An difríocht idir athruithe ar: "An Albáinis"
Content deleted Content added
m Bot: Fixing redirects |
Updated figures, spelling. Added new section |
||
Líne 1:
:''Maidir le teanga
:''Maidir le teanga
{{Teanga
|ainm=Albáinis
Líne 6:
|tír_a_labhraíonn_í_with_in=san [[An Albáin|Albáin]], sa [[An Chosaiv|Chosaiv]] sa [[an tSeirbia|tSeirbia]], i [[Poblacht na Macadóine|bPoblacht na Macadóine]], sa [[an Ghréig|Ghréig]], i [[Montainéagró]], san [[an Iodáil|Iodáil]].
|réigiún=Oirdheisceart na hEorpa
|cainteoirí=
|líne_ghinealaigh=Ind-Eorpais<br /> '''Albáinis'''
|teanga_oifigiúil_ginideach=[[An Albáin|na hAlbáine]], [[An Chosaiv|na Cosaive]]
Líne 14:
|iso3=sqi
}}
Is teanga [[Na teangacha Ind-Eorpacha|Ind-Eorpach]] í an '''Albáinis''' (''Gjuha Shqipe'' [ˈɟuˌha ˈʃciˌpɛ] nó ''Shqip'' [ʃcip] sa teanga féin). Tá sí ina haicme féin i measc na
== Na Canúintí ==
{{FloatThumb|Distribution map of the Albanian language.jpg|200px|Limistéar labhartha na hAlbáinise, agus ainmneacha na gcanúintí i ndath buí}}
Tá
Is iad na
Maidir leis na canúintí a
== Aibítir na hAlbáinise ==
Líne 36:
Na hAlbánaigh a chuaigh ar scoileanna Seirbise sa Chosaiv fadó bhainidís úsáid éigin as na litreacha Coireallacha, ach ní raibh údarás oifigiúil leis an gcleachtas sin riamh.
== Foġareolaíoċt ==
Tá 7 gutaí agus 29 consáin ag Albáinis Cáiġdeán. Úsáid Gheg gutaí fada agus srónach, cé hé in easnaṁ i dTosk, agus is caillte an guta ṁeanláir (ë) ar deireaḋ na focail. Cuirtear an ḃéim ar ṡiolla deireanaċ sa focail den ċuid is mó. Aṫraigh Gheg ''n'' (''femën'': baininiscneach) go ''r'' i dTosk (''femër'') ag rótacúil.
=== Consáin ===
{| class="wikitable"
! rowspan="2" colspan="2" |
! rowspan="2" |Liopaċ
! rowspan="2" |Fiaclaċ
! colspan="2" |Ailḃeolaċ
! rowspan="2" |Iarailḃeolaċ
! rowspan="2" |Balataċ
! rowspan="2" |Ḃéileaċ
! rowspan="2" |Glotais
|-
!pléineáilte
!ḃéileaċ
|-
! colspan="2" |Srónaċ
|m
|
|n
|
|
|ɲ
|ŋ
|
|-
! rowspan="2" |Pléascaċ
!ganġlór
|p
|
|t
|
|
|
|k
|
|-
!ġlór
|b
|
|d
|
|
|
|ɡ
|
|-
! rowspan="2" |Africaċ
!ganġlór
|
|
|t͡s
|
|t͡ʃ
|c͡ç
|
|
|-
!laḃair
|
|
|d͡z
|
|d͡ʒ
|ɟ͡ʝ
|
|
|-
! rowspan="2" |Fricaċ
!ganġlór
|f
|θ
|s
|
|ʃ
|
|
|h
|-
!ġlór
|v
|ð
|z
|
|ʒ
|
|
|
|-
! colspan="2" |Garḃaċ
|
|
|l
|ɫ
|
|j
|
|
|-
! colspan="2" |Greadaċ
|
|
|ɾ
|
|
|
|
|
|-
! colspan="2" |Tril
|
|
|r
|
|
|
|
|
|}
{| class="wikitable"
!AIF
!Scríoḃann
!Sampla
|-
|m
|m
|mar
|-
|n
|n
|naċ
|-
|ɲ
|nj
|Frainceaċ n
|-
|ŋ
|ng
|bang
|-
|p
|p
|prós
|-
|b
|b
|bean
|-
|t
|t
|tír
|-
|d
|d
|daṫ
|-
|k
|k
|carr
|-
|ɡ
|g
|go
|-
|t͡s
|c
|Gearmáineaċ z
|-
|d͡z
|x
|ds
|-
|t͡ʃ
|ç
|ć
|-
|d͡ʒ
|xh
|j
|-
|c͡ç
|q
|ceú
|-
|ɟ͡ʝ
|gj
|geú
|-
|f
|f
|fear
|-
|v
|v
|Ṁean
|-
|θ
|th
|
|-
|ð
|dh
|
|-
|s
|s
|saor
|-
|z
|z
|zip
|-
|ʃ
|sh
|siúl
|-
|ʒ
|zh
|Frainceaċ j
|-
|h
|h
|hata
|-
|r
|rr
|Spáinneaċ perro
|-
|ɾ
|r
|Spáinneaċ pero
|-
|l
|l
|léim
|-
|ɫ
|ll
|Spáinneaċ Llama
|-
|j
|j
|Gearmáineaċ ja
|}
== An
Ó thaobh na gramadaí de, tá an Albáinis sách cosúil leis na teangacha Balcánacha eile, cé nach bhfuil dlúthghaol aici leo. Cuirtear an t-alt leis an bhfocal mar iarmhír: ''mal'' "sliabh", ''mali'' "an sliabh" - sin rud a bhíonn an-choitianta sna Balcáin. Tá trí inscne ag na hainmfhocail, agus díochlaontar i sé thuiseal iad (an t-ainmneach, an ginideach, an t-áinsíoch, an tabharthach, an t-ochslaíoch agus an gairmeach), cé gur minic a bhíonn an iarmhír chéanna ag dhá nó trí thuiseal, agus is féidir a rá nach bhfuil sa ghinideach féin ach dul cainte ar leith a bhaineann úsáid as foirm an tabharthaigh.
Line 56 ⟶ 291:
* ''Ti fliske shqip!'' "Labhraíonn tú Albáinis!" (modh moltach: "Dar Dia, tá Albáinis agat, ní raibh súil ná coinne agam leis!")
== An
Tá litríocht éigin á foilsiú trí mheán na hAlbáinise ón 16ú haois i leith. Na chéad leabhair a cuireadh i gcló, ba leabhair chráifeacha nó croinicí stairiúla iad. In Oirthear na hAlbáine, tháinig Voskopojë chun cinn mar lárionad litríochta agus clódóireachta sa tseachtú haois déag. Cultúr Gréagach a bhí i gceist ansin, ach bhain lucht léinn Voskopojë úsáid as an Albáinis agus as teangacha reigiúnacha eile le Gréigis a mhúineadh agus le reiligiún Críostaí na nGréagach a chraobhscaoileadh. Mar sin, foilsíodh a lán leabhar cráifeach Ortadocsach as Albáinis in Voskopojë. Ón taobh eile de, bhí filí Muslamacha ag scríobh dánta agus prós Albáinise san ochtú haois déag, agus iad ag baint úsáide as na litreacha Arabacha. Bhí siad go mór mór faoi thionchar an traidisiúin Pheirsigh, cosúil le filí Tuircise na linne.
|