An difríocht idir athruithe ar: "An Ostair-Ungáir"
Content deleted Content added
Luckas-bot (plé | dréachtaí) m r2.7.1) (róbat ag suimiú: zh-min-nan:Ò-hiong Tè-kok |
No edit summary |
||
Líne 31:
|fonótaí=}}-->
[[Íomhá:Location_Austria_Hungary_1914.png|thumb|Impireacht na hOstaire agus na hUngáire sa bhliain 1913]]
Aontas monarcaí idir coróin Impireacht na hOstaire agus coróin Ríocht na hUngáire ab í '''An Ostair-Ungáir''', a dtugtaí Impireacht na hOstair-Ungáire, an Démhonarcacht, Monarcacht na [[An Danóib|Danóibe]], nó an Mhonarcacht Impiriúil Ríoga (''kaiserlich und königlich'', nó ''k. u. k.'') uirthi chomh maith. Bhí sí suite i lár na [[An Eoraip|hEorpa]]. Bunaíodh an t-aontas le Comhréiteach (''Ausgleich'') na bliana 1867. De réir an chomhréitigh seo, thoiligh Rítheaghlach Ostarach Hapsburg an chumhacht a chomhroinnt le rialtas na hUngáire, agus mar sin rinneadh tír ar leith de Ríocht na hUngáire a raibh an ceann stáit. cuid de na ranna rialtais agus forais áirithe i bpáirt aici leis an Impireacht Ostarach. Sin an chúis a dtugtaí monarcacht Impiriúil Ríoga ar an Ostair-Ungáir: thagair an chéad aidiacht acu do ról an rialtóra mar Impire san Ostair, agus an dara ceann acu bhí sé ag trácht ar a ról mar Rí san Ungáir.▼
▲
Mhair an démhonarcacht ar feadh 51 bliain. Tháinig deireadh léi sa bhliain 1918, nuair a briseadh an Chéad Chogadh Domhanda ar na Cumhachtaí Láir (Impireacht na Gearmáine agus an Démhonarcacht). Ba ansin a tháinig na gluaiseachtaí náisiúnta chun tosaigh i measc na náisiúntachtaí beaga a raibh an Impireacht comhdhéanta astu, agus bhunaigh siad stáit nua dóibh féin.▼
▲Mhair an démhonarcacht
Ní mór an giorrúchán ''k.u.k.'' (''kaiserlich und königlich'', "Impiriúil agus Ríoga") a aithint thar an ngiorrúchán ''k.k.'' (''kaiserlich königlich'', "Impiriúil Ríoga"). Tagraíonn an chéad ghiorrúchán d'údaráis na tíre go léir, idir an Ostair agus an Ungáir. Maidir leis an dara giorrúchán, tráchtann sé ar údaráis na hOstaire, nó is amhlaidh go raibh an tImpire ag rialú Ríocht na Boihéime (inniu: Poblacht na Seice) mar rí, freisin. Tagraíonn an giorrúchán ''kgl. ung.'' (''königlich ungarisch'', ríoga Ungárach) d'údaráis na hUngáire (''m. kir.'' nó ''magyar királyi'' an leagan Ungáirise).
Line 41 ⟶ 42:
Na tailte a bhí á rialú ag an monarc Hapsburgach i ról [[Impire na hOstaire]]<ref name="title">{{cite web|url=http://www.firstworldwar.com/bio/franzjosef.htm |teideal=Who's Who - Emperor Franz Josef I |foilsitheoir=First World War.com |date= |accessdate=2009-05-05}}</ref>, ba iad na tailte thuaidh agus thiar, nó [[Impireacht na hOstaire]], an Tír ar an taobh abhus d'Abhainn Leitha (''Cisleithanien'') nó na Tailte le hIonadaíocht sa ''Reichsrat'' (''Die im Reichsrat vertretenen Länder'')<ref name="Britannica1911">[http://www.1911encyclopedia.org/Austria-Hungary Britannica 1911]</ref>. I ról Rí na hUngáire, bhí an monarc ag rialú [[Ríocht na hUngáire]], nó an Tír taobh thall d'Abhainn Leitha (''Transleithanien''), nó Tíortha Coróin Stiofáin Naofa<ref name="Britannica1911"/>. Is éard a bhí i gceist le Leitha ná craobh-abhainn de chuid na Danóibe, agus í ina teorainn, a bheag nó a mhór, idir an Ostair agus an Ungáir.
Nuair a bhí an Démhonarcacht ann, bhí [[Impireacht Naofa Rómhánach an Náisiúin Ghearmánaigh]] ann i gcónaí ó thaobh an dlí de. Ní raibh ach an Ostair suite taobh istigh de theorainneacha na himpireachta sin - bhí an Ungáir neamhspleách ar an Impireacht Naofa.
Bhí féinrialtas ag an Ungáir, ach bhí an monarc, an Roinn Gnóthaí Eachtracha agus an Roinn Chogaidh i bpáirt ag an dá stát, chomh maith leis an gcuid den Roinn Airgeadais a raibh freagracht uirthi as maoiniú na bhfórsaí armtha agus na taidhleoireachta.<ref>''"The kingdom of Hungary desired equal status with the Austrian empire, which was weakened by its defeat in the Austro-Prussian War of 1866. The Austrian emperor Francis Joseph gave Hungary full internal autonomy, together with a responsible ministry, and in return it agreed that the empire should still be a single great state for purposes of war and foreign affairs, thus maintaining its dynastic prestige abroad."'' - Compromise of 1867, [[Encyclopædia Britannica]], 2007</ref>
Line 185 ⟶ 186:
| 100,00
|}
== Cuimhní na Démhonarcachta sa Litríocht ==
Chuaigh an Démhonarcacht go domhain i bhfeidhm ar a muintir, agus nuair a bhí a ré thart, is iomaí scríbhneoir a chuaigh i mbun pinn le cultúr sainiúil measctha na Démhonarcachta a chur os cionn an tsaoil mhóir. Bhí an-pháirt ag an Démhonarcacht sna leabhair seo leanas:
* ''Sól ziemi - powieść o cierpliwym piechurze'' ("Salann na Talún, scéal an tsaighdiúra fhoighnigh"), úrscéal Polainnise leis an nGiúdach Polannach [[Józef Wittlin]] faoi eachtraí an tsaighdiúra chos-slua úd Piotr Niewiadomski. Imeartas focal é sloinne an laoich, a chiallaíonn "Neamhfheasach" nó "Aineolach". Fear simplí é Niewiadomski nach bhfuil in ann líne a léamh ná litir a scríobh, ach mar sin féin caithfidh sé dul sna saighdiúirí chomh maith le duine le buille a bhualadh ar son na hOstaire-Ungáire. Tá blas an tsíochánachais agus an eispreisiúnachais ar an úrscéal. Bhí an-ráchairt air lena linn (tháinig an leabhar i gcló sa bhliain 1935), agus an chuma ar an scéal ar feadh tamaill go raibh Duais Nobel sa litríocht le dul do Wittlin.
== Tagairtí ==
| |||