An difríocht idir athruithe ar: "Stair na Spáinne"

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Líne 7:
Sa bhliain 711 d'ionsaigh na Múraigh, ó thuaisceart na hAfraice, an tír agus chuir siad an chéad concas Moslamach i bhfeidhm; i gceann cúpla bliain bhí an tIoslamachas i réim fud fad mór chuid na [[Leithinis na hIbéire|leithinise]]. Go ceann 750 bliain ar aghaidh, bheadh aithne ar an ríocht mar al-Ándalus (an Andalúis), agus i rith an ama sin, agus go leor den chuid eile den Eoraip san [[Ré Dhorcha]], bheadh borradh ilchultúrtha glórmhar, eolaíochta agus ealaíne san Andalúis.
 
[[An Athghabháil|Athghabhadh]], go mall de réir a chéile, na ríochtaí Críostaí ar ais ó na Múraigh. Thosaigh an athghabháil thart ar 722 AD, le linn éirí amach na [[Don Pelayo]], agus ag tosú ón tuaisceart, baineadh a buaicphointe amach nuair a gabhadh [[Léigear Ghranada|Granada]] sa bhliain 1492. LeIns linnan bhliain 1481, do haontaíodh cúirteanna na tréimhseChaistíle seoagus Aragon, forbraíodhnuair nado pósadh [[NaFernando MonarcaíII Caitliceachade Aragón|ríochtaíFernando CríostaíII na hAragóine]] tharagus cuimse;[[Isabel ligeadhI ande t-aontasCastilla|Isabella idirde anCastilla]]. Faoi ríochtstiúradh isna beirte tábhachtaísin, "[[anna Monairc ChaistílChaitliceacha]]" agusmar do tugadh orthu, is gearr go raibh an Spáinn chun tosaigh ar chúmhachtaí eile na hEorpa. Dhá eachtra a tharla fé ndear san, [[An Aragóin]]chéad cheann díobh san na gabháil Ghranada agus dí-chur cúmhacht na Múrach sa Spáinn, lemar cleamhnasdá thairbhe sin tháinig an Spáinn go léir fé rialú aon-rí den chéad uair riamh. An dara heachtra ná [[IsabelFionnachtain Ina denOileán Castilla|IsabellaIndiach de CastillaThiar]]. agusSa bhliain [[Fernando1492]] IImhaoinigh dena Aragón|Fernandomonairc IIChaitliceacha nationscadal hAragóine[[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] dul sa bhliaintóir 1469ar bhealach athaontútrádála nua chun na Spáinne[[An agusÁise|hÁise]], críochtríd aan chur[[An leistAigéan anAtlantach|Aigéan athghabháilAtlantach]], agus, Reconquistafreisin, d'fhógair siad [[díbirt na nGiúdach]].
Sa bhliain [[1492]] mhaoinigh na monairc Chaitliceacha tionscadal [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] dul sa tóir ar bhealach trádála nua chun na [[An Áise|hÁise]] tríd an [[An tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]], agus d'fhógair siad [[díbirt na nGiúdach]]. Leis [[an Domhan Nua]] a shroicheadh, agus níos déanaí concas Mheiriceá cruthaíodh Impireacht na Spáinne. Le linn na gcéadta bliain ina dhiaidh sin bheadh an Spáinn ina príomhimreoir ar fud domhain an Iarthair agus an chéad cumhacht an uair úd. I rith an 16ú haois agus an 17ú haois bheadh freisin buaicphointe is mó de chultúr agus ealaín na Spáinne, a dtugtar 'Siglo de Oro' ( Ré Órga) uirthi.
 
Sa bhliain [[1580]], tar éis aontú na leithinise Ibéirí faoi rí Spáinneach amháin, an [[Pilib II na Spáinne|Rí Pilib II]], bhí [[Meiriceá Theas]], [[Meiriceá Láir]], [[Muir Chairib]], limistéir mhóra de [[Mheiriceá Thuaidh]] i céimeanna éagsúla tionchar nó smacht, [[na hOileáin Fhilipíneacha]] san Áise, chomh maith le hiamhchríocha, de thábhacht éagsúla, ar chóstaí na h[[An Afraic|Afraice]] agus na h[[An India|India]], mar chuid den Impireacht Spáinneach. Freisin bhí sealúchais iomadúla san Eoraip, san [[Ísiltír Spáinneach|Ísiltír Spáinneach]], [[Diúcacht Milano]] agus [[Ríocht Napoli]], ach cailleadh an chuid is mó acu tar éis [[Conradh Utrecht|Chonradh Utrecht]].
Sa bhliain [[1492]] mhaoinigh na monairc Chaitliceacha tionscadal [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] dul sa tóir ar bhealach trádála nua chun na [[An Áise|hÁise]] tríd an [[An tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]], agus d'fhógair siad [[díbirt na nGiúdach]]. Leis [[an Domhan Nua]] a shroicheadh, agus níos déanaí concas Mheiriceá cruthaíodh Impireacht na Spáinne. Le linn na gcéadta bliain ina dhiaidh sin bheadh an Spáinn ina príomhimreoir ar fud domhain an Iarthair agus an chéad cumhacht an uair úd. I rith an 16ú haois agus an 17ú haois bheadh freisin buaicphointe is mó de chultúr agus ealaín na Spáinne, a dtugtar 'Siglo de Oro' ( Ré Órga) uirthi.
Sa bhliain [[1580]], tar éis aontú na leithinise Ibéirí faoi rí Spáinneach amháin, an [[Pilib II na Spáinne|Rí Pilib II]], bhí Meiriceá Theas, Meiriceá Láir, [[Muir Chairib]], limistéir mhóra de [[Mheiriceá Thuaidh]] i céimeanna éagsúla tionchar nó smacht, [[na hOileáin Fhilipíneacha]] san Áise, chomh maith le hiamhchríocha, de thábhacht éagsúla, ar chóstaí na h[[An Afraic|Afraice]] agus na h[[An India|India]] mar chuid den Impireacht Spáinneach. Freisin bhí sealúchais iomadúla san Eoraip, san [[Ísiltír Spáinneach|Ísiltír Spáinneach]], [[Diúcacht Milano]] agus [[Ríocht Napoli]], ach cailleadh an chuid is mó acu tar éis [[Conradh Utrecht|Chonradh Utrecht]].
 
Bhí an Spáin chaitliceach agus impiriúil gafa, linn na tréimhse seo i go leor [[coinbhleacht|coinbhleachtaí]], go háirithe i gcoinne na [[Impireacht Otamánach|hImpireachta Otamánaí]], [[Poblacht na Seacht nDúiche Aontaithe|Poblacht Dúitseach]], [[Protastúnach|Protastúnaigh]], [[Sasana] agus [[an Fhrainc]]. Le bás [[Séarlas II na Spáinne|Séarlas II]] sa bhliain 1700, cuireadh deireadh le [[Teaghlach Hapsburg]] na hOstaire a d'fág bealach ar aghaidh do na [[Teaghlach na mBúrbónach|Búrbónaigh]] i ndiaidh [[Cogadh Chomharbas na Spáinne|Chogadh Comharbais na Spáinne]]. Bhí an Spáinn ag chailliúint de réir a chéile a ceannas míleata agus tar éis géarchéimeanna i ndiaidh a chéile, go mall, tháinigh laghdú ar chumhacht na tíre, agus sa [[19ú haois|naoú haois déag]] ba cumhacht den dara-grád í.
[[Íomhá:El_Tres_de_Mayo,_by_Francisco_de_Goya,_from_Prado_in_Google_Earth.jpg|thumb|''[[El tres de mayo de 1808 en Madrid]]'', péintéireacht le [[Francisco de Goya | Goya]], ag taispeáint go moch ar maidin, i ndiaidh éirí amach dhá chnúsach fir: trúpaí Napoléon réidh le scaoileadh, agus grúpa eile..príosúnaigh neamheagraithe Spáinneacha faoi bhéal gunnaí.]]
 
Bhí an SpáinSpáinn chaitliceach agus impiriúil gafa, linn na tréimhse seo i go leor [[coinbhleacht|coinbhleachtaí]], go háirithe i gcoinne na [[Impireacht Otamánach|hImpireachta Otamánaí]], [[Poblacht na Seacht nDúiche Aontaithe|Poblacht Dúitseach]], [[Protastúnach|Protastúnaigh]], [[Sasana]] agus [[an Fhrainc]]. Le bás [[Séarlas II na Spáinne|Séarlas II]] sa bhliain 1700, cuireadh deireadh le [[Teaghlach Hapsburg]] na hOstaire a d'fág bealach ar aghaidh do na [[Teaghlach na mBúrbónach|Búrbónaigh]] i ndiaidh [[Cogadh Chomharbas na Spáinne|Chogadh Comharbais na Spáinne]]. Bhí an Spáinn ag chailliúint de réir a chéile a ceannas míleata agus tar éis géarchéimeanna i ndiaidh a chéile, go mall, tháinigh laghdú ar chumhacht na tíre, agus sa [[19ú haois|naoú haois déag]] ba cumhacht den dara-grád í.
[[Íomhá:El_Tres_de_Mayo,_by_Francisco_de_Goya,_from_Prado_in_Google_Earth.jpg|thumb|''[[El tres de mayo de 1808 en Madrid]]'', péintéireacht le [[Francisco de Goya | Goya]], ag taispeáint go moch ar maidin, i ndiaidh éirí amach a raibh an-mheas an phobail air agus a chríochnófaí i gcogaidh dhá chnúsach fir: trúpaí Napoléon réidh le scaoileadh, agus grúpa eile..príosúnaigh neamheagraithe Spáinneacha faoi bhéal gunnaí.]]
Ar an 2 Bealtaine, 1808, d'ionraigh an [[Céad Impireacht Fhrancach|Chéad Impireacht Fhrancach]] de chuid Napoleon Bonaparte an Leithinis, eachtra a chur tús le héirí amach na dtuathánach agus a chríochnófaí i [[Cogadh na Saoirse (An Spáinn)|gCogadh Saoirse na Spáinne]]. Dob é príomhthoradh an chogaidh, tar éis díbirt na bhFrancach sa bhliain 1814 ná go raibh ar an Spáinn páirt a ghlacadh sa [[Cogadh na Saoirse Mheiriceá Laidinigh|Chogadh na Saoirse Mheiriceá Laidinigh]]. Lean an chéid san ardchathair agus éagobhsaíocht pholaitiúil agus an streachailt idir Liobrálaithe agus lucht tacaíochta an tseanéimis a bheith ina chomhartha sóirt. Idir 1873 agus 1874 bhí an an Chéad Phoblacht ar bun. Ag deireadh an chéid, d'ardaíodh caighdeán maireachtála na meán aicmí le teacht na Réabhlóide Tionsclaí agus an chórais Canovas, a thosaigh ag chomhdhlúthú sna príomhionaid uirbeacha;
 
[[Catagóir :Stair na Spáinne| ]]