Vicipéid

An difríocht idir athruithe ar: "Otto von Bismarck"

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
mNo edit summary
mNo edit summary
Líne 24:
 
== Óige ==
''Junker'', nó mionuaisle Prúiseacha ab ea muintir Bismarck. Rugadh Otto i Schönhausen in aice le [[Stendal]] ar an gcéad[[1 lá de Mhí AibreáinAibreán]] [[1815]], agus tháinig sé i gcrann i Kniephof sa [[An Phomaráin|Phomaráin]] (lámh le Nowogard i b[[An Pholainn|Polainn]] an lae inniu), nuair a tháinig a athair Ferdinand i seilbh eastát eile i ndiaidh [[Bás|bhás]] a sheanuncail. Bhí sé seacht mbliana d'aois, nuair a chinn a mháthair Wilhelmine (''née'' Mencken) filleadh ar [[Beirlín|Bheirlín]], agus thug sí Otto, an mac ba sine aici darbh ainm Bernhard, agus a hiníon Malwine léi.
 
D'fhreastail Otto ar an [[meánscoil]] úd ''Gymnasium zum Grauen Kloster''. Ansin, tháinig sé i dteagmháil le baill de rítheaghlach na Prúise, mar atá, muintir Hohenzollern.
D'fhreastail Otto ar an meánscoil úd ''Gymnasium zum Grauen Kloster''. Ansin, tháinig sé i dteagmháil le baill de rítheaghlach na Prúise, mar atá, muintir Hohenzollern. Ina dhiaidh sin, rinne sé staidéar ar an dlí ar Ollscoil Georg August i nGöttingen. Bhí clú an liobrálachais ar an ollscoil. Le linn a staidéir ansin, bhí Otto óg ina bhall de Corps Hannovera, cumann mac léinn a chleachtadh [[pionsóireacht]], agus ba mhinic a chonacthas an claíomh i lámh Otto. Ina dhiaidh sin, d'aistrigh sé go hOllscoil Friedrich Wilhelm i mBeirlín, áit ar bhain sé amach a chéim ollscoile sa bhliain 1835. Ina dhiaidh sin, chuaigh sé i mbun oibre ina oifigeach cánach sa státseirbhís in [[Aachen]]. Ní raibh obair an státseirbhísigh ag éirí go rómhaith leis, áfach, nó bhí sé róthugtha do na cailíní agus don chearrbhachas. Sa bhliain 1838, chuaigh sé sna saighdiúirí go ceann bliana. Chaith sé an chuid ba mhó den tréimhse i nGreifswald, áit a raibh deis aige eacnamaíocht talmhaíochta a fhoghlaim.
 
Ina dhiaidh sin, rinne sé staidéar ar an [[dlí]] ar [[Ollscoil]] Georg August i nGöttingen. Bhí clú an [[Liobrálachas|liobrálachais]] ar an ollscoil. Le linn a staidéir ansin, bhí Otto óg ina bhall de Corps Hannovera, cumann mac léinn a chleachtadh [[pionsóireacht]], agus ba mhinic a chonacthas an [[claíomh]] i lámh Otto.
Sa bhliain 1839, fuair a mháthair bás. Ansin, shocraigh sé síos san eastát talmhaíochta le dul le feirmeoireacht. Thug seisean agus a dheartháir Bernhard aire don trí eastát a bhí ag a n-athair, mar atá, Kniephof, Jarchlin, agus Külz. Nuair a toghadh Bernhard ina bhall den ''Landrat'' (comhairle an chúige) sa bhliain 1841, fágadh Kniephof agus Külz faoi Otto, agus ba é Bernhard a fuair Jarchlin. Ba é an t-athair a bhí i mbun na dtailte i Schönhausen. Sa bhliain 1845, arís, cailleadh an t-athair, agus thit sé ar chrann Otto aire a thabhairt do sheilbh an teaghlaigh i Schönhausen féin. ▼
 
Níos deireanaí, d'aistrigh sé go hOllscoil Friedrich Wilhelm i mBeirlín, áit ar bhain sé amach a chéim ollscoile sa bhliain 1835.
Nuair a bhí Otto óg, bhí cáil an bhuachalla bháire air. Tháinig athrú air sin, áfach, nuair a chuir sé suim sa Chráifeachas, gluaiseacht dianchreidimh an Liútaránachais. Is dócha gurbh i Johanna von Puttkamer (1824-1894) ba mhó a chuir sé spéis, cailín a bhí ina ball den ghluaiseacht seo, nó phós sé í sa bhliain 1847. D'éirigh leis an bpósadh go gleoite, agus rugadh triúr clainne dóibh, mar atá, Marie (1848-1926), Herbert (1849-1904) agus Wilhelm ("Bill", 1852-1901).▼
 
Ina dhiaidh sin, chuaigh sé i mbun oibre ina oifigeach cánach sa státseirbhís in [[Aachen]]. Ní raibh obair an státseirbhísigh ag éirí go rómhaith leis, áfach, nó bhí sé róthugtha do na cailíní agus don chearrbhachas.
 
Sa bhliain 1838, chuaigh sé sna [[saighdiúir]]í go ceann bliana. Chaith sé an chuid ba mhó den tréimhse i nGreifswald, áit a raibh deis aige [[eacnamaíocht]] [[talmhaíocht]]<nowiki/>a a fhoghlaim.
 
▲Sa bhliain 1839, fuair a mháthair bás. Ansin, shocraigh sé síos san eastát talmhaíochta le dul le [[Feirmeoir|feirmeoireacht]]. Thug seisean agus a dheartháir Bernhard aire don trí eastát a bhí ag a n-athair, mar atá, Kniephof, Jarchlin, agus Külz. Nuair a toghadh Bernhard ina bhall den ''Landrat'' (comhairle an chúige) sa bhliain 1841, fágadh Kniephof agus Külz faoi Otto, agus ba é Bernhard a fuair Jarchlin. Ba é an t-athair a bhí i mbun na dtailte i Schönhausen. Sa bhliain 1845, arís, cailleadh an t-athair, agus thit sé ar chrann Otto aire a thabhairt do sheilbh an teaghlaigh i Schönhausen féin.
[[Íomhá:Otto von Bismarck, Jugendbildnis im Alter von 22 Jahren.jpg|clé|mion|22 bliain d'aois]]
▲Nuair a bhí Otto óg, bhí cáil an bhuachalla bháire air. Tháinig athrú air sin, áfach, nuair a chuir sé suim sa Chráifeachas, gluaiseacht dianchreidimh an Liútaránachais[[Liútarachas|Liútarachais]]. Is dócha gurbh i Johanna von Puttkamer (1824-1894) ba mhó a chuir sé spéis, cailín a bhí ina ball den ghluaiseacht seo, nó phós sé í sa bhliain 1847. D'éirigh leis an bpósadh go gleoite, agus rugadh triúr clainne dóibh, mar atá, Marie (1848-1926), Herbert (1849-1904) agus Wilhelm ("Bill", 1852-1901).
 
== Tús sa Pholaitíocht ==
[[Íomhá:Schönhausen200705.jpg|280px|thumb||Suíomh Schloß Schönhausen, áit bhreithe Otto von Bismarck, ar an 20 Iúil 2005. Leag rialtas Phoblacht Dhaonlathach na Gearmáine an mainéar sa bhliain 1958.]]
 
Sa bhliain 1845, toghadh ar Chomhairle Chúige (''Provinziallandtag'') na Sacsaine é, a thagadh le chéile i [[Merseburg]]. Dhá bhliain ina dhiaidh sin, cuireadh comhairlí na gcúigí Prúiseacha le chéile in aon [[Parlaimint|pharlaimint]] amháin, an Chomhairle Aontaithe, agus ansin, bhí [[Ridire|ridirí]] an chúige sásta é a vótáil isteach ansin mar ionadaí teachta.
 
Ba é an Rí Friedrich Wilhelm IV a bhunaigh an pharlaimint nua seo, nó bhí sé díreach ag iarraidh iarnróid a thógáil le tailte scaipthe na Prúise a cheangal dá chéile, agus leis na hiarnróid a mhaoiniú, chaithfeadh sé fiacha a tharraingt ar an stát. De réir an dlí, áfach, ní raibh cead aige an stát a chur i bhfiacha gan faomhadh a fháil ó na hEastáit. Mar sin, chuir sé gairm chruinnithe ar na hEastáit, agus sin mar a tháinig parlaimint aontaithe na Prúise ar an bhfód.▼
 
▲Ba é an Rí Friedrich Wilhelm IV a bhunaigh an pharlaimint nua seo, nó bhí sé díreach ag iarraidh [[Iarnród|iarnróid]] a thógáil le tailte scaipthe na Prúise a cheangal dá chéile, agus leis na hiarnróid a mhaoiniú, chaithfeadh sé fiacha a tharraingt ar an stát. De réir an [[dlí]], áfach, ní raibh cead aige an stát a chur i bhfiacha gan faomhadh a fháil ó na hEastáit. Mar sin, chuir sé gairm chruinnithe ar na hEastáit, agus sin mar a tháinig parlaimint aontaithe na Prúise ar an bhfód.
[[Íomhá:Bismarck Otto 1847.jpg|clé|mion|Bismarck sa bhliain 1847]]
Ina bhall den Pharlaimint seo, bhí Bismarck ag tacú leis na [[Coimeádachas|Coimeádaigh]], agus eisean ar an urlabhraí ab éifeachtaí a bhí ag an bhfaicsean seo sa chomhthionól. Ba iad na [[Liobrálachas|Liobrálaigh]] a bhí ina dtromlach mór ansin.
 
Sa bhliain 1848, phléasc [[Réabhlóid]] an Mhárta amach sa Ghearmáin. Bhain na cathanna baracáide an-stangadh as Bismarck, agus thacaigh sé go láidir leis an ''status quo'' agus leis an [[monarcacht]].
Bhí sé chomh buartha faoin réabhlóid is gur áitigh sé ar na hoifigigh i mBeirlínm[[Beirlín]] agus i [[Magdeburg]] cogadh a chur ar na réabhlóidithe, ach ní raibh gar ann. Nuair a tháinig ionadaithe na stát Gearmánach le chéile sa Chomhthionól Náisiúnta i bh[[Frankfurt]], agus iad ag éileamh aontú na Gearmáine in aon stát náisiúnta amháin, bhí Bismarck go mór mór in aghaidh an smaointe seo. Bhí sé ar duine acu siúd a chuir tús leis an ''Neue Preussische Zeitung'', nuachtán na gcoimeádach Críostaí, ar a dtugtaí "Nuachtán na Croise" (''Kreuzzeitung'') go coitianta.
 
Cé nach raibh oiliúint an [[Taidhleoir|taidhleora]] ar Bismarck, cheap an Rí Friedrich Wilhelm é mar ambasadóir ar [[Comhairle Cónaidhme na Gearmáine (1815-1866)|Chomhairle Cónaidhme na Gearmáine]] i bhFrankfurt é.
Ansin, bhí sé go tréan in aghaidh na h[[Impireacht na hOstaire|Ostaire]], nó theastaigh uaidh na stáit bheaga Ghearmánacha a aontú in aon chónaidhm faoin bPrúis, beag beann ar an Ostair. I ndiaidh na tréimhse a chaith sé i bhFrankfurt, bhí sé ina ambasadóir i g[[Cathair Pheadair]] agus i b[[Páras]].
[[Íomhá:Schüsse auf Otto von Bismarck.jpg|clé|mion|iarracht a dhéanamh chun Bismarch a fheallmharú, 1866]]
 
{{glanadh}}
 
== I gCumhacht sa Phrúis ==
NuairTháinig aWilhelm leani Rígcomharbacht Wilhelm Iar a dheartháir sa bhliain 1861. Bhí an rí nua, bhíWilhelm séI, i gcomhrac le móramh Liobrálach an Landtag agus, i ndiaidh molta óna sheanchara Pietach Albrecht von Roon, an t-Aire Cosanta, d'iarr sé ar Bismarck freastal mar Phríomhaire air. Ní raibh Bismarck sásta an post a ghlacadh ach amháin go mbeadh lán-chumhacht ghnóthaí an [[Rialtas|rialtais]] aige agus níor thosaigh sé go dtí go raibh a théarmaí bainte amach aige ar an [[23 Meán Fómhair]] [[1862]].
 
D’fhreastail Bismarck sa phost sin agus mar [[Aire Rialtas|Aire]] Gnóthaí Eachtracha na Prúise beagnach gan stad ón lá sin go dtí [[20 Márta]] [[1890]]. Cé go raibh sé in oifig mar ionadaí pearsanta an rí agus cé go raibh cumhacht an reachtálareáchtála agus an chánachais ag an Landtag, rialaigh sé an ríocht beagnach [[Deachtóireacht|ina aonar]] ar feadh ocht mbliain is fichead.
[[Íomhá:BismarckOtto pickelhaubevBismark.jpg|thumbmion|Otto von Bismarck. 1863]]▼
 
== Aontú na Gearmáine ==
Níorbh náisiúntóir[[Náisiúnachas|náisiúnaí]] ó dhúchas riamh é Bismarck agus chuir sé go láidir i gcoinne Chomhdháil Náisiúnta na Gearmáine le linn Réabhlóid 1848. Mar sin féin, d’aithin sé go raibh brú na [[Stair|staire]] ag atheagrú na hEorpa mar stáit náisiúnacha i lár an [[19ú haois|19ú aois]]. agusMar thugshampla, sébhí a[[An Iodáil|n Iodáil]], a aontaíodhaontaithe sa bhliain 1860 faoi chinnireacht Ríocht Piedmont, mar shampla[[Píodmant|Phíodmant]].▼
▲[[Íomhá:Bismarck pickelhaube.jpg|thumb|Otto von Bismarck.]]
▲Níorbh náisiúntóir ó dhúchas riamh é Bismarck agus chuir sé go láidir i gcoinne Chomhdháil Náisiúnta na Gearmáine le linn Réabhlóid 1848. Mar sin féin, d’aithin sé go raibh brú na staire ag atheagrú na hEorpa mar stáit náisiúnacha i lár an 19ú aois agus thug sé [[An Iodáil]], a aontaíodh sa bhliain 1860 faoi chinnireacht Ríocht Piedmont, mar shampla.
 
Spreag sé [[cogadh]] i gcoinne [[An Danmhairg|na Danmhairge]] sa bhliain 1864 chun sprid an [[Náisiúnachas|náisiúnachais]] a tharraingt le chéile i measc na 39 saor-stáit na Gearmáine agus roinn An Phrúis agus [[An Ostair]] Diúcacht [[Schleswig-Holstein]] eatarthu ina dhiaidh.
 
Spreag sé cogadh eile i gcoinne na hOstaireh[[An Ostair|Ostaire]] faoi easaontas i Schleswig-Holstein sa bhliain 1866.:
* Nuair a buadh arBuaileadh an Impireacht Habsburgach agus a chomhghuaillithe [[An tSacsóin]], Hannover agus [[An Bhaváir|An Bhaváir,]] i ndiaidh gan ach sé [[seachtain]] troda,. ghabh
* Ghabh An Phrúis seilbh ar Holstein, Hesse-Nassau, Hannover agus Frankfurt,. aithníodh
* Aithníodh An Phrúis mar an stát ba chumhachtaí sa Ghearmáin í.
* agus chaillChaill An Ostair gach tionchar a raibh aici i ngnóthaí inmheánacha na Gearmáine.
[[Íomhá:Otto von Bismarck.jpg|clé|mion]]
 
Agus nuair a spreag séBismarck cogadh i gcoinne [[An Fhrainc|na Fraince]] sa bhliain 1870, throid gach stát eile sa Ghearmáin ar thaobh na Prúise. Tar éis bua tubaisteach a ghearradh ar Arm an [[Impire [[Napoleon III]] i gcath Sedan, d’fhógair prionsaí na Gearmáine Wilhelm I mar Impire na Gearmáine i bPálásbpálás [[Versailles]] ar an [[18 Eanáir]] [[1871]].
 
== I gCumhacht sa Ghearmáin ==
ScríobhTháinig Bismarck bunreacht nua do ChomhnaidhmComhnaidhm na Gearmáine Thuaidh a tháinig i bhfeidhm i ndiaidh an chogaidh i gcoinne na h-Ostaire. agusScríobh baBismarck bunreacht nua dó. Ba é sin bunús [[Rialtas|rialtais]] an [[Impireacht na Gearmáine|impireacht]] nua. Mar sheansalarsheansailéir ([[Príomh-Aire|príomh-aire]]), ní raibh sé freagarthachfreagrach do Pharlaimint an ''[[Reichstag]],'' ach don impire féin. Agus ós rud é gurbh sa Phrúis a raibh cónaí ar mhóramh [[daonra]] an stáit, bhí seilbh ar an dá phost ba chumhachtaí sa Ghearmáin aige.
 
=== Cúrsaí eacnamaíochta ===
Bhí Bismarck sásta stiúradh cúrsaí cosanta agus eacnamaíochta a ligean dá airí. Ar dtús, thaobhaigh sé leis na Liobrálaigh chun saorthrádáil a chosaint agus d’aontaíodh na córais airgid, thomhais, cánacha agus dlí a raibh i bhfeidhm sna stáit éagsúla roimhe sin.
[[Íomhá:Otto von bismark.jpg|mion|von Loescher und Petsch, Berlin, 7 Márta 1877]]
Le linn na mblianta i ndiaidh lagair eacnamaíochta[[eacnamaíocht]]<nowiki/>a 1873, tháinig deireadh le réim na saorthrádála san Eoraip. agus thosnaighThosaigh Bismarck ag taobhú leis na Coimeádaigh chun [[talmhaíocht]] agus [[tionscal]] crua na Gearmáine a chosaint trí tháillí a leagan ar earraí iompórtáilte. ▼
 
D’fhás cumhacht [[eacnamaíocht]] na Gearmáine go mór le linn a réimis.▼
▲Le linn na mblianta i ndiaidh lagair eacnamaíochta 1873, tháinig deireadh le réim na saorthrádála san Eoraip agus thosnaigh Bismarck ag taobhú leis na Coimeádaigh chun talmhaíocht agus tionscal crua na Gearmáine a chosaint trí tháillí a leagan ar earraí iompórtáilte.
 
▲D’fhás cumhacht eacnamaíocht na Gearmáine go mór le linn a réimis.
 
=== Cúrsaí Inmheánacha ===
Le linn réim na Liobrálach, chuaigh sé i gcomhrac leis an [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Eaglais Caitliceach]] (an ''Kulturkampf'') chun córas [[Oideachas|oideachais]] tuata a bhunú.[[Íomhá:Bismarck pickelhaube.jpg|thumb|Otto von Bismarck.]]Tháinig deireadh leis an gKulturkampf tar éis bás an Phápa [[Pápa Pius XI|Pius XI]] ar [[7 Feabhra]] [[1878]]. Ach, ós rud é go raibh ar thaobh na gCoimeádach ag an am sin, thosaigh sé ar achrann i gcoinne na [[Sóisialachas|Sóisialaigh]]. Agus chun tionchar an SPD, an [[Páirtí Sóisialta Daonlathach na Gearmáine|Páirtí Sóisialta Daonlathach]], a mhaolú, bhunaigh sé an chéad córas leasa sóisialacha ar domhain le pinsin agus [[árachas]] oibre, atá i bhfeidhm fós sa Ghearmáin.
 
Tháinig deireadh leis an gKulturkampf tar éis bás an Phápa Pius XI ar 7 Feabhra 1878 ach, ós rud é go raibh ar thaobh na gCoimeádach ag an am sin, thosnaigh sé ar achrann i gcoinne na [[Sóisialachas|Sóisialaigh]]. Agus chun tionchar an SPD, an [[Páirtí Sóisialta Daonlathach na Gearmáine|Páirtí Sóisialta Daonlathach]], a mhaolú, bhunaigh sé an chéad córas leasa sóisialacha ar domhain le pinsin agus árachas oibre atá i bhfeidhm fós sa Ghearmáin.
 
=== Cúrsaí Eachtracha ===
Choimeád séBismarck greim docht ar ghnóthaí eachtracha le linn a shaoil pholaitiúil uile. Ní raibh aon suim aige riamh sa choilíneachas. agus, nuairNuair a thosnaighthosaigh achrainn idir cumhachtaí Iarthar na hEorpa faoin Aifric agus idir [[An Rúis]], [[An Tuirc]] agus [[An Ostair]] faoi Na BalcainBalcáin, ghlacadh leis mar idirghabhálaí macánta. Tháinig barr a réimis le linn Comhdháil Beirlín sa bhliain 1878 a chuir deireadh leis an gcogadh idir An Rúis agus An Tuirc.
 
Cé gur spreag sé trí chogadh chun An Ghearmáin a aontú, ba é síocháin na hEorpa a phríomhaidhm ina dhiaidh. Ar dtús, chuaigh sé i gcomhghuaillíocht leis An Ostair agus An Rúis (''Dreikaisersbund'', Conradh na dTrí Impire) chun an ''status quo'' a chosaint in Oirthear na hEorpa ach, nuair a d’fhás an naimhdeas idir an mbeirt eile le linn conspóidí na mBalcanm[[Na Balcáin|Balcán]], b’éigean dó taobhú le Impireacht na Habsburg.
 
== Briseadh as Postpost ==
D’éag Wilhelm I ar [[9 Márta]] [[1888]] agus níor mhair a mhac Friedrich III ach trí mhí ina dhiaidh. Ba é garmhac Wilhelm I, Wilhelm II, a tháinig i gcomharbacht ar an [[15 Meitheamh]] agus é gan ach 28 bliain d’aois ag an am.
[[Íomhá:Bismarck1896.jpg|clé|mion|1896]]
Bhí tuairimí éagsúla ag an impire nua faoin nGearmáin agus ní raibh sé sásta ligean le Bismarck rialú gan éinne eile ag cur isteach air. D’éirigh easaontas idir an mbeirt, go mór mór i gcúrsaí eachtracha, agus ní raibh aon foighne ag Wilhelm le polasaithe cúramacha aan sheansalartseansailéara. Tharla an achrann deireannach eatarthu faoi molta reachtaíochta Bismarck in aghaidh an tsóisialachais agus d’éirigh sé as oifig ar an [[20 Márta]] [[1890]].▼
 
Tharla an achrann deireanach eatarthu faoi molta reachtaíochta Bismarck in aghaidh an t[[Sóisialachas|sóisialachais]]. D’éirigh sé as oifig ar an [[20 Márta]] [[1890]].
 
Thréigh séBismarck Beirlín agus chuir sé faoi ina eastáit i Varzin (anois Warcino na Polainne). I ndiaidh bás a bhean sa bhliain 1894, d’aistrigh sé a áit cónaithe go dtí eastáit eile leis i bhFriedrichsruh, lámh le [[Hamburg]], áit inar fuair sé féin bás ar an [[30 Iúil]] [[1898]].▼
▲Bhí tuairimí éagsúla ag an impire nua faoin nGearmáin agus ní raibh sé sásta ligean le Bismarck rialú gan éinne eile ag cur isteach air. D’éirigh easaontas idir an mbeirt, go mór mór i gcúrsaí eachtracha, agus ní raibh aon foighne ag Wilhelm le polasaithe cúramacha a sheansalar. Tharla an achrann deireannach eatarthu faoi molta reachtaíochta Bismarck in aghaidh an tsóisialachais agus d’éirigh sé as oifig ar an [[20 Márta]] [[1890]].
 
== Tagairtí ==
▲Thréigh sé Beirlín agus chuir sé faoi ina eastáit i Varzin (anois Warcino na Polainne). I ndiaidh bás a bhean sa bhliain 1894, d’aistrigh sé a áit cónaithe go dtí eastáit eile leis i bhFriedrichsruh, lámh le [[Hamburg]], áit inar fuair sé féin bás ar an [[30 Iúil]] [[1898]].
{{Reflist}}
<!---Idirvicí--->
 
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/Otto_von_Bismarck"