An difríocht idir athruithe ar: "Tíreolaíocht"

Content deleted Content added
EmausBot (plé | dréachtaí)
m r2.6.4) (róbat ag suimiú: kbd:Хэкумэтх
Colin Ryan (plé | dréachtaí)
No edit summary
Líne 1:
[[Íomhá:Physical_world.jpg|thumb|300px|right|Cairt fhisiceach an Domhain]]
Go ginearálta, ciallaíonn an '''tíreolaíocht''' nó an gheografaíocht (ón tSean-Ghréigis γεωγραφία - ''geographia'' - "tuairisc a scríobh ar an domhan") an staidéar eolaíoch a dhéantar ar an Domhan agus a chuid tailte, tírdhreach, áitritheoirí agus feiniméan. Ba é an Gréagach [[Éarastaitéanas]] (276-194 B.C.) a chum an focal ''geografaíocht''. Ó thaobh na staire de tá ceithre réimsí taighde i gceist sa gheografaíocht: spásanailís ar fheiniméin nádúrtha agus dhaonna (staidéar ar an dáileadh), staidéar ar cheantair (áiteanna agus réigiúin), staidéir ar ghaolmhaireachtaí saorga, agus taighde ar na domhaneolaíochtaí.
 
Inniu is eolaíocht shóisialta í an tíreolaíocht, agus í ag scrúdú an spáis shóisialta de réir éagsúlacht fhisiceach agus dhaonna an domhain. Mar sin féin, is araíonacht ilchuimsithe í geografaíocht na linne seo agus tuiscint ar an domhan agus a gcoimpléasc go léir mar bhunús léi. Déanann an gheografaíocht nasc idir na heolaíochtaí daonna agus fisiceacha, agus í roinnte ina dhá leath - geografaíocht dhaonna agus geografaíocht fhisiceach.
 
Line 82 ⟶ 83:
Sa 15ú haois agus sa 16ú haois is mó go mór a t-eolas a fuarthas ar an domhan de bharr an taiscéaladh mara, agus cuntas cúramach á thabhairt ar ar aimsíodh i gcúrsaí réalteolaíochta agus tíreolaíochta. Is fiú tagairt ar leith a dhéanamh do na turais seo: [[Vasco da Gama]] (an Afraic agus an India), Críostóir Colambas (Meiriceá Lárnach agus Muir Chairib), [[Magellan]] (Meiriceá Theas agus an tAigéan Ciúin), [[Jacques Cartier]] (Ceanada 1534).
Ní nach ionadh, lean an léarscáilíocht uirthi ag dul chun cinn de bharr a raibh ann d’eolas úr ann ón taiscéaladh, agus de bharr na modhanna nua agus an bhunúis nua theoiriciúil (fortheilgean Mhercator sa 16ú haois). Tháinig léarscáileanna nua den domhan amach, dála na gceann a rinne [[Gerardus Mercator]] agus an ''Geographica Generalis'' a rinne Bernard Varenius.
 
Sna blianta 1591 agus 1592 d’fhoilsigh [[Giovanni Botero]] sa Róimh na ''Relazioni Universali'' i trí imleabhar, rud a cuir tús le staitistic an Stáit: tíreolaíocht nua a d’fhreastail ar lucht riaracháin.
 
==== Ón 18ú haois go dtí an 20ú haois ====
San 18ú haois rinneadh James Cook agus La Perouse taiscéaladh san Aigéan Ciúin. Bhí disciplín eolaíoch á dhéanamh den tíreolaíocht, ach níor tosaíodh á múineadh sna scoileanna go dtí an 19ú haois, tréimhse mhór na choilíneachais agus an náisiúnachais. Sampla cáiliúil is ea an téacsleabhar Francach a úsáideadh sna bunscoileanna : [[''Le Tour de France par deux enfants]]''.
 
Níorbh fhurasta, mar sin féin, an tíreolaíocht a chur i bhfeidhm mar dhisciplín ar leith sa réimse eolaíoch. Rinneadh a lán iarrachtaí difriúla ar an gceangal atá idir an duine agus an dúlra a thaispeáint, agus cuid acu níos éifeachtaí ná a chéile: