An difríocht idir athruithe ar: "Cíobhaí"

Content deleted Content added
Colin Ryan (plé | dréachtaí)
No edit summary
Colin Ryan (plé | dréachtaí)
No edit summary
Líne 19:
}}
Is [[éan]] é an '''Cíobhaí''' atá le fáil sa Nua-Shéalainn, agus baint aige le fine na ''Apterygidae''. Níl cumas eitilte aige.
 
Tugtar aitheantas do chúig spéiceas agus iad go léir i mbaol. Is é an dífhoraoisiú is mó a rinne díobháil dóibh, ach tá cuid mhaith dá ngnáthóg le fáil i limistéir chaomhnaithe anois. Tá siad i gcontúirt fós de bharr theacht na gcreachadóirí mamacha.
 
==Spéicis==
 
Tá cúig spéiceas aitheanta ann (agus ceithre fhospéiceas ag ceann acu), agus spéiceas eile nár tugadh cuntas foirmiúil fós air.
 
* Is é an spéiceas is toirtiúla an '''[[Cíobhaí Mór Breac]]''' nó '''Roroa''' (''Apteryx haastii''). Tá sé timpeall 45 cm ar airde agus tá meáchan timpeall 3.3 cg ann. (Tá meáchan timpeall 2.4 cg sna héin fhireanna.) Tá clúmh liathdhonn ar an spéiceas seo agus stríoca i leith na báine ann. Beirtear aon ubh amháin agus gorann an dá thuismitheoir í. Meastar go bhfuil os cionn 20,000 éan den spéiceas seo ann agus iad spréite faoi shléibhte iarthuaisceart Nelson, faoin gcuid thuaidh den Chósta Thiar agus faoi Alpa an Deiscirt.
 
* Rinne muca, cait agus easóga (ainmhithe a thug na coilínigh isteach) slad ar an g'''[[Cíobhaí Beag Breac]]''' (''Apteryx owenii''), éan gan toirt. Díothaíodh ar an mór-roinn é ach tá timpeall 1350 ceann den spéiceas ar [[Oileán Kapiti]] agus tugadh isteach in oileáin shábháilte eile é. Dealraíonn sé go bhfuil sé ag pórú ann. Níl sé ach 25 cm ar airde agus tá meáchan 1.3 cg san éan baineann. Beirtear aon ubh amháin agus gorann an t-éan fireann í.
 
[[Image:NZ-kiwimap.png|thumb|left|Dáileadh gach spéicis de Chíobhaí]]
[[File:Three kiwi species models in Auckland museum.jpg|thumb|Ó thaobh na láimhe clé: Cíobhaí Donn (''Apteryx australis''), Cíobhaí Beag Breac (''Apteryx owenii'') agus Cíobhaí Mór Breac (''Apteryx haastii''), Auckland War Memorial Museum]]
* * Aithníodh an '''[[Rowi]]''' ('''Cíobhaí Donn Okarito''' nó ''Apteryx rowi'') mar spéiceas nua sa bhliain 1994<ref>http://www.doc.govt.nz/conservation/native-animals/birds/land-birds/kiwi/rowi-formerly-okarito-brown-kiwi/|title=Rowi: New Zealand native land birds|publisher=New Zealand Department of Conservation (DOC)</ref>. Tá imir liath sa chlúmh agus uaireanta tá cleití bána ar an ngrua. Is féidir leis na héin bhaineanna trí ubh féin a bhreith i séasúr amháin, agus gach ceann acu i nead difriúil.
Déanann an dá thuismitheoir na huibheacha a ghoradh. Níl an t-éan seo le fáil anois ach i limistéar beag ar chósta thiar an Oileáin Theas. Is léir ón DNA, áfach, go raibh sé spréite níos forleithne fadó, agus nach raibh aon chíobhaí eile le fáil i ndeisceart an Oileáin Thuaidh.<ref name ="Shepherd">Shepherd, L.D. & Lambert, D.M. (2008)</ref>
* Tá an '''[[Tokoeka]]''' (''Apteryx australis'') measartha coitianta i ndeisceart agus in iarthar an Oileáin Theas ar an gcuid is mó de na hardáin. Tá sé chomh mór leis an gCíobhaí Mór Breac, tríd is tríd, agus tá sé dealraitheach leis an gCíobhaí Donn, cé go bhfuil sé níos dathéadroime. Is léir ón DNA go raibh sé le fáil ar chósta thoir an Oileáin Theas tráth.<ref name="Shepherd" /> Tá cúpla fospéiceas ann:
:** '''Tokoeka Oileáin Stewart (''Apteryx australis lawryi'').
:** '''Tokoeka na gCaolsáilí Thuaidh''' (''Apteryx australis ?'') agus '''Tokoeka na gCaolsáilí Theas''' (''Apteryx australis ?'') in iardheisceart an Oileáin Theas.
:** '''Tokoeka Haast''' (''Apteryx australis ?''), an fospéiceas is teirce agus gan ann ach timpeall 300 éan. Tugadh aitheantas dó sa bhliain 1993. Le fáil i limistéar cúng iargúlta i Sléibhte Haast san Oileán Theas. Gob air a lúbann níos mó anuas. Clúmh air atá níos rua.
* '''[[Cíobhaí Donn an Oileáin Thuaidh]]''' (''Apteryx mantelli'' nó ''Apteryx australis'' roimh 2000). É coitianta i dTuaisceart an Oileáin Thuaidh. Timpeall 35,000 éan ann. Na héin bhaineanna timpeall 40 cm ar airde agus meáchan timpeall 2.8 cg iontu. Meáchan timpeall 2.2 cg sna héin fhireanna. Éan seiftiúil a thaithíonn a lán gnáthóg, go fiú áiteanna ar fhág daoine a rian orthu. Clúmh biorach rua air. Dhá ubh de ghnáth agus iad á ngoradh ag an éan fireann.
 
== Tagairtí ==
{{reflist}}
 
== Leabhair agus ailt ==
* [http://dictionary.reference.com/browse/Kiwi ''American Heritage Dictionary of the English Language, The''] '''Fourth Edition''', Copyright © 2006 by Houghton Mifflin Company
* ''Bizarre and Beautiful Noses''. Sante Fe, New Mexico: John Muir Publications, 1993.
* {{cite web| url= http://www.taxonomy.nl/Main/Classification/51305.htm| title=Systema Naturae 2000 / Classification, Family Apterygidae | accessdate=Feb 04 2009 | last='''Brands''' | first=Sheila | authorlink= | date=August 14, 2008 | work=Project: The Taxonomicon }}
* '''Burbidge''', M.L., Colbourne, R.M., Robertson, H.A., and Baker, A.J. (2003). Molecular and other biological evidence supports the recognition of at least three species of brown kiwi. [http://www.kluweronline.com/issn/1566-0621/contents ''Conservation Genetics''], '''4'''(2):167-177
* '''Cooper''', Alan et al. (2001). Complete mitochondrial genome sequences of two extinct moas clarify ratite evolution. ''Nature'', '''409''': 704-707.
* {{cite encyclopedia |last='''Davies''' |first=S.J.J.F.|editor=Hutchins, Michael |encyclopedia=Grzimek's Animal Life Encyclopedia |title=Kiwis |edition=2 |year=2003 |publisher=Gale Group |volume=8 Birds I Tinamous and Ratites to Hoatzins |location=Farmington Hills, MI|isbn=0 7876 5784 0 |pages=89–90}}
* {{cite news |title=Shy envoys off on their OE |author= |first=Eloise |last='''Gibson''' |authorlink= |author2= |author3= |author4= |author5= |author6= |author7= |url= |format= |agency= |newspaper=New Zealand Herald |publisher= |location= |isbn= |issn= |oclc= |pmid= |pmd= |bibcode= |doi= |id= |date=2010-04-29 |page=a4 |pages= |at= |accessdate=05/03/2010 |language= |trans_title= |quote= |archiveurl= |archivedate= |ref= }}
* {{cite book |last1='''Gotch''' |first1=A.F. |title=Latin Names Explained. A Guide to the Scientific Classifications of Reptiles, Birds & Mammals|year= 1995 |origyear=1979 |publisher=Facts on File |location=London|isbn=0 8160 3377 3|page=179|chapter=Kiwis}}
* '''Piper''', Ross (2007), ''Extraordinary Animals: An Encyclopedia of Curious and Unusual Animals'', Greenwood Press
* [http://www.kiwirecovery.org.nz/AboutTheBird/KiwiLifeCycle/Mating.htm ''Kiwi Recovery'']
* [http://www.abc.net.au/science/news/stories/s243830.htm ''News In Science'']
* [[NHNZ]] has made a 60 minute television documentary called ''Kiwi a Natural History'', produced in 1991.
* [http://dictionary.reference.com/browse/Kiwi ''Random House Unabridged Dictionary''] © Random House, Inc. 2006
* [http://www.sandiegozoo.org/education/science_egg_in_a_bottle.html San Diego Zoo]
* San Diego Zoo, Kiwi {{cite web|url=http://www.sandiegozoo.org/animalbytes/t-kiwi.html|title=Birds: Kiwi|publisher=[[San Diego Zoo]]|accessdate=2008-09-19}}
* SavetheKiwi.org {{cite web|url=http://www.savethekiwi.org.nz/AboutTheBird/KiwiLifeCycle/Producinganegg.htm|title=Producing an Egg|accessdate=2007-08-13 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070629005119/http://www.savethekiwi.org.nz/AboutTheBird/KiwiLifeCycle/Producinganegg.htm <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = 2007-06-29}}
* '''Shepherd''', L.D. & Lambert, D.M. (2008) ''Ancient DNA and conservation: lessons from the endangered kiwi of New Zealand Molecular Ecology'' '''17''', 2174–2184
 
 
 
{{Síol}}