An difríocht idir athruithe ar: "Cromail in Éirinn 1649-1650"
Content deleted Content added
Colin Ryan (plé | dréachtaí) Cúpla mioncheartú |
|||
Líne 1:
[[Íomhá:Oliver Cromwell by Robert Walker.jpg|thumb|Oilibhéar Cromail c.1649. [[Robert Walker (painter)|Robert Walker]] a rinne.]]Ní fada an t-achar a chaith '''Cromail in Éirinn''' - níos lú ná dhá bhliain - agus níor éirigh chomh maith leis is a shíltear go minic, ach d'fhág sé féin agus na ginearáil a lean é rian ar an tír atá soiléir go fóill.
== Cúlra ==
Faoin mbliain 1648 bhí an [[Cogadh Cathartha Shasana|Chéad Chogadh Cathartha i Sasana]] críochnaithe agus an Pharlaimint i réim, a bhuíochas sin ar [[Oilibhéar Cromail]] agus ar cheannairí cumasacha eile. Faoi dheireadh na bliana ní raibh fágtha sa Pharlaimint ach feisirí ar mhian leo [[Séarlas I Shasana|Séarlas I]] a thriail ar chúiseamh tréasa (dhíbir an Coirnéal [[Thomas Pride]] an chuid eile). Thaobhaigh Cromail leis na feisirí a raibh triail uathu (an “Rump”) agus bhí sé féin orthu siúd a shínigh barántas báis an Rí. Básaíodh é siúd ar [[30 Eanáir]] [[1649]].
Line 10 ⟶ 8:
== In Éirinn ==
[[Íomhá:Massacre at Drogheda.jpeg|mion|Sléacht, Droichead Átha, "History of Ireland from 400 to 1800", 1868]]
Sular tháinig Cromail ní raibh i seilbh na Parlaiminte ach [[Baile Átha Cliath]] agus [[Doire]], ach ba ghearr gur ghabh sé an chuid ba mhó den oirthear agus den tuaisceart. Ar dtús ghabh sé dhá chalafort dhaingnithe, [[Droichead Átha]] agus [[Loch Garman]], chun go mbeadh sé in ann lón a thabhairt anall ó Shasana.
=== Droichead Átha ===
Tar éis ghabháil Dhroichead Átha chuir Cromail saighdiúirí ó thuaidh chun greim a fháil ar an tuaisceart agus rinne bailte móra eile a imshuí. Ghéill [[Cill Chainnigh]] ar choinníollacha, mar a rinne a lán bailte móra eile, ar nós Ros Mhic Thriúin agus [[Ceatharlach|Cheatharlach]], ach theip air [[Port Láirge]] a ghabháil, agus nuair a d’imshuigh sé [[Cluain Meala]] i Mí na Bealtaine, 1650, chaill sé suas le 3,000 fear sa troid sular ghéill an baile mór.<ref name="autogenerated4">Kenyon & Ohlmeyer, lch.100.</ref> ▼
Sa bhliain [[1649]], chuir [[Oilibhéar Cromail]] baile Dhroichead Átha faoi [[léigear]]. Ní raibh garastún Dhroichead Átha (a bhí faoi cheannas an t[[Sasanaigh]] [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Chaitlicigh]] Arthur Aston) sásta géilleadh.
Ar an [[11 Meán Fómhair]] [[1649]], gabhadh an bhaile faoi dheireadh tar éis ionsaí trom le gunnaí móra i ndiaidh ocht lá.
D’éirigh leis áiteamh ar na saighdiúirí Protastúnacha Ríogaí i g[[Corcaigh]] teacht leis, rud ar mhór an bua ann féin é agus a thugann léargas ar a thábhachtaí a bhí cúrsaí creidimh sa chogadh seo.<ref> Fraser, lgh 321-322; Lenihan, lch 113.</ref> Ach tháinig scéala chuige go raibh Séarlas II tar éis Albain a bhaint amach, agus d’fhill sé ar Shasana ó Eochaill ar 16 Bealtaine 1650.<ref>Fraser, lch 355.</ref> ▼
Rinne na parlaiminteoirí sléacht iomlán, sléacht gan trua gan taise ar a naimhde. Is cosúil go raibh timpeall 2,700 saighdiúir Ríogaí ann ar dtús.<ref name="autogenerated2">Kenyon, John & Ohlmeyer, Jane (eag.). ''The Civil Wars'', Oxford 1998, lch 98.</ref> Mharaigh na parlaiminteoirí b'fhéidir cúpla céad duine ... nó fiú suas le 3,500 duine, níl a fhios againn, ach dúirt Cromail féir gur tharla sléacht as éadan.
=== Slad eile ===
[[Íomhá:MURPHY(1883) Cromwell in Ireland.jpg|mion|MURPHY(1883) Cromwell in Ireland]]
I nDeireadh Fómhair 1649 tharla sléacht eile i Loch Garman, cé nach léir cén fáth ná conas. Nuair a bhí Cromail ag iarraidh dul chun socraithe bhris cuid de na saighdiúirí isteach sa bhaile mór, mharaigh 2,000 saighdiúir Éireannach agus suas le 1,500 sibhialtach, agus rinne luaith de roinnt mhaith de na tithe.<ref>Fraser, Antonia (1973). ''Cromwell, Our Chief of Men,'' agus ''Cromwell: the Lord Protector'' (Phoenix Press), ISBN 0-7538-1331-9 lgh344-46.</ref>
▲Tar éis ghabháil Dhroichead Átha chuir Cromail saighdiúirí ó thuaidh chun greim a fháil ar an tuaisceart agus rinne bailte móra eile a imshuí. Ghéill [[Cill Chainnigh]] ar choinníollacha, mar a rinne a lán bailte móra eile, ar nós Ros Mhic Thriúin agus [[Ceatharlach|Cheatharlach]]
=== 1650 ===
Nuair a d’imshuigh sé [[Cluain Meala]] i Mí na Bealtaine, 1650, chaill Cromail suas le 3,000 fear sa troid sular ghéill an baile mór.<ref name="autogenerated4">Kenyon & Ohlmeyer, lch.100.</ref>
▲
Tháinig scéala chuig Cromail go raibh Séarlas II tar éis [[Albain]] a bhaint amach, agus d’fhill Cromail ar Shasana ó Eochaill ar [[16 Bealtaine]] [[1650]].<ref>Fraser, lch 355.</ref>
Lean an troid go ceann beagnach trí bliana tar éis dó imeacht.
=== 1652-1653 === Ghéill [[Gaillimh]], an baile mór deireanach a bhí ag na Caitlicigh, i Mí Aibreán 1652, agus ghéill na saighdiúirí deireanacha Caitliceacha i Mí Aibreán 1653. Coisceadh cleachtadh an Chaitliceachais agus maraíodh aon sagart a gabhadh. Meastar gur cuireadh timpeall 12,000 duine chun [[na nIndiacha Thiar]] mar sclábhaithe. Tugadh iarracht ar thalamh garbh i g[[Cúige Connacht]] a roinnt ar ar fágadh de na húinéirí Caitliceacha talún, agus is dócha gur laghdaigh a gcuid den talamh i gcoitinne ó 60% go 8%. Theip ar Chromail agus ar a nginearáil deireadh a chur leis an treallchogaíocht, áfach. Lean na Tóraithe orthu ag crá na Sasanach, agus dá dhéine iad na hiarrachtaí a tugadh ar na trodaithe úd a chloí is ea is mó a gríosaíodh chun comhraic iad.<ref>Beresford Ellis, lch</ref> Ní furasta, áfach, idirdhealú a dhéanamh idir treallchogaithe agus ropairí ina leithéid de chás.
Line 25 ⟶ 43:
Nuair a tháinig Cromail chun na hÉireann d’ordaigh sé nach mbainfí lón de bhunadh na haite mura n-íocfaí go cothrom as. Níor admhaigh sé riamh go raibh sé freagrach as marú sibhialtach in Éirinn, agus dúirt nach raibh sé dian ar aon dream seachas ar dhaoine a raibh airm ar iompar acu.<ref>Philip McKeiver, 2007, "A New History of Cromwell's Irish Campaign"</ref> Ba é an nós míleata a bhí i bhfeidhm ag an am nach dtabharfaí trócaire d’aon bhaile mór ná d’aon gharastún nach ngéillfeadh agus deis acu chuige.<ref>Woolrych, Austin (1990). "Cromwell as a soldier" as Morrill, John (eag.), ''Oliver Cromwell and the English Revolution'', Longman, lch 111; Gaunt, lch 117.</ref> Dhiúltaigh garastún Sasanach Dhroichead Átha géilleadh ar dtús.
Nuair a tháinig Cromail chun réitigh le bailte móra in Éirinn, leithéidí Cheatharlach agus Chluain Meala, chloígh sé leis na coinníollacha agus chosain sé beatha agus earraí na ndaoine.<ref>Gaunt, lch 116.</ref> Deir Tom Reilly, scoláire agus údar, gur sa [[19ú haois]] a cumadh an scéal faoi shléacht na sibhialtach i nDroichead Átha agus i bPort Láirge, ach tá scoláirí eile ann nach bhfuil ar aon intinn leis.<ref>John Morrill. "Rewriting Cromwell: A Case of Deafening Silences." ''Canadian Journal of History.'' December 2003: 19.</ref>
[[Íomhá:Oliver Cromwell mural (2736627207).jpg|mion|múrphictiúr i mBéal Feirste (2008): "Catholicism is more than a religion, it is a political power. Therefore I'm led to believe there will be no peace in Ireland until the Catholic Church is crushed" - Oliver Cromwell]]
An chuid ba dhéine den chur faoi chois rinneadh é faoi cheannas ginearál eile tar éis do Chromail imeacht. Scriosadh barraí d’aonghnó agus mharaigh an dá thaobh eallach a chéile, scrios, a deirtear, ba chúis le bás timpeall 600,000 duine as daonra 1,400,000. Sa bhliain 1655 scríobh an Coirnéal Richard Lawrence, gobharnóir Phort Láirge, gur scrios an phlá agus an gorta an oiread sin daoine timpeall na mblianta 1652 agus 1653 gurbh fhéidir leat fiche nó tríocha míle slí a shiúl agus gan beo ná ceo a fheiceáil.
Is cinnte gur tháinig an-athrú ar dhreach na tíre de bharr a ndearna na húinéirí nua, agus is éard ba chionsiocair leis sin leagan na gcoillte le haghaidh curadóireachta agus adhmaid nó chun fhioghual a choinneáil leis na gceártaí iarrainn. Thug an Sasanach Gerald Boate (1652) cuntas ar an méid crann a leagadh chuige – 'an infinite number of trees'.<ref>Beresford Ellis, lch 28.</ref>
| |||