An difríocht idir athruithe ar: "An Dothra"

Is í '''Abhainn na Dothra (an Dothra)''' ([[An Béarla|Béarla]]: ''The Dodder'') ceann den trí phríomhabhainn i m[[Baile Átha Cliath]], in [[Éire|Éirinn]], lena n-áirítear an [[An Life|Life (Abhainn na Life)]], a bhfuil an Dothar ina craobh-abhann is príomhúla dá cuid, agus [[an Tulcha]] (Abhainn na Tulchann).

 

Éiríonn an Dothra ar thaobh tuaisceartach Shliabh [[Cipiúr|Chipiúr]] i [[Sléibhte Chill Mhantáin]] as roinnt mhaith sruthanna beaga. Téann na huiscí uachtair, lena n-áirítear Tromanallison, ag sní ó Dhromchla Chipiúr. Ansin tagann Mareen’s Brook le chéile léi, Uiscí Fhionn an Chaorthainn Dhoinn (the Cataract of the Brown Rowan) san áireamh, agus, ina dhiaidh sin, ceanglaíonn iomlán an srutha uisce sin leis na sruthanna Cot Brook agus Slade Brook.

 

Tá cora díreach roimh an ndroichead ag Droichead na Dothra agus is abhainn taoide í ag an bpointe sin a dtéann an droichead ag [[Bóthar Lansdún]] thairsti amach, a bheag nó a mór. Tá an Dothra agus Abhainn na Tulchainn, atá ar chóimhéid, a bheag nó a mór, ar an dá abhainn is mó i mBaile Átha Cliath, i ndiaidh na Life.

 

 

[[File:Dodder tributaries Owendoher River, Little Dargle River, lower courses.jpg|thumb|Cuid de chraobh-aibneacha na Dothra]]

Is iad craobh-aibhneacha príomha dá cuid a dtéann le sruth leis i ndiaidh Ghleann an Smóil, áit ina dtéann a lán sruthanna in éineacht leis, agus roimhe ar an gcúrsa, freisin, ná An Dothra Bheag (Owendoher River) agus an chraobh-abhainn dá cuid, Sruthán an Teampaill Ghil (Whitechurch Stream), an Deargail Bheag (the Little Dargle River) (agus Sruth an Chaisleáin agus craobh-aibhneacha dá cuid eile san áireamh), Abhainn na Stéille nó Abhainn Dhún Droma, Abhainn na hEala (nó Uisce na hEala), agus an sruthán beag sin, Sruthán Mucrois.<ref>Sweeney (1991)</ref><ref> Doyle (2011)[2008], p.23</ref>

 

 

Sa [[13ú haois]], tógadh nasc idir [[An Poitéal|Abhainn an Phoitéil]], gurb craobh-abhainn de chuid na Life í féin, agus an Dothra ag Cora Baile an Ridire, díreach ó thuaidh Theach na Giúise, agus tá uisce ag sní tríd an nasc sin as sin amach. Thagthaí cuid mhaith de sholáthar uisce Cathair Bhaile Átha tríd an nasc sin, tráth. Tugadh an t-ainm “Cúrsa-uisce na Cathrach,” (nó “the City Watercourse”) air, agus shníodh a chúrsa trí Theach Mealóg. I lár na 20ú haoise, cuireadh cuid de i bpíopaí agus ní ba dheireanaí briseadh an nasc de dheasca forbartha tithe. Níl fágtha de sa lá atá inniu ann ach cainéal bheag ag eascair amach ón gcora, a dtagann go críoch go tobann ag 100m d’fhad ón gcora, ar a mhéid, agus cúpla sreabhadh faoin talamh nach bhfuil sofheicthe, leis.

 

Tráth dá raibh, sholáthraíodh an Dothra sruthanna uisce chun a lán muilleann a chur ar oibríocht, ach níl aon dóibh fós ag obair: Faoi lár na 14ú aoise, bhí muileann ag muintir de Meones, an teaghlach arna ainmníodh [[Ráth Maonais]] astu, ar an abhainn.<ref>Ball, F. Elrington History of Dublin Alexander Thom and Co. 1903 Vol. 2 p.100</ref> Sa 16ú haois ba le muintir Talbot, sinsir na Talbots i Mount Talbot, roinnt mhaith de na tailte sa cheantar. San 17ú agus san 18ú aois bhí Muintir Domvile, arbh leis cuid mhaith de Theach Mhéalóg, i bhfeidhm ar rochtain ar an abhainn, a chuaigh trína eastáit, go héifeachtach. Faoin am sin bhí an Dothra ina príomhfhoinse uisce ólacháin do phobal Bhaile Átha Cliath, agus cuireadh i leith mhuintir Domvile gur thapaigh siad an deis an chumhacht a raibh acu ar rochtain ar an abhainn chun borradh a chur faoin gcumhacht polaitiúil a raibh acu sa chathair, agus iad ag bagairt go gcuirfidís cúrsa na habhann ar mhalairt slí, mura ghlactar lena n-éilimh.

 

Bíonn tuilte i gceantair in aice na habhann nuair a chuireann an sí thar bruach ó am go ham, toisc go bhfuil a cúrsa róghearr agus éadomhain chun an méid sin uisce a dhoirteann isteach inti óna cuid chraobh-aibhneacha tar éis báisteach trom a thitim, a thógáil. Is abhainn í an Dothra “a mbíonn ag cur thar bruach go minic agus a bhfuil sé amach uirthi gur abhainn ‘mhaidhmní í a mbíonn maidhm tuilte inti go minic nuair a bhíonn stoirm báistí.”<ref>http://www.dublincity.ie/sites/default/files/content/WaterWasteEnvironment/waterprojects/Documents/IBE0064_Dodder%20Final%20Plan_141107.pdf</ref>

 

Is fada a tugadh aird air an fhíric gur fíordheacair an rud é fadhb na tuilte a réiteach, de bharr an rímhéid uisce sin a théann sa sruth san abhainn le linn tréimhsí báistí troime.

 

Tá neart flóra agus fána ar fad na habhann. Toisc go dtéann cúrsa na habhann ag sní trí cheantar limistéar uirbeach, áfach, is fadhb mór é an truailliú le fada anuas.<ref>[http://www.irishtimes.com/news/significant-fish-kill-on-river-dodder-1.1317645 Significant fish kill on river Dodder (Irish Times, 2 March, 2013)]</ref>

 

 

Tá roinnt mhaith speiceas d’éan uisce a chónaíonn sa Dothra lena n-áirítear [[Mallard|an mallard]], an [[Corr réisc|chorr réisc]], an [[cruidín]], an [[scúp leathchruinn]], an [[Cearc cheannann|chearc cheannann]], an [[Cearc uisce|chearc uisce]], an [[Glasóg liath|ghlasóg liath]], an [[Gobadán|gobadán coiteann]] agus an [[eala bhalbh]]; déanann an [[spioróg]] a nead sna crainn ar thaobh bhruacha na habhann. Tá an [[Sionnach|sionnach coitianta]] le feiceáil ar fad na habhann, chomh maith leis an m[[broc]] agus chonacthas an [[Dobharchú|madra uisce]] ann freisin. Le blianta beaga anuas tá líon bheag fhia [[Lacha mhandrach|lachan mandracha]] atá suite le déanaí ar taobh na habhann. In 2013, tuairiscíodh gur tháinig [[Iontaobhas Fiadhúlra na hÉireann]] ar mhadraí uisce agus iad ag déanamh suirbhéireacht ar fhiadhúlra ar fad na habhann.<ref>[http://www.irishtimes.com/news/environment/dodder-otters-and-tolka-tarkas-1.1542530 Dodder otters and Tolka Tarkas] Irish Times, 2013-09-28.</ref>

 

[[File:River Dodder (sign).jpg|thumb|Comhartha ag lua dátaí an séasúr iascaireachta]]

 

Tá tóir ar an Dothra i measc mhuintir Bhaile Átha Cliath mar abhainn chun dul leis an iascaireacht agus iascaireacht slaite. Cuirtear tús leis an séasúr iascaireachta ar an 17 Márta agus críochnaíonn sé ar an 30 Meán Fómhair.

 

== Tagairtí ==

[[Catagóir:Aibhneacha Éireannacha]]