An difríocht idir athruithe ar: "Géineolaíocht"

Content deleted Content added
MerlIwBot (plé | dréachtaí)
m róbat ag suimiú: ky:Генетика
Colin Ryan (plé | dréachtaí)
No edit summary
Líne 8:
Síleadh riamh anall go bhfaigheann orgánaigh tréithe le hoidhreacht agus gur féidir tairbhe a bhaint as seo chun feabhas a chur ar phlandaí agus ainmhithe. Ach ba é Gregor Mendel ba thúisce a rinne taighde eolaíoch ar an [[oidhreachtúlacht]], obair a thosaigh i lár an 19ú haois. <ref name=Weiling>{{cite journal |pmid=1887835| doi=10.1002/ajmg.1320400103 |year=1991 |last1=Weiling |first1=F |title=Historical study: Johann Gregor Mendel 1822–1884. |volume=40 |issue=1 |pages=1–25; discussion 26 |journal=American journal of medical genetics}}</ref> Cé nár thuig sé bunús fisiciúil na hoidhreachta, thug Mendel faoi deara go bhfaigheann orgánaigh tréithe le hoidhreacht trí aonaid oidhreachtúla a dtugtar géinte orthu anois.
 
Freagraíonn na géinte do réigiúin áirithe laistigh den [[DNA]], móilín atá déanta dear shlabhraslabhra de cheithre shaghas de núicléitídí é. An t-eolas géiniteach a fhaigheann orgánaigh le hoidhreacht tá sé le fáil i seicheamh na núicléitídí. Tá dhá dhual agsa DNA ó nádúr agus núicléitídí ari gachngach dualceann acu a oireann dá chéile. Is féidir leleis gachna dualduail a bheith ina theimpléaddteimpléid chunag dualduail nua a chumadh, rud a ligeann do na cealla cóip a dhéanamh de ghéinte inoidhreachta.
 
TiontaíonnAthraíonn na cealla seicheamh na núicléitídí i ngéin chun slabhra [[aimínaicéad]] a dhéanamh agus próitéiní a chruthú: tá ord na n-aimínaicéad i bpróitéin de réir ord ord na núicléitídí i ngéin, rud a dtugtar an [[cód géiniteach]] air. Socraíonn aimínaicéid na próitéine cénan chaoichuma thríthoiseach a dtarraingíonntharraingíonn cruth tríthoiseach uirthi féin, agusstruchtúr cuireanna an struchtúr sinchuireann an phróitéin ag feidhmiú ar shlí áirithe. Is iad na próitéiní a dhéanann beagnach gach rud a choinníonn na cealla beo. Féadann athrú ar an DNA i ngéin aimínaicéid na próitéine a athrú chomh maith, rud a fhágann a rian ar a cruth agus ar a feidhm: d’fhéadfadh sin dullorg isuntasach bhfeidhm goa mórfhágáil ar an gceall agus ar an orgánach féin.
 
Cé gur mór an bhaint atá ag na géinte le cruth agus le hiompar orgánach, ní mór taithí na n-orgánach a chur san áireamh freisin chun an scéal iomlán a thuiscint.
Líne 20:
D’eascair an ghéineolaíocht ó obair [[Gregor Mendel]], eolaí agus [[Agaistíneach]] a rinne taighde ar oibriú na hoidhreachta i bplandaí. Sa bhliain 1865 léigh sé a pháipéar "Versuche über Pflanzenhybriden" (“Trialacha i Hibridiú na bPlandaí”) i láthair an ''Naturforschender Verein'' (“Cumann an Taighde Nádúrtha”) in Brünn. Rianaigh Mendel tréithe áirithe a fuair pónairí le hoidhreacht agus chuir síos orthu go matamaiticiúil. <ref>Blumberg, Roger B.. Mendel's Paper in English : http://www.mendelweb.org/Mendel.html</ref> Ní raibh an patrún oidhreachta seo le haithint ach ar roinnt bheag plandaí, agus chuir obair Mendel in iúl gur rud cáithníneach í an oidhreachtúlacht seachas rud fáltais, agus gurbh fhéidir patrúin oidhreachtúla mórán plandaí a mhíniú le rialacha agus cóimheasa simplí.
 
Níor tháinig eolaithe eile ar shaothar Mendel go dtí na 1890í agus iad ag déanamh taighde den saghas céanna. Ba é [[William Bateson]], duine de lucht leanúna Mendel, a chum an focal ''genetics'' sa bhliain 1905.<ref>genetics, ''n.'', [[Oxford English Dictionary]], 3rd ed.</ref><ref>http://www.jic.ac.uk/corporate/about/bateson.htm: Letter from William Bateson to Alan Sedgwick in 1905. The John Innes Centre.</ref> (Tháinig an aidiacht ''genetic'' mar aidiachtann roimh an ainmfhocal agus baineadhé dentógtha ón fhocalbhfocal Gréigise ''genesis''—γένεσις ("bunús") é. Úsáideadh é den chéad uair i gciall bhitheolaíoch sa bhliain 1860.) Ba é Bateson a chuir an focal ''genetics'' i mbéal an phobail agus é ag tabhairt cainte i láthair andon Tríú Comhdháil Idirnáisiúnta um Hibridiú Plandaí i [[Londain]] sa bhliain 1906.<ref>Bateson, W.. ‘The Progress of Genetic Research,’ Wilks, W. (eag.), ''Report of the Third 1906 International Conference on Genetics: Hybridization (the cross-breeding of genera or species), the cross-breeding of varieties, and general plant breeding''. Royal Horticultural Society, London, 1907.</ref>
 
Thosaigh eolaithe ag obair faoi anáil Mendel agus iad ag iarraidh teacht ar na móilíní sa chill a bhí freagrach as oidhreacht. Sa bhliain 1910 mhaígh [[Thomas Hunt Morgan]] go bhfuil géinte ar chrómasóim agus é ag cuimhneamh ar shóchán súl bán a bhain le gnéas i gcuileanna torthaí ([[Drosophila melanogaster]]).<ref>Moore, John A.. ‘Thomas Hunt Morgan—The Geneticist,’ ''Integrative and Comparative Biology'', Volume 23, Issue 4, 1983, lch 855</ref> Sa bhliain 1913 bhain a dhalta [[Alfred Sturtevant]] feidhm as an [[nascadh géiniteach]] chun a thaispeáint go bhfuil géinte cóirithe ina línte ar an gcrómasóm.<ref>Sturtevant, A.H. (1913). ‘The linear arrangement of six sex-linked factors in Drosophila, as shown by their mode of association,’ ''Journal of Experimental Biology'', Volume 14, lgh 43–59: http://www.esp.org/foundations/genetics/classical/holdings/s/ahs-13.pdf</ref>
Líne 37:
Tugtar [[géinitíopa]] ar [[hailléil]]í orgánaigh agus tugtar [[feinitíopa]] ar thréithe infheicthe an orgánaigh. I gcás organaigh atá heitrisigeach sa lócas géiniteach, is minic a deirtear go bhfuil ailléil amháin “ceannasach,” ó tá a cuid tréithe chun tosaigh san fheinitíopa, agus go bhfuil an ceann eile “cúlaitheach,” mar nach féidir a cuid tréithe a fheiceáil.
 
Tá ailléilí ann nach bhfuil ceannas iomlán acu agus a chuireann ceannas easnamhach in iúl trí mheánfheinitíopa,. Uiareanta a chuireanncuirtear an dá ailléil in iúl go chothrom.<ref>Anthony, J. F.; Griffiths, Jeffrey H.; Miller, David T.; Suzuki, Richard C.; Lewontin, Gelbart (eag.) (2000). ''An Introduction to Genetic Analysis'', W.H Freeman, New York (an 7ú heagrán). ISBN 0-7167-3520-2 |http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=iga.section.630 |Caibidil: ’Interactions between the alleles of one gene,’ William, M. (eag.)</ref>
 
Nuair a shíolraíonn dhá orgánach go gnéasach, faigheann a sliocht ceann den dá ailléil le hoidhreacht go teagmhasach ó gach tuismitheoir. Tugtar Dlí Mendel an Dealaithe ar an oidhreacht scoite seo agus ar dhealú na n-ailléilí.
 
== Réimsí taighde ==