An difríocht idir athruithe ar: "Johan Ludvig Runeberg"

Siúd is gur chum '''Johan Ludvig Runeberg''' ([[5 Feabhra]] nó [[7 Feabhra]] [[1804]] a rugadh é; [[6 Bealtaine]] [[1877]] a fuair sé bás) a chuid saothar as [[Sualainnis]], dearctar air inniu mar fhile náisiúnta na [[An Fhionlainn|Fionlainne]]. Rugadh i [[Jakobstad]] ([[Pietarsaari]]) san [[An Ostrabóitne|Ostrabóitne]] é, agus bhí a athair, [[Lorenz Ulrik Runeberg]], ina chaptaen mara. Ba í a mháthair, [[Anna Maria]] née Malm, an t-aon tuismitheoir a raibh aithne ag "Janne" beag air go dtí go raibh sé trí bliana d'aois, nó d'fhan an t-athair chomh fada sin ag taisteal na bhfarraigí. Ba é Johan Ludvig an páiste ba shine sa teaghlach. Saolaíodh triúr deirfiúr: [[Ulrika Carolina Runeberg|Ulrika Carolina]], [[Maria Mathilda Runeberg|Maria Mathilda]] agus [[Emilie Runeberg|Emilie]] i ndiaidh Johan Ludvig, chomh maith le beirt bhuachaill eile, [[Viktor Runeberg|Viktor]] agus [[Nestor Runeberg|Nestor]], a chuaigh le mairnéalacht nuair a tháinig siad i mbun a méide.

 

Sa bhliain [[1822]], chuaigh Runeberg ag staidéar fealsúnachta san acadamh i d[[Túrcú]]. I measc a chuid cairde bhí fir a rinne gal agus gaisce i saol cultúrtha na tíre ina dhiaidh sin, cosúil le [[Johan Jakob Nervander]], [[Johan Vilhelm Snellman]] agus [[Elias Lönnrot]].

Bhain sé amach a chéim ollscoile sa bhliain [[1827]]. Shaothraigh sé luach a staidéir ag múinteoireacht i [[Saarijärvi]], sa chuid den tír ina raibh an [[Fionlainnis|Fhionlainnis]] á labhairt. Ba é an seal sin a thug inspioráid dó lena chuid dánta tírghráúla, thar aon cheann eile an dán úd ''[[Bonden Paavo]]'' (nó ''[[Saarijärven Paavo]]'', mar a thugtar ar an dán as Fionlainnis - is é sin, an feirmeoir Paavo ó Saarijärvi). Tháinig an dán sin i gcló sa bhliain [[1830]], ceithre bliana i ndiaidh an chéad fhoilsiúcháin ó pheann an fhile.

 

 

Chaith Runeberg samhradh na bliana [[1827]] i b[[Parainen]] (Pargas), in aice le Túrcú, ag múinteoireacht i dteach an Ard-Easpaig [[Jacob Tengström]]. Ansin a casadh Fredrika air - cailín óg arbh é an tEaspag a huncail. Thit siad i ngrá le chéile, agus phós siad trí bliana go leith ina dhiaidh sin. Rugadh ochtar clainne dóibh, ach cailleadh beirt acu sin go hóg.

 

 

Is iad ''Fänrik Ståls sägner'', nó [[Scéalta an Mheirgire Stål]], an chuid is clúití de shaothar Runeberg. (Faoin teideal Fionlainnise - ''Vänrikki Stoolin tarinat'' - is fearr a aithníonn Fionlannach an lae inniu iad.) Dánta laochais is ea iad ina gcuirtear síos ar [[Cogadh na Fionlainne|Chogadh na Fionlainne]] idir an tSualainn agus [[an Rúis]] sna blianta [[1808]]-[[1809]]. D'fhág an cogadh seo an Fhionlainn ag [[Impireacht na Rúise]]. Mar sin, tá Runeberg, go bunúsach, ag móradh naimhde an Impire sna dánta seo, rud a chuir isteach ar na cinsirí san Fhionlainn ag an am. Mar sin féin, d'éirigh leis an bhfile na dánta seo a fhoilsiú faoi chlúdach leabhair lena lá féin. Tháinig an chéad chuid amach sa bhliain [[1848]], agus cuireadh an dara himleabhar i gcló sa bhliain [[1860]].

 

b'fhearr leis an áit ab fhearr: an croí a bhí chomh ceart, chomh huasal."

 

{{catcómhaoin|Johan Ludvig Runeberg}}

Is é an rud a dúirt Göran Hägg, an staraí liteartha ón tSualainn, ina réamhrá don eagrán nua póca de ''Fänrik Ståls sägner'' ná nach bhfuil mórán de bhlas na bolscaireachta le mothú ar na "scéalta" seo, ós rud é go bhfuil siad ag móradh an díomua in áit an bhua - is é an críochthoradh a bhí ar [[Cogadh na Fionlainne (1808-1809)|Chogadh na Fionlainne sna blianta 1808-9]] ná go ndeachaigh an Fhionlainn ó lámh na Sualainne go lámh na Rúise Impiriúla. Sin é an cineál caint a shamhlófá le Sualannach, ach port eile ar fad a bhíonn ag na Fionlannaigh, nó ba mhór an t-ábhar conspóide é ról Runeberg i bhforbairt chultúr na tíre ó am go ham.

Nuair a bhain na Fionlannaigh amach a neamhspleáchas, canónaíodh Runeberg mar fhile náisiúnta. Ar feadh tamaillín, bhí sé fiú coiscthe le dlí "cuimhní náisiúnta", ar nós fhilíocht Runeberg, a náiriú. Ar ndóigh, tháinig aisfhreagra sna sálaí ag a leithéid de chanónú. Le maolú ar an bhforlámhas a bhí ag an náisiúnachas i saol cultúrtha na Fionlainne, tháinig ionsaithe foghacha faoi Runeberg ó na caogaidí i leith.

 

 

 

[[an:Johan Ludvig Runeberg]]

[[pl:Johan Runeberg]]

[[pt:Johan Ludvig Runeberg]]

[[sk:Johan Ludvig Runeberg]]

[[sv:Johan Ludvig Runeberg]]