|
[[Íomhá:Rareearthoxides.jpg|thumb|Ocsaidí [[Tearcithir|tearcithreacha]]]]Is éard is '''ocsaíd''' ann ná [[Comhdhúil|comhdhúil cheimiceach]] ina mbíonn ar a laghad adamh [[ocsaigin|ocsaigine]]e amháin agus dúil eile amháin aici ina [[foirmle cheimiceach|fhoirmle cheimiceach]]. Bíonn, de gnáth, [[ainian]] d'ocsaigine sa [[stát ocsaídiúcháin]] -2 sna ocsaídí miotail. Tá an chuid is mó de [[Screamh (geolaíocht)|screamh an Domhain]] comhdhéanta de ocsaídí soladacha, de thoradh ar na heilimintí a bheith ocsaídithe ag an ocsaigin san aer nó san uisce. Táirgíonn dócháin [[hidreacarbón |hidreacarbóin]] an dá phríomh-ocsaídí, [[aonocsaíd charbóin]] agus [[dé-ocsaíd charbóin]]. Fiú ábhair a mheastar mar íoneilimintí, go minic, forbraíonn siad bratú ocsaíde. Mar shampla, forbraíonn [[scragall alúmanaim]] craiceann tanaí de [[ocsaíd alúmanaim|Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>]] a chosnaíonn an scragall ó [[creimeadh|chreimeadh]] breise.
== Foirmiú ==
Mar gheall ar a leictridhiúltachta, cumann ocsaigin nascanna cobhsaí ceimiceacha le beagnach gach dúil chun ocsaídí comhfhreagracha a chruthú. Bíonn tóir ar na [[triathmhiotal|thriathmhiotail]] (mar shampla, [[ór]] nó [[platanam]]) toisc go fhriotaíonn siad cuingriú ceimiceach díreach le hocsaigin, agus bíonn ar shubstaintí cosúil le ocsaíd óir (III) a bheith ginte trí bhealaí indíreacha.
Tá dhá chosán neamhspleách ann maidir le creimeadh na n-eilimintí, mar atá [[hidrealú]] agus [[ocsaídiú]] le hocsaigin. Bíonn an meascán 'le huisce agus le hocsaigin' níos creimní fós. Dónn na heilimintí go léir beagnach in atmaisféar ocsaigine, nó i dtimpeallacht atá ocsaigin saibhir. I láthreacht uisce agus ocsaigin (nó go simplí aer), imoibríonn roinnt eilimintí go tapa, nó fiú go baolach, chun [[hiodrocsaídí]] a thabhairt, m.sh. [[sóidiam]]. I bpáirt, mar gheall ar ar an gcúis seo, ní fhaightear alcailí nó miotail cré-alcaileacha sa dúlra i riocht miotalach ie, foirm nádúrtha,. Tá [[Caeisiam]] chomh imoibríoch sin le hocsaigin go n-úsáidtear é mar fhaighteoir i [[folúsfheadán|bhfolúsfheadáin]], agus úsáidtear tuaslagáin de photaisiam agus sóidiam, [[NaK]] mar a thugtar orthu, chun roinnt tuaslagóirí orgánacha a dhí-ocsaiginiú agus a dhíhiodráitiú. Is éard a bhíonn ar dhromchla miotail de gnáth ná ocsaídí agus hiodrocsaídí i láthair an aeir. Is sampla aithnidiúil é [[scragall alúmanaim]], atá brataithe le scannán tanaí de ocsaíd alúmanaim a éighníomhaíonn am miotal, a mhoillíonn an próiseas creimthe. Is féidir tiús níos a chur leis an chiseal ocsaíd alúmanaim tríd an bpróiseas anóidithe leictrealaíodh. Cé go n-imoibríonn maignéisiam agus alúmanaim go mall le hocsaigin ag teocht agus brú caighdeánach (TBC) -cosúil le a lán miotail eile, dónn siad san aer agus gineann siad teocht an-ard. Is féidir le púdair mhínsnáitheach den chuid is mó miotal a bheith contúirteach pléascach san aer. Dá bhrí sin, úsáidtear iad go minic i roicéid le [[breosla soladach]].
San ocsaigin thirim, táirgíonn iarann [[ocsaíd iarainn (II)]] go héasca, ach is gnách go mbíonn ocsaigin agus uisce ag teastáil le haghaidh foirmiú na n-ocsaídí fheireacha hiodráitithe, Fe<sub>2</sub>O<sub>3−2''x''</sub>(OH)<sub>''x''</sub>, a chuimsíonn mórchuid na meirge. Tháirg baictéir fótaisintéiseacha ocsaigin saor in aisce roinnt 3.5 billiún bliain ó shin agus dá bhrí sin deascadh iarann as tuaslagán san aigéan mar Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> san iarann tábhacht eacnamaíoch [[haemaitít]].
== Struchtúr ==
[[ImageÍomhá:A-quartz.png|thumb|right|Is í [[dé-ocsaíd sileacain]](SiO<sub>2</sub>) ceann de na hocsaídí is coitianta ar dhromchla an domhain. Cosúil leis an chuid is mó de na hocsaídí, glacann sí struchtúr polaiméireach .]]
Glacann formhór ocsaídí na miotal struchtúir polaiméireacha le trasnaisc M-O-M. Toisc go bhfuil na trasnaisc láidir, is gnách go mbíonn na solaid dothuaslagtha i dtuaslagóirí, cé gur féidir leo bheith faoi ionsaí ag aigéid agus ag bunanna. Bíonn na foirmlí go minic simplí, ach go míthreorach. Tá go leor dóibh ina [[comhdhúil neamh-stoichiometric|gcomhdhúile neamh-stoichiometrica]]. Sna ocsaídí seo, bíonn an [[uimhir chomhordúcháin]] na liogainne ocsaíde 'a dó' le haghaidh eilimintí leictridhiúltacha agus 3-6 don chuid is mó de na miotail .
=== Ócsaídí Móilíneacha ===
[[Íomhá:Rust screw.jpg|thumb|right|Déantar ocsaídí, mar shampla [[ocsaíd iarainn (III)]] nó [[meirg]], a bhíonn comhdhéanta de ocsaíd iarainn (III) hiodráitithe Fe <sub> 2 </sub> O <sub> 3 </sub> ·'' n'' H <sub> 2 </sub> O agus ocsaíd-hiodrocsaíd iarainn (III) (FeO (OH), Fe (OH) <sub> 3 </sub>), nuair a thagann ocsaigin dúile eile le chéile]]
Cé go bhfuil an chuid is mó de na hocsaídí miotail polaiméireach, is móilíní iad roinnt ocsaídí. Is iad na hocsaídí móilíneacha is cáiliúla ná [[dé-ocsaíd charbóin]] agus [[aonocsaíd charbóin]]. Is ocsaíd mhóilíneach níos casta í [[peantocsaíd fhosfair]], le hainm gur chúis mheabhlaithe é, leis an fhoirmle P<sub>4</sub>O<sub>10</sub>. Nuair a théitear roinnt ocsaíd pholaiméireach bíonn siad dípholaiméirithe agus faightear móilíní, is samplaí iad dé-ocsaíd seiléiniam agus trí-ocsaíd sulfair. Bíonn na teatrocsaídí neamhchoitianta, is í [[teatrocsaíd oismiam]] sampla amháin díobh.]
Tá go leor [[ocsainian]] ar eolas againn, ar nós [[polafosfáit|polafosfáití]] agus [[polaocsamhiotaláit|polaocsamhiotaláiteanna]]eanna. Is annamh a bhíonn na [[ocsacaitian|hocsacaitiain]] ar fáil , mar shampla [[nítreasonium]] (NO +). Ar ndóigh, tá a lán comhdhúl ar eolas againn leis an dá hocsaídí agus grúpaí eile freisin. Sa [[ceimic orgánach|cheimic orgánach]], cuimsíonn siad seo na [[céatón|céatóin]] agus go leor comhdhúl [[carbóinil]] a bhaineann leo. Sna [[miotal trasdultach|miotail trasdultacha]], bíonn go leor [[ocsó-coimpléisc]] ar eolas againn chomh maith le [[ocsóhailíd|hocsóhailíd]].
[[Catagóir:Ocsaídí| ]]
|
