An difríocht idir athruithe ar: "Éirí Amach na Cásca"

[[Réabhlóid|Ceannairc]] i gcoinne fhorlámhas [[an Ríocht Aontaithe|na Breataine]] ar [[Éire|Éirinn]] ab ea '''Éirí Amach na Cásca''' (nó '''Aiséirí na Cásca''') ar [[Luan Cásca]], [[24 Aibreán]] [[1916]]. Ghlac [[Óglaigh na hÉireann|na hÓglaigh]] agus [[Arm Cathartha na hÉireann|an tArm Cathartha]] seilbh ar fhoirgnimh thábhachtacha i lár [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]], agus [[Ardoifig an Phoist]] i [[Sráid Uí Chonaill]] mar cheanncheathrú acu. Ós rud é gur fhoilsigh ceannaire na nÓglach, [[Eoin Mac Néill]], fógráin ar na nuachtainnuachtáin an tseachtain roimh an gCáisc, agus é ag fógairt "go raibh paráidí na nÓglach ar an gCáisc" curtha ar ceal, níor ghlac ach tuairim is míle duine páirt san Éirí Amach, idir fhir agus mhná. Tháinig ceithre chéad duine le chéile le haghaidh [[Éirí Amach na Cásca i nGaillimh|an éirí amach in oirthear na Gaillimhe]].

Lámhachadh an chuid is mó de na ceannairí faoi dheifir i mí na [[Bealtaine]] sa bhliain 1916, agus d'athraigh barúil an phobail i leith an Éirí Amach. Cuireadh na céadta i mbraighdeanas i bh[[Frongoch]] sa [[An Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]], agus chuaigh siad go tapa chun radacachais ansin faoi thionchar na n-imeachtaí agus an chineál cuideachta a bhí acu ansin. Nuair a tháinig siad abhaile, eagraíodh feachtas polaitiúil a spreag an pobal chun tacaíochta leis an náisiúnachas, agus bhain [[Sinn Féin]], an páirtí ba bháúla leis na hÓglaigh, an tromlach amach in olltoghchán na bliana [[1918]]. Ansin, in áit a gcuid suíochán a ghlacadh i bpairlimintbparlaimint [[Westminster]], tháinig siad sin le chéile chun [[Dáil Éireann]] a bhunú agus an Phoblacht a bhí fógartha le linn an Éirí Amach a athbheochan. B'é sin a chuir tús le [[Cogadh na Saoirse in Éirinn|Cogadh na Saoirse]] in Éirinn, agus na Sasanaigh ag iarraidh an Dáil a chloí arís.

Cé gur baill d'[[Óglaigh na hÉireann]] a bhí ag troid, b'é [[Bráithreachas na Poblachta]] ([[IRB]]) a phleanáil an t-éirí amach. Nuair a phléasc an [[Chéad Chogadh Domhanda]] amach, tháinig ceannairí an Bhráithreachais le chéile, agus iad ag pleanáil an dóigh a mbainfidís leas as cruachás na Breataine Móire ar mhaithe le h[[Éire|Éirinn]]. Ar an séala seo, cheap reachtaire an Bhráithreachais, [[Tomás Ó Cléirigh]], Coiste Míleata ar leith leis an gceannairc a ullmhú. B'iad [[Pádraig Mac Piarais]], [[Éamonn Ceannt]], agus [[Seosamh Pluincéad]] a chuaigh ar an gCoiste ar dtús, agus ina dhiaidh sin, chuaigh an Cléireach féin agus [[Seán Mac Diarmada]] leo. Baill den Bhráithreachas ab ea iad ar fad, agus amach ón gCléireach, [[Óglaigh na hÉireann|Óglaigh]] a bhí iontu fosta. Ón lá a bunaíodh na hÓglaigh mar eagraíocht sa bhliain [[1913]], bhí an Bráithreachas á sealbhú de réir a chéile, agus iad ag cuidiú le chéile le céimíochtaí oifigigh a bhaint amach. Mar sin, nuair a tháinig bliain an Éirí Amach, bhí an chuid ba mhó d'oifigigh na nÓglach ag tacú le [[Poblachtánachas in Éirinn|Poblachtánachas]] na láimhe láidireláidre. Ní raibh [[Eoin Mac Néill]], ceannaire na nÓglach, ar aon tuairim leo siúd, áfach. B'fhearr leisean staonadh ón reibiliún go dtí go mbeadh an cogadh críochnaithe, agus ansin, úsáid a bhaint as na hÓglaigh le brú a chur ar na Sasanaigh. Mar sin féin, bhí an Bráithreachas meáite ar é a chur ar mhalairt comhairle, sin nó droichead a dhéanamh de ar fad agus an t-éirí amach a thosú beag beann air. Níor éirigh go maith leo ceachtar den dá chomhairle sin a chur i gcrích.

I dtús Mhí Aibreáin, d'eisigh an Piarsach orduithe faoi "pharáidí" agus faoi "inlíochtaí" ar fud trí lá ó Dhomhnach na Cásca ar aghaidh. Ó bhí sé ina Stiúrthóir ar eagraíocht na nÓglach, bhí údarás aige a leithéid d'orduithe a thabhairt. Is é an smaoineamh a bhí aige ná go n-aithneodh na Poblachtánaigh láidireláidre, go háirithe lucht an Bhráithreachais, i measc na nÓglach céard a bheadh i gceist leis na "paráidí", agus nach rithfeadh a dhath le hEoin Mac Néill ná leis na Sasanaigh. Mar sin féin, fuair Mac Mhic Néill boladh den rud a bhí sna fonsaí tógála, agus bhagair sé ar lucht leanúna an Phiarsaigh "gach aon rud ab fhéidir a dhéanamh, ach amháin glao gutháin a chur ar [[Chaisleán Bhaile Átha Cliath]], leis an scéim a stopadh". D'éirigh le Seán Mac Diarmada, ar dtús, malairt chomhairle a áitiú air, agus é ag tagairt don lastas armálacha a bhí ag teacht ón n[[Gearmáin]] le [[Ruairí Mac Easmainn]]. An lá arna mhárach, áfach, chrom Mac Mhic Néill ar ais ar a sheandearcadh diúltach, nó chuala sé gur tháinig na Sasanaigh ar long na n-armálacha agus gur ghabh siad an tEasmannach. Le tacaíocht ó cheannairí eile a bhí ar aon tuairim leis, go háirithe [[Bulmer Hobson]] agus [[Mícheál Seosamh Ó Rathaille]], d'eisigh sé frithordú leis an éirí amach a chur ar ceal. D'fhógair sé "nach mbeadh paráid ar bith" ar Dhomhnach na Cásca, ach nuair a tháinig an crú ar an tairne, ní dhearna sin ach moill lae a chur ar an gceannairce.

Ós rud é go raibh sé éirithe le Mac Mhic Néill an t-éirí amach a stopadh taobh amuigh den phríomhchathair, fágadh ardcheannasaíocht na reibiliúnach i bpáirc an áir faoin gConghaileach, a raibh sé de chlú air go raibh ciall mhaith aige don oirbheartaíocht. Goineadh go héag é, ach ina dhiaidh sin féin bhí sé in ann an cath a stiúradh is a dhíriú, agus a chuid fear á bhogadh ó áit go háit ina luí sa leaba dó. Mar ba dual don tSóisialaí, shíl sé nach mbeadh rialtas caipitlíoch Shasana fonnmhar maoin saolta dá gcuid féin a léirscrios le gunnaí móra airtléire, ach faraoirfaraor géar, ní raibh an ceart aige ná geall leis. Ar dtús, bhí ceannfort na bhfórsaí Sasanacha sa phríomhchathair, an Ginearál Lowe, bhí sé mall go leor ag teacht chuige féin, nó ní raibh aige féin ach míle agus dhá chéad fear sa chathair - is é sin, fear amháin in aghaidh gach Óglach - agus ní raibh sé cinnte, cé mhéad reibiliúnach a bhí ann. D'fhógair sé dlí an chogaidh, agus chrom a chuid fórsaí ar shúil a choinneáil ar na bealaí isteach go dtí Caisleán Átha Cliath agus ceanncheathrú na reibiliúnach in Ardoifig an Phoist a scaradh ó na hÓglaigh eile. Tháinig an bád gunnaí móra, HMS Helga, chun fortachta, agus fuarthas airtléire machaire ó gharastún Átha Luain. Suíodh na gunnaí móra ar an taobh ó thuaidh den chathair ag Sráid na Prúise, [[Baile Phib]] agus Bóthar na Cabraí. An chuid ba mhó den tseachtain, bhí na gunnaí seo ag lámhach lár na cathrach, agus chuaigh cuid nár bheag de trí thine. Bhí [[Halla na Saoirse]] ar an chéad fhoirgneamh a bhí thíos leis, ach siúd is go raibh an foirgneamh seo ina cheanncheathrú ag na ceardchumainn agus ag an Arm Cathartha, bhí sé tréigthe ag na reibiliúnaigh roimh an éirí amach, agus ní raibh ciall ná réasún le bheith á lámhach. Spéisiúil go leor, b'éigean don bhád gunnaí móra Helga éirí as an lámhach, ó bhí a cuid urchar ag bagairt Lóiste an Leasrí i b[[Páirc an Fhionnuisce]].

Ní raibh mórán cogaíochta ar siúl timpeall na ceanncheathrún. Cuireadh na cathanna ba troime thart ar an gCanáil Mhór. Bhí cuid mhaith reibiliúnaigh seadaithe in áiteanna ansin agus iad ag iarraidh a gcuid suíomh a chosaint. San am céanna, bhí na Sasanaigh ag féachaint leis an gcanáil a ghabháil, ó bhí sí ag teastáil uathu le fórsaí fortachta a thabhairt isteach ó [[Dún Laoghaire|Dhún Laoghaire]]. Rinne na ''Sherwood Foresters'', reisimint de chuid [[Arm na Breataine]], iarracht an Chanáil a thrasnú ag [[Sráid an Mhóta]], ach fuair siad iad féin á lámhach ón dá thaobh níos mó ná uair amháin. Ní raibh ach dháréag Óglach ag seasamh an fhóid anseo, ach bhí siad in ann ascnamh na nGall a stopadh ar feadh i bhfad agus dhá chéad is dhá scór Sasanach a mharú nó a ghoin sa teagmháil. Maidir leis na hÓglaigh ag teach na hoibre (Aonacht Átha Cliath Theas), d'éirigh leo an-dochar a dhéanamh do na díormaí Sasanacha a bhí ag iarraidh a mbealach a dhéanamh go dtí an Caisleán. Goineadh [[Cathal Brugha]] go tromchúiseach i bpáirc seo an áir. De réir a chéile, áfach, b'éigean do na reibiliúnaigh an suíomh seo a thréigean, nó bhí an lón cogaidh ag rith gann, agus ní raibh maolú ar bith ag teacht ar an gcith [[Sliogán (urchar)|sliogán]]. Maidir le [[Faiche Stiabhna]], d'fhág na reibiliúnaigh í, nuair nach raibh siad ábalta í a choinneáil a thuilleadh, agus na Sasanaigh ag cur snípéirí agus meaisín-ghunnadóirí ag obair sa chomharsanacht. Chúlaigh lucht cosanta Fhaiche Stiabhna - saighdiúirí de chuid an Airm Chathartha a bhí ann - faoi chomandracht [[Mícheál Ó Mulláin|Mhíchíl Uí Mhulláin]] go [[Coláiste Ríoga na Máinlianna]], áit ar fhan siad go dtí gur ghéill siad iad féin do na Sasanaigh.

Bhain Sinn Féin amach formhór mór na suíochán in Olltoghcháin na bliana [[1918]], i Mí na Nollag. Ansin, tháinig an chuid ba mhó d'Fheisirí Shinn Féin le chéile i mBaile Átha Cliath, agus d'fhógair siad Éire ina Poblacht arís, ar an t-aonú lá fichead den bhliain [[1919]]. In alt na huaire seo bhibhí Éamon de Valera igcarcairi gcarcair i bpríosún Lincoln agus níorbh é ina shaoradh go dtí Mí Fheabhra. Tháinig sé slán as an Éirí Amach de thaisme, nó ós rud é gur chaith sé blianta a chéad óige s[[na Stáit Aontaithe]], bhí an chuma ar an scéal go raibh sé ina shaoránach Meiriceánach, rud a chiallódh nach bhféadfaí é a bhású mar sin. Nuair a chinn na húdaráis ar é a chur chun báis i ndiaidh an iomláin, bhí deireadh tagtha leis na básuithe ar fad cheana féin. Toghadh é mar Uachtarán ([[Príomh -Aire]]) ar an 1ú[[1 láAibreán|1 d'Aibréan]] [[1919]].

Uaireanta, deirtear gurbh é Éirí Amach na Cásca an chéad réabhlóid Shóisialach s[[an Eoraip]]. Is deacair breithiúnas ceart a thabhairt ar an ráiteas seo. B'é an Conghaileach an t-aon duine amháin de na ceannairí a raibh dlúthbhaint aige le gluaiseacht idirnáisiúnta na Sóisialach. Cé gur thug an chuid eile acu le fios go raibh siad meáite ar stát Sóisialach a dhéanamh den Phoblacht, is é an chuma atá ar an scéal nach raibh ann ach cleas le tacaíocht an Chonghailigh a fháil don Éirí Amach. Réabhlóid i gcúrsaí an chultúir agus na polaitíochta a bhí ag teastáil uathu thar aon chineál réabhlóid eile. Bhí an Piarsach suite siúráilte, mar shampla, nach n-éireodh leis an Éirí Amach cibé, agus mar sin, bhí an chaint saor aige. Bheadh sé chomh maith aige réabhlóid Shóisialach a ghealladh, nó ní chaithfeadh sé beart a chur le briathar. B'fhollasach nach raibh mórán muiníne ag an gConghaileach as a chuid comhchogaithe a fhad is a bhí a dtiomantas siúd don tSóisialachas i gceist. Bhí sé ullamh cogadh na n-aicmí a chur orthu a thúisce is a thiocfadh an Phoblacht ar an bhfód. Thairis sin, ní féidir a rá ar aon nós gur Sóisialach a bhí in Éamon de Valera, arbh é an duine ba mhó le rá agus ba mhó tionchair is cumhachta i saol na hÉireann acu siúd a tháinig slán as an Éirí Amach. Mar sin féin, nuair a tháinig [[na Boilséivigh]] i gceannas ar [[an Rúis]], thug siad aitheantas dioplómatúil don Phoblacht a bhí fógartha ag an bPiarsach agus curtha ar ceal leis [[Conradh Angla-Éireannach|an gConradh Angla-Éireannach]]. Bhí luiteamas ag [[Léinín]] leis an gConghaileach, agus nuair a bhí na Cumannaigh eile ag fáil lochta air siúd toisc gur chomhoibrigh sé le náisiúnaithe buirgéiseacha, cháin Léinín iad, agus é den tuairim go raibh an ceart ag an gConghaileach go hiomlán nuair a chuaigh seisean i gcomhghuaillíocht le haicmí míshásta eile. Bheadh comhghuaillíochtaí den chineál sin géar-riachtanach ag na Cumannaigh lena gcuspóirí a bhaint amach, arsa Léinín.