Leagan ó 10:31, 23 Feabhra 2011 athraigh AllieBot (plé \| dréachtaí) Róbónna 20,290 edits m Róbat: Athruithe cosmaideacha ← Gabh chuig an difear roimhe seo		Leagan ó 00:03, 22 Márta 2011 athraigh cealaigh Colin Ryan (plé \| dréachtaí) 6,201 edits No edit summary An chéad dhifear eile →
Líne 1: Sagart, file agus staraí de chuid an 17ú haois ba ea '''Seathrún Céitinn'''. Rugadh é i gContae Thiobraid Árann timpeall na bliana 1569 agus cailleadh timpeall na bliana 1644. Tá a uaigh le fáil i dTiobraid i bparóiste Bhéal Átha Lúbaigh. Scríbhneoir agus sagart a mhair sa [[17ú haois]] ab ea é '''Seathrún Céitinn'''. Tugtar '''Geoffrey Keating''' air as [[Béarla]] chomh maith. Rugadh i g[[Cathair Dhúin Iascaigh]] i g[[Contae Thiobraid Árann]] é sa bhliain [[1580]], agus fuair sé bás sa bhliain [[1644]]. Sagart a bhí ann a chuaigh ag staidéar i m[[Bordeaux]] agus ar bronnadh dochtúireacht air ansin. I ndiaidh dó dintiúirí an diagaire a bhaint amach, d'fhill sé ar [[Éirinn]] agus chaith sé an chuid ab fhearr dá shaol ina shagart agus ina fhear léinn i g[[Cúige Mumhan]]. Tá sé ar duine de na scríbhneoirí is tábhachtaí i stair [[litríocht na Gaeilge]]. Bhí sé faoi thionchar an [[Frithreifirméisean\|Fhrithreifirméisin]] agus an [[Renaissance]], i ndiaidh dó aithne a fháil ar an léann comhaimseartha Caitliceach sa Mhór-roinn. Thuig sé go raibh saíocht agus seanchas na nGael faoi bhagairt an bháis, agus an aicme a thugadh urraíocht do na filí ag imeacht go tiubh agus ag géilleadh do bhrú na nGall. Mar sin, chinn sé ar léann traidisiúnta na nGael agus a ndearcadh féin ar stair na hÉireann a bhailiú in aon mhórshaothar amháin, mar atá, ''[[Foras Feasa ar Éirinn]]''. Síleadh go dtí le déanaí gur rugadh an Céitinneach sa Bhuiríos i gContae Thiobraid Árann, ach de réir na taighde is nua is dócha gur i gCaisleán Bhaile na Móna i bparóiste Inis Leamhnachta a rugadh é.<ref>[http://www.nui.ie/eigse/pdf/vol35/eigse35.pdf "A review of some placename material from ''Foras Feasa ar Éireann''"], Diarmuid Ó Murchadha, ''Éigse'', A Journal of Irish Studies, Vol. XXXV, lch 81. National University of Ireland, 2005.</ref> Go dtí sin, bhí [[Gaeilge]] na staraíochta an-doléite ag an ngnáthléitheoir, rud a thuill cuid mhaith tarcaisne do na staraithe ó na filí, agus iad ag fáil lochta ar an mbréagársaíocht i dteanga na staraithe. Bhí caighdeán teanga na bhfilí, ''ceart na bhfileadh'', sách difriúil le caint na ndaoine, ach má bhí féin, bhí sé ag athrú agus ag tabhairt airde ar na forbairtí comhaimseartha de réir mar a cheadódh an traidisiún. Nuair a scríobh Céitinn an Foras Feasa, rinne sé iarracht an bhréagársaíocht a sheachaint agus suáilce na líofachta agus na soiléireachta a chleachtadh. San am céanna, chloígh sé go daingean le caighdeán comhaimseartha na teanga a bhí ábhairín ársa lena linn féin. Scríobh sé an Foras i dteanga líofa na bhfilí, rud nár thabhaigh moladh na staraithe [[Gael]]acha eile dó, nó bhí siad den tuairim go raibh an teanga róshimplí. I Mí na Samhna 1603 bhí sé ar dhuine den daichead mac léinn a thug a n-aghaidh ar an bhFrainc faoi chúram an Athar Diarmaid Mac Cárthaigh chun staidéar a dhéanamh sa choláiste Éireannach i mBordeaux a raibh an Cairdinéal François de Sourdis, Ardeaspag Bordeaux, tar éis é a bhunú. Bhain sé amach Dochtúireacht le Diagacht ann agus d'fhill ar Éirinn sa bhliain 1603. Rinneadh sagart paróiste de i gCnoc Rafann i gContae Thiobraid Árann, in aice leis an gCathair. Mar sin féin, chinntigh a stíl áit thábhachtach dó i gcanóin litríochta na Gaeilge. Nuair a thosaigh athbheochan na Gaeilge i ndeireadh na naoú haoise déag, b'í Gaeilge an Chéitinnigh an chéad chaighdeán a roghnaíodh, agus teangeolaithe agus lucht léinn ar nós [[Risteard de Hindeberg]] ag moladh a mháistreacht stíle go hard na spéire. Ní raibh fad saoil i ndán do na hiarrachtaí Gaeilge an Chéitinnigh a athbheochan, nó nuair a tháinig an crú ar an tairne, bhí an lá leis an Athair [[Peadar Ua Laoghaire]] agus lucht a leanúna, agus iad den tuairim gur chóir caighdeán na Gaeilge athbheoite a bhunú ar chaint na ndaoine. Bhain an Céitinneach leis na Sean-Ghaill, agus ghlac sé leis gur ag uaisle Caitliceacha na nGael agus na Sean-Ghall a bhí an t-údarás ceart in Éirinn. Ghlac sé leis na Stíobhartaigh toisc gur de shliocht leath-Ghaelach iad, tuairim a bhí coitianta i measc aos dána na tíre. Amach ón bhForas Feasa, chum Seathrún Céitinn roinnt dánta, ar nós ''Óm sceol ar ardmhagh Fáil'' agus ''A Bhean lán de Stuaim'', agus scríobh sé saothair dhiaga, cosúil le ''Trí Bhior-ghaoithe an Bháis''. ==A shaothar== B'fhile é an Céitinneach, ach tríd an bprós is mó a tharraing sé clú air féin. Eisean a scríobh [[Foras Feasa ar Éirinn]], saothar a chríochnaigh sé sa bhliain 1634. Is éard atá ann meascán saibhir de sheantraidisiún a bhaineann le stair, le bréagstair agus le finnscéalta na tíre, agus an t-iomlán scríofa go greanta ealaíonta. Ar nós a lán saothar Gaeilge eile scaipeadh é i bhfoirm lámhscríbhinne, agus b'fhada gur cuireadh i gcló é. Saothar nótálta eile dá chuid ba ea ''Trí Bhior-ghaoithe an Bháis''. Rinne sé iarracht an bhréagársaíocht a sheachaint agus stíl shoiléir shíodúil a shaothrú, cé go bhfuil lorg an léinn ar a shaothar. Ní dóichí rud ná gurb í soiléireacht úd a stíle a chuir na mílte á léamh le fonn. Aithnítear an Céitinneach mar dhuine de na filí Gaeilge is fearr den 17ú haois. Deirtear go bhfuair sé scolaíocht sa seanléann agus tá a rian sin ar ghreantacht a cuid filíochta. Mar ba ghnách ag an am, bhain sé tairbhe as an dán díreach agus as foirmeacha níos scaoilte. Ar na dánta a luaitear leis tá ''Óm sceol ar ardmhagh Fáil'' agus ''A Bhean lán de Stuaim''. ==Tagairtí== [[reflist}} ==Féach freisin== Cunningham, Bernadette (2000). ''The World of Geoffrey Keating: history, myth and religion in seventeenth century Ireland''. Dublin. Keating, Geoffrey. ''Foras Feasa ar Éirinn: the history of Ireland''. D. Comyn and P.S. Dineen (eag.) 4 imleabhar. Irish Texts Society, London 1902-14. Keating, Geoffrey. ''Trí bior-ghaoithe an bháis: The three shafts of death ''. Robert Atkinson (eag.), LL.D. Royal Irish Academy, Dublin 1890. Geoffrey Keating ''Stories from Keating's History of Ireland'' edited, with introduction, notes, and vocabulary by Osborn Bergin. Royal Irish Academy (Dublin: 1981) Keating, Geoffrey. ''Dánta, Amhráin is Caointe (Poems, Songs and Elegies)''. Rev. John C. MacErlean, S.J. (eag.), The Gaelic League, Dublin 1900. Keating, Geoffrey. ''Eochairsciath an Aifrinn: An explanatory defence of the mass''. Patrick O'Brien (eag.), Dublin: 1898. == Nasc seachtrach ==

An difríocht idir athruithe ar: "Seathrún Céitinn"