An difríocht idir athruithe ar: "Académie française"

Content deleted Content added
m Bot: Fixing redirects
Do thosnaíos an leathach a nuashonrú ach níl an obair críochnaithe agam fós.
Líne 1:
[[File:Institut de France, Paris 26 June 2011.jpg|thumb|400x400px|L'[[Institut de France]], áras ina bhfuil lonnaithe an Académie française.]]
Comhairle teanga is ea an '''Académie française''' (''Acadamh na Fraincise'') a stiúrann an [[An Fhraincis|Fhraincis]]. Bhunaigh an [[Cairdinéal de Richelieu]] é sa bhliain [[1635]], i ré rí [[Louis XIII na Fraince|Louis XIII]]. Tá sé ar cheann de na hinstitiúidí is ársa sa [[an Fhrainc|Fhrainc]]. Tá 40 ball ann, a thoghann na baill atá cheana ann.
Comhairle teanga is ea an '''Académie française''' (''Acadamh Francach'') a stiúrann an [[An Fhraincis|Fhraincis]]. Ba é an [[Cairdinéal de Richelieu]] a bhunaigh í sa bhliain [[1635]], rud a dhein sé i gcaitheamh réimeas [[Louis XIII na Fraince|Louis XIII]]. Tá sí ar cheann desna hinstitiúidí is ársa sa [[an Fhrainc|Fhrainc]]. Tá 40 ball inti agus is iad na baill atáid inti cheana féin a thoghaid baill nua.
 
== FeidhmFeidhmeanna ==
De réir alt XXIV desna ''Statuts'', is é "an phríomhfheidhm ag an Acadamh a bheith ag obair, chomh cáiréiseach is chomh dícheallach agus is féidir, chun rialacha chinnteacha a thabhairt dár dteanga agus chun fíortheanga líofa, teanga in ann na ceirdeanna agus na heolaíochtaí a chur síos, a dhéanamh di leis."<ref>[http://www.academie-francaise.fr/linstitution/statuts-et-reglements 'Statuts et règlements'] - i bhFraincis
Tá feidhm dúbailte ag Acadamh na Fraincise:
</ref>
 
<nowiki> </nowiki>In aice leis an ailt thuas,'' ''bíonn an ''Académie française'' ag déanamh freastail ar an bhFraincis. Le cois an fheidhm sin, bíonn an tAcadamh ina pátrún ar an teanga leis.
=== Freastal a dhéanamh ar an bhFraincís ===
 
Tugadh an chéad fheidhm don Acadamh óna thús de réir a chuid dlíthe féin. Chun an beart sin a dhéanamh, d'oibrigh an tAcadamh san am atá thart le caoi a chur ar an teanga, chun oidhreacht choitianta a dhéanamh di do mhuintir na [[An Fhrainc|Fraince]] ar fad, agus dóibh siúd ar fad a labhraíonn an [[An Fhraincis|Fhraincis]].
=== Freastal a dhéanamh ar an bhFraincis ===
D'oibrigh an tAcadamh san am atá thart le caoi a chur ar an teanga, chun oidhreacht choitianta a dhéanamh di do mhuintir na [[An Fhrainc|Fraince]] ar fad, agus dóibh siúd ar fad a labhraíonn an [[An Fhraincis|Fhraincis]].
 
Sa lá atá inniu ann, is é gá ná a cuid tréithe a choinneáil agus feigheal a dhéanamh ar fhorbairtí riachtanacha. Cuireann an tAcadamh úsáid mhaith in iúl.
Déantar sin trí chruthú fhoclóir AcadamhAcadaimh na FraincíseFhrancaigh (''Dictionnaire de l'Académie française'') a shocraíonn úsáid na teanga, ach freisin trína chuid comhairle agus tré bheith páirteach i gcoimisiúin éagsúla ar fhoclaíocht.
 
=== Patrúnacht ===
Cuireadh i ndán don eagraíocht an dara cuspóir - an phátrúnacht, nó coimirce ar obair liteartha - nár feiceadh a gá ag tús na h-eagraíochtaheagraíochta, tré bhronntanais agus oidhreachtaí a tugadh di. Bronnann an tAcadamh tuairim is seasca duais litríochta 'chuile bhlian ar dhaoine.
Tugann an Acadamh tuairim is seasca duais litríochta 'chuile bhlian.
 
Ba chóir DuaisG''rand Mórprix Réimsede nala Fraincíse, nófrancophonie ''grand([[An prixGhaeilge|Gaeilge]]: de'Duais laMór Francophonie'Réimse na Fraincise'), duais a bhronntar 'gach bliain ó [[1986]] i leith agus a thugann le fios suim leanúnach an Acadaimh i mbláthú na teanga FraincíseFraincise sa domhain, a lua go háirithe.
 
Chomh maith leis sin, tugann an tAcadamh síntiúis do chumainn liteartha agus eolacha, do thograí charthanacha, do go leor clann i ngátar, do bhaintrigh, do dhaoine in ísle fábhair nó a rinne éacht lena dtabhairt féin suas ag cuspóir thábhachtach, chomh maith le roinnt sparáin (Sparáin ''Zellidja'', ''Neveux'', ''Corblin'', ''Damade'').
 
== Stair ==
Chuir [[Richelieu (cairdinéal de)|Cairdinéal de Richelieu]] an tAcadamh ar bun sa bhliain [[1635]]. Cuireann na dlíthe agus rialacha a chuir an Cairdinéal ar aghaidh, chomh maith leis na ''lettres patentes'' a chuir [[Louis XIII na Fraince|Louis XIII]] a ainm leo sa bhliain 1635 agus a chláraigh an Pharlaimint sa bhliain [[1637]], a caractar oifigiúil mar ''chomhlacht um fhir litreacha'', a bhíodh ag teacht le chéile i mbealach neamhfhoirmiúil roimhe sin, ar bun.
 
B'é an misean a tugadh dó óna thús an FhraincísFhraincis a dhaingniú, rialacha a thabhairt di, agus í a fhágáil glan agus ion-tuigthe don uile dhuine. Uaidh sin, b'éigean dó tosú le foclóir a chumadh.
 
Foilsíodh an chéad eagrán de sin sa bhliain 1694, agus na cinn eile sna blianta 1718, 1740, 1762, 1798, 1835, 1878, 1932-1935, 1992. Tá an naoiúnaoú cheann den fhoclóir á fhoilsiú faoi láthair (??).
 
Tionóladh an tAcadamh a chuid cruinnithe ar dtús i dteach duine éigin dá chuid ball, agus ina dhiaidh sin i ''chancelier Séguier'' ó 1639 ar aghaidh, sa [[Louvre]] ó 1672 ar aghaidh, agus ar deireadh i g''Coláiste na gCeithe Náisiún'' nó ''Collège des Quatre-Nations'', ar deineadh ceannáras an Acadaimh de, ó [[1805]] go dtí an lá atá inniu ann.
Line 32 ⟶ 35:
 
== Na Déithe Buana (''Les Immortels'') ==
Tá 40 bhallbaill insan Acadamh na Fraincísear a thoghannmhéad anagus chuidis atáiad na baill atáid ann rompuiad féin a thoghaid ball nua (?leursmás pairs). Óna thús anall, ghlac sé le níos mó ná 700 ball.
 
Tugann sé le chéile filí, úrscéalaithe, fir amharclainne, fealsúnaithe, dochtúirí leighis, fir eolaíochta, eitneolaithe, léirmheastóirí ealaíne, saighdiúirí, fir stát, agus fir Eaglaise, agus rinne gach duine acu maisiú ar leith ar an bhFraincísbhFraincis.
 
Óna dhéantús éagsúil, tugann sé pictiúir fíor den taileann, den intleacht, den chultúr, den tsamhlaíocht litreach agus eolaíoch atá mar bhonn ag ''le génie de la France''.
Line 42 ⟶ 45:
Bíonn cleachtadh acu, agus tá go fóill, ar bhreithiúnais soiléir a thabhairt ar úsáid cheart focal, agus as sin ar na coincheapa agus na luachanna a iompraíonn siadsin a shainmhíniú. Tá a n-údarás mórálta in ábhair teanga bunaithe in úsáid agus i dtraidisiún.
 
Dearadh an ionnar ghlas cháiliúil, a iompraíonn na scoláirí, leis an bicorne, an cápa agus an chlaidheamh, i rith suíomh shollúnta bliaintiúil an Acadaimh faoin ''Coupole'', in aimsear an [[Consulat]]. Úsáidtear i measc baill go léir an [[Institut de France]] (Gaeilge: 'Institiúd na Fraince') é.
Meastar go minic gur sórt choisreacan thar chách é toghadh duine go dtí an tAcadamh.
 
Is dínit atá buan ó aon athrú rialtas nó eile é feabhas scoláire. Ní féidir le haon duine éirí as an Acadamh. Ach is féidir leis an gcomplacht eisceacthaí a fhógrairt mar gheall ar chúiseanna troma a lotann onór; b'fhíor-annamh na h-eisceachtaíheisceachtaí le linn na staire.
 
== Baill an Acadaimh Fraincíse faoi láthair : ==
 
== Baill Reatha an Acadaimh ==
# [[René Rémond]], a toghadh i [[1998]]
{| class="wikitable"
# [[Hector Bianciotti]], a toghadh i [[1996]]
!Cathaoir
# [[Jean-Denis Bredin]], a toghadh i [[1989]]
!Ball
# [[Jean-Marie Lustiger]], a toghadh i [[1995]]
!Dáta dá thoghadh
# Tá an chathaoir seo folamh, cailleadh [[Georges Vedel]] i [[2002]]. Cuireadh siar an toghchán don suíochán go [[21 Deireadh Fómhair]] [[2004]], mar nár fhág áireamh an 25ú de Mhárta, [[2004]] toradh ghlan ar an gcúigear iarrthóir. 'Sé an 3<sup><small>ú</small></sup> thoghchán don chathaoir ó d'éag Georges Vedel.
(''nó ''dá toghadh)
# [[Marc Fumaroli]], a toghadh i [[1995]]
!Duine a chuir fáilte roimhe
# [[Jacqueline Worms de Romilly]], a toghadh i [[1988]]
(''nó ''roimpi)
# [[Michel Déon]], a toghadh i [[1978]]
!Dáta dá fháiltiú
# [[Alain Decaux]], a toghadh i [[1979]]
(''nó'' dá fáiltiú)
# [[Florence Delay]], a toghadh i [[2000]]
!Óráid fháiltithe
# [[Gabriel de Broglie]], a toghadh i [[2001]]
agus Freagra
# [[Jean d'Ormesson]], a toghadh i [[1973]]
|-
# [[Pierre Messmer]], a toghadh i [[1999]]
|1
# [[Hélène Carrère d'Encausse]], a toghadh i [[1990]]
|[[Claude Dagens]]
# [[Frédéric Vitoux]], a toghadh i [[2001]]
|17ú Aibreán 2008
# [[Valéry Giscard d'Estaing]], a toghadh i [[2003]]
|Florence Delay
# [[Érik Orsenna]], a toghadh i [[1998]]
|14ú Bealtaine 2009
# [[Michel Serres]], a toghadh i [[1990]]
|
# [[Pierre Moinot]], a toghadh i 1982
|-
# [[Angelo Rinaldi]], a toghadh i [[2001]]
|2
# [[Félicien Marceau]], a toghadh i [[1975]]
|[[Dany Laferrière]]
# [[René de Obaldia]], a toghadh i [[1999]]
|12ú Mí na Nollag 2013
# [[Pierre Rosenberg]], a toghadh i [[1995]]
|Amin Maalouf
# [[Jean-François Revel]], a toghadh i [[1997]]
|28ú Bealtaine 2015
# [[Jean Bernard]], a toghadh i [[1975]]
|
# [[Jean-Marie Rouart]], a toghadh i [[1997]]
|-
# [[Pierre Nora]], a toghadh i [[2001]]
|3
# [[Henri Troyat]], a toghadh i [[1959]]
|[[Jean-Denis Bredin]]
# [[Claude Lévi-Strauss]], a toghadh i [[1973]]
|15ú Meitheamh 1989
# [[Maurice Druon]], a toghadh i [[1966]]
|Pierre Moinot
# [[Jean Dutourd]], a toghadh i [[1978]]
|17ú Bealtaine 1990
# [[Alain Robbe-Grillet]], a toghadh i [[2004]]
|
# [[Michel Mohrt]], a toghadh i [[1985]]
|-
# [[François Cheng]], a toghadh i [[2002]]
|4
# [[Yves Pouliquen]], a toghadh i [[2001]]
# |[[Jean-FrançoisLuc Deniau]], a toghadh i [[1992Marion]]
|6ú Samhain
# Tá an chathaoir seo folamh, de bharr bháis [[Robert-Ambroise-Marie Carré]].
2008
# [[François Jacob]], a toghadh i [[1996]]
|Claude Dagens
# [[Bertrand Poirot-Delpech]], a toghadh i [[1986]]
|21ú Eanáir 2010
# [[Pierre-Jean Rémy]], a toghadh i [[1988]]
|
|-
|5
|''Folamh''<ref>Tá an chathaoir seo folamh, cailleadh [[Georges Vedel]] i [[2002]]. Cuireadh siar an toghchán don suíochán go [[21 Deireadh Fómhair]] [[2004]], mar nár fhág áireamh an 25ú de Mhárta, [[2004]] toradh ghlan ar an gcúigear iarrthóir. 'Sé an 3<sup><small>ú</small></sup> thoghchán don chathaoir ó d'éag Georges Vedel.</ref>
|
|
|
|
|-
|6
|[[Marc Fumaroli]]
|2ú Márta 1995
|Jean-Denis Bredin
|
|
|-
|7
|[[Jules Hoffmann]]
|1ú Márta 2012
|Yves Pouliquen
|
|
|-
|8
|[[Michel Déon]]
|8ú Meitheamh 1978
|Félicien Marceau
|
|
|-
|9
|[[Alain Decaux]]
|15ú Feabhra 1979
|André Roussin
|
|
|-
|10
|[[Florence Delay]]
|14ú Mí na Nollag 2000
|Hector Bianciotti
|
|
|-
|11
|[[Gabriel de Broglie]]
|22ú Márta 2001
|Maurice Druon
|
|
|-
|12
|[[Jean d'Ormesson]]
|18ú Deireadh Fómhair 1973
|Thierry Maulnier
|
|
|-
|13
|[[Simone Veil]]
|20 Samhain 2008
|Jean d'Ormesson
|
|
|-
|14
|[[Hélène Carrère d'Encausse]]
|13ú Mí na Nollag 1990
|Michel Déon
|
|
|-
|15
|[[Frédéric Vitoux]]
|13ú Mí na Nollag 2003
|Michel Déon
|
|
|-
|16
|[[Valéry Giscard d'Estaing]]
|11ú Mí na Nollag 2003
|Jean-Marie Rouart
|
|
|-
|17
|[[Erik Orsenna]]
|28ú Bealtaine 1998
|Bertrand Poirot-Delpech
|
|
|-
|18
|[[Michel Serres]]
|29ú Márta 1990
|Bertrand Poirot-Delpech
|
|
|-
|19
|[[Jean-Loup Dabadie]]
|10ú Aibreán 2008
|Frédéric Vitoux
|
|
|-
|20
|[[Angelo Rinaldi]]
|21ú Meitheamh 2001
|Jean-François Deniau
|
|
|-
|21
|[[Alain Finkielkraut]]
|10ú Aibreán 2014
|
|
|
|-
|22
|[[René de Obaldia]]
|24ú Meitheamh 1999
|Bertrand Poirot-Delpech
|
|
|-
|23
|[[Pierre Rosenberg]]
|7ú Mí na Nollah 1995
|José Cabanis
|
|
|-
|24
|[[Max Gallo]]
|31ú Bealtaine 2007
|Alain Decaux
|
|
|-
|25
|[[Dominique Fernandez]]
|8ú Márta 2007
|Pierre-Jean Rémy
|
|
|-
|26
|[[Jean-Marie Rouart]]
|18ú Mí na Nollag 1997
|Hélène Carrère d'Encausse
|
|
|-
|27
|[[Pierre Nora]]
|7ú Meitheamh 2001
|René Rémond
|
|
|-
|28
|[[Jean-Christophe Rufin]]
|19ú Meitheamh 2008
|Yves Pouliquen
|
|
|-
|29
|[[Amin Maalouf]]
|23ú Meitheamh 2011
|Jean-Christophe Rufin
|
|
|-
|30
|[[Danièle Sallenave]]
|7ú Aibreán 2011
|Dominique Fernandez
|
|
|-
|31
|[[Michael Edwards]]
|21ú Feabhra 2013
|Frédéric Vitoux
|
|
|-
|32
|[[François Weyergans]]
|26ú Márta 2009
|Erik Orsenna
|
|
|-
|33
|[[Dominique Bona]]
|18ú Aibreán 2013
|Jean-Christophe Rufin
|
|
|-
|34
|[[François Cheng]]
|13ú Meitheamh 2002
|Pierre-Jean Rémy
|
|
|-
|35
|[[Yves Pouliquen]]
|29ú Samhain 2001
|Michel Mohrt
|
|
|-
|36
|[[Philippe Beaussant]]
|15ú Samhain 2007
|Pierre Rosenberg
|
|
|-
|37
|[[René Girard]]
|17ú Márta 2005
|Michel Serres
|
|
|-
|38
|[[Marc Lambron]]
|26 Meitheamh 2014
|
|
|
|-
|39
|[[Jean Clair]]
|22 Bealtaine 2008
|Marc Fumaroli
|
|
|-
|40
|[[Xavier Darcos]]
|13ú Meitheamh 2013
|Jean-Loup Dabadie
|12 Feabhra
2015
|
|}
 
== "An 41<sup><small>ú</small></sup> chathaoir" ==