An difríocht idir athruithe ar: "Friedrich Nietzsche"

[[Fealsúnacht|Fealsamh]] Gearmánach ab ea '''Friedrich Wilhelm Nietzsche''' (Röcken-Lützen [[15 Deireadh Fómhair]] [[1844]] - Weimar [[25 Lúnasa]] [[1900]]). Rinne sé staidéar ar na teangacha[[Teanga clasaiceacha(cumarsáid)|teanga]]<nowiki/>cha [[Clasaicigh|clasaiceach]]<nowiki/>a agus ar an [[Dia|diagacht]], ach is mar fhealsamh frith-Chríostaí is mó a thabhaigh sé a cháil. Coincheap tábhachtach ina [[Fealsúnacht|fhealsúnacht]] is ea an Sár-Dhuine (''Übermensch''), agus mar sin, is minic a chuirtear ina leith go raibh sé ag réiteach an bhealaigh don [[Naitsíochas]].

Ní raibh Nietzsche ach ceithre bliana fichead d'aois nuair a bhain sé amach ollúnacht le teangacha clasaiceacha in [[Ollscoil Basel]] san [[An Eilvéis|Eilvéis]]. D'éirigh sé as an bpost sin i gceann deich mbliana, agus a shláinte ag teip air. Ina dhiaidh sin, bhí sé ag taisteal ó thír go tír, idir an Eilvéis, [[an Fhrainc]], [[an Iodáil]] agus [[an Ghearmáin]]. Ní raibh ann ach scríbhneoir sách anaithnid ag an am. In aois a cheithre bliana is dhá scór buaileadh é le galar tromchúiseach siciatrachsíciatrach, agus b'éigean dó a raibh fágtha dá shaol a chaitheamh faoi chúram a mháthar agus a dheirféar. Faoin am seo bhí aird ag teacht ar a shaothar.

Chuir Nietzsche roimhe dul amach ar conas an duine a uaisliú. B’éigean, mar sin, prionsabail na huaisleachta a chinntiú mar fhadhb chultúir. Chuir sé an mian sin in iúl ar shlite difriúla: meitifisc[[meitifisic]] an ealaíontóra, staidéar stairiúil ar na [[Mothúchán|mothúcháin]] agus ar shamhlaithe morálta, agus an eiseadh tragóideach a dhearbhú trí nóisin Thoil na Cumhachta, an tSíor-Fhillte agus an tSár-Dhuine.

Tá iarraidh déanta ar mhachnamh Nietzsche a eagrú de réir tréimhsí, ach is deacair fás an mhachnaimh sin a thuiscint, go hairithe de bharr na feidhme a bhain sé as na natháin agus iad roinnte de réir téamaí. B’fhearr leis gan trácht a dhéanamh de réir oird agus eagair, mar shíl sé go raibh an machnamh ag fás uaidh féin i gcónaí agus go raibh spontáineacht éigin ag baint leis na natháin úd. Ní raibh fonn air ach oiread freastal ar lucht mearléitheoireachta nach gcuirfeadh de dhua orthu féin athmhachnamh a dhéanamh ar ar léigh siad. Mar sin féin, scríobh sé a [[Leabhar|leabhair]] dheireanacha go slachtmhar chun go dtuigfí gan dua é.

Ba í an aidhm a bhí ag Nietzsche bonn a bhaint ó na fealsúnachtaí a bhí ann cheana agus amhras a chur sna prionsabail a luaimid leis an bFhírinneb[[Fírinne|Fhírinne]], leis an Maith agus leis an Eiseadh Daonna.

D'fhiafraigh Nietzsche cén prionsabal ba dhual do dhearcadh áirithe. Cén prionsabal, a dúirt sé, a bhaineann le prionsabal na fírinne féin? Ba mhian leis a fháil amach cén bunús a bhí leis an ceisteanna úd agus arbh fhéidir míniú úr a dhéanamh orthu. Ní ceart a rá, mar sin, gurbh fháidh é agus Toil na Cumhachta mar fháistine aige. Ba dhóigh leis go raibh fealsúnachtaí níos saoire á bhfógairt aige faoi phrionsabail mhorálta agus mheitifisiceacha araon.

I gcoitinne, déanann an frása ''Toil na Cumhachta'' tagairt do cháilíocht ginearálta a bhaineann le ''teacht ar an saol'': ní féidir le haon réaltacht fanacht laistigh dá teorainn féin. Is ionann toil chun cumhachta a bheith agat agus gan a bheith comhionann leat féin riamh; caithfidh tú dul lastall díot féin. Ach ní féidir gluaiseacht chun cinn mar sin mura samhlaítear an chumhacht mar riachtanas sealbhaithe, mar bhua a fhaightear ar rud atá ag cur i do choinne: téann an Toil úd i neart, mar sin, i mbun an angair, nó tugann sí iarracht ar í féin a chur i bhfeidhm ar dhóigh eile. Mar a deir Nietzsche: Is ionann a bheith ann agus treisiú.

*[[Íomhá:Nacimiento Tragedia.gif|clé|mion|Tragóid]]Magnus and Higgins, "Nietzsche's works and their themes", in ''The Cambridge Companion to Nietzsche'', Magnus and Higgins (eag.), University of Cambridge Press, 1996, lgh 21–58. ISBN 0-521-36767-0