\|Ceres]], an t-abhacphláinéad. \|Ainm=Ceiriam \|Siombal=Ce \|UAdamach=59 \|MAdamach=140.116 g·mol<sup>−1</sup> \|Grúpa=NA, 6, f \|Dlús=6.770 g·cm<sup>−3</sup> \|Sraith=Lantanóidigh \|Íomhá=Ce-TableImage.png }} Is é an '''ceiriam''' [[Dúil cheimiceach\|dúil]] uimhir a 58, agus is í an tsiombail a sheasann dó sna foirmlí ceimiceacha ná '''Ce'''. Ceann de na lantanóidigh é, agus mar sin, rangaítear ar na [[Tearcithir\|tearcithreacha]] é, ach níl sé chomh tearc sin - le fírinne, is é an lantanóideach is flúirsí ar an Domhan é. Cosúil leis na miotail tearc-chré eile, tá sé ar fáil sa mbastnaeisít agus i [[monaisít]]. Fuair sé a ainm ó [[Ceres (abhacphláinéad)\|Ceres]], an t-abhacphláinéad. Is iomaí leas a bhaintear as sa tionsclaíocht agus san innealtóireacht. Cuirtear trí-ocsaíd dé-cheiriam, nó Ce<sub>2</sub>O<sub>3</sub> le breosla díosail leis an dóiteán inmheánach a chatalú agus foirmiú na haonocsaíde carbóin CO a chosc. Maidir leis an dé-ocsaíd ceiriam, CeO<sub>2</sub>, úsáidtear é le snas agus loinnir a chur ar na lionsaí optúla. Is féidir ocsaídí ceiriam a mheascadh tríd an ngloine féin, nó athraíonn siad comhéifeacht athraonta na gloine. Níl anseo ach cúpla sampla de chomh húsáideach is a bhíonn an ceiriam, dáiríre, nó is dúil ardtábhachtach é san innealtóireacht. Is iomaí leas a bhaintear as sa tionsclaíocht agus san [[innealtóireacht]]. Cuirtear trí-ocsaíd dé-cheiriam, nó Ce<sub>2</sub>O<sub>3</sub> le breosla díosail leis an dóiteán inmheánach a chatalú agus foirmiú na haonocsaíde carbóin CO a chosc. Maidir leis an dé-ocsaíd ceiriam, CeO<sub>2</sub>, úsáidtear é le snas agus loinnir a chur ar na lionsaí optúla. Is féidir ocsaídí ceiriam a mheascadh tríd an n[[gloine]] féin, nó athraíonn siad comhéifeacht athraonta na gloine. Níl anseo ach cúpla sampla de chomh húsáideach is a bhíonn an ceiriam, dáiríre, nó is dúil ardtábhachtach é san innealtóireacht. Miotal is ea é a bhfuil loinnir an airgid ann, ach is dí-ocsaídeoir láidir é agus é araiciseach chun imoibriúcháin leis na substaintí eile. Mar sin, tagann smúit ocsaíde air go sciobtha agus é ag imoibriú le hocsaigin an aeir. Níl ról ná páirt aige i mbithcheimic an orgánaigh, ach ní féidir a rá gur nimh láidir chumhachtach a bheadh ann ach an oiread. Scéal eile ar fad é go mbíonn céatadán éigin den tóiriam radaighníomhach measctha tríd an gceiriam a bhíonn ar díol, rud a chuireann le nimhiúlacht an cheiriam, ar ndóigh. Miotal is ea é a bhfuil loinnir an airgid ann, ach is dí-ocsaídeoir láidir é agus é araiciseach chun imoibriúcháin leis na substaintí eile. Mar sin, tagann smúit ocsaíde air go sciobtha agus é ag imoibriú le h[[ocsaigin]] an aeir. Níl ról ná páirt aige i mbithcheimic an orgánaigh, ach ní féidir a rá gur nimh láidir chumhachtach a bheadh ann ach an oiread. Scéal eile ar fad é go mbíonn céatadán éigin den [[tóiriam]] radaighníomhach measctha tríd an gceiriam a bhíonn ar díol, rud a chuireann le nimhiúlacht an cheiriam, ar ndóigh. Tá ceiriam an dúlra comhdhéanta as ceithre iseatóp: ceiriam a 136 (0.185 % den cheiriam nádúrtha), ceiriam a 138 (0.251 %), ceiriam a 140 (88.45 %) agus ceiriam a 142 (11.114 %). Tugann na teoiricí le fios gur féidir go bhfuil na hiseatóip <sup>136</sup>Ce agus <sup>142</sup>Ce radaighníomhach - go dtagann béite-mheath dúbailte orthu - ach níor aithin aon duine radaíocht ar bith ag teacht astu, agus mar sin, más radaighníomhach féin atá siad, níl tábhacht phraiticiúil ar bith leis an radaighníomhaíocht sin - tá an leathré chomh fada. Tá ceiriam an dúlra comhdhéanta as ceithre [[iseatóp]]: ceiriam a 136 (0.185 % den cheiriam nádúrtha), ceiriam a 138 (0.251 %), ceiriam a 140 (88.45 %) agus ceiriam a 142 (11.114 %).<ref>http://www.ucc.ie/academic/chem/dolchem/html/elem/elem058.html</ref> Tugann na teoiricí le fios gur féidir go bhfuil na hiseatóip <sup>136</sup>Ce agus <sup>142</sup>Ce radaighníomhach - go dtagann béite-mheath dúbailte orthu - ach níor aithin aon duine radaíocht ar bith ag teacht astu, agus mar sin, más radaighníomhach féin atá siad, níl tábhacht phraiticiúil ar bith leis an radaighníomhaíocht sin - tá an leathré chomh fada. Is iad na staideanna ocsaídiúcháin is tábhachtaí atá ag an gceiriam ina chuid comhdhúl ná +3 agus +4. Bíonn dath láidir dearg nó buí sna comhdhúile ceireacha (ina bhfuil an uimhir ocsaídiúcháin + 4 ag an gceiriam), agus na comhdhúile ceiriúla (+3) bíonn siad bán nó liath. Is í an ocsaíd cheireach, nó an dé-ocsaíd, CeO<sub>2</sub>, an chomhdhúil is coitianta. Amach ón dá staid ocsaídiúcháin sin, tá an uimhir ocsaídiúcháin +2 ag an gceiriam i gcúpla comhdhúil, mar atá, an dé-hidríd ceiriam CeH<sub>2</sub>, an aonsuilfíd ceiriam CeS, agus an dé-iaidíd ceiriam CeI<sub>2</sub>. Is iad na staideanna ocsaídiúcháin is tábhachtaí atá ag an gceiriam ina chuid comhdhúl ná +3 agus +4. Bíonn dath láidir dearg nó buí sna [[comhdhúil]]e ceireacha (ina bhfuil an uimhir ocsaídiúcháin + 4 ag an gceiriam), agus na comhdhúile ceiriúla (+3) bíonn siad bán nó liath. Is í an ocsaíd cheireach, nó an dé-ocsaíd, CeO<sub>2</sub>, an chomhdhúil is coitianta. Amach ón dá staid ocsaídiúcháin sin, tá an uimhir ocsaídiúcháin +2 ag an gceiriam i gcúpla comhdhúil, mar atá, an dé-hidríd ceiriam CeH<sub>2</sub>, an aonsuilfíd ceiriam CeS, agus an dé-iaidíd ceiriam CeI<sub>2</sub>. Tá an dá staid ocsaídiúcháin an-difriúil le chéile ó thaobh na bunatachta de: bun réasúnta láidir is ea ceiriam (III), cosúil le hiain thrífhiúsacha na lantanóideach eile, ach is bun sách lag é ceiriam (IV). Cuireann an dara staid ocsaídiúcháin ar chumas na gceimiceoirí an ceiriam a dhealú ó na lantanóidigh eile cuibheasach furasta. {{commonscat\|Cerium\|Ceiriam}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{síol}} [[Catagóir:Dúile ceimiceacha]] [[ar:سيريوم]] [[bn:সিরিয়াম]] [[be:Цэрый]] [[bs:Cerijum]] [[bg:Церий]] [[ca:Ceri]] [[cv:Цери]] [[cs:Cer]] [[co:Ceriu]] [[cy:Ceriwm]] [[da:Cerium]] [[de:Cer]] [[et:Tseerium]] [[el:Δημήτριο]] [[en:Cerium]] [[es:Cerio]] [[eo:Cerio]] [[eu:Zerio (elementua)]] [[fa:سریم]] [[fr:Cérium]] [[fur:Ceri]] [[gv:Kerrium]] [[gl:Cerio]] [[hak:Sṳ (鈰)]] [[xal:Цериүм]] [[ko:세륨]] [[hy:Ցերիում]] [[hi:सेरियम]] [[hr:Cerij]] [[io:Cerio]] [[id:Serium]] [[it:Cerio]] [[he:צריום]] [[sw:Seri]] [[ht:Seryòm]] [[la:Cerium]] [[lv:Cērijs]] [[lb:Cer]] [[lt:Ceris]] [[lij:Çerio]] [[jbo:jinmrseri]] [[hu:Cérium]] [[ml:സെറിയം]] [[mr:सेरियम]] [[nl:Cerium]] [[ja:セリウム]] [[no:Cerium]] [[nn:Cerium]] [[oc:Cèri]] [[pnb:سیریم]] [[pl:Cer]] [[pt:Cério]] [[ro:Ceriu]] [[qu:Seryu]] [[ru:Церий]] [[sah:Сериум]] [[stq:Cerium]] [[scn:Ceriu]] [[simple:Cerium]] [[sk:Cér]] [[sl:Cerij]] [[sr:Церијум]] [[sh:Cerijum]] [[fi:Cerium]] [[sv:Cerium]] [[ta:சீரியம்]] [[th:ซีเรียม]] [[tr:Seryum]] [[uk:Церій]] [[ur:Cerium]] [[ug:سېرىي]] [[vi:Xeri]] [[war:Cerium]] [[yo:Cerium]] [[zh-yue:鈰]] [[zh:铈]]

An difríocht idir athruithe ar: "Ceiriam"