Vicipéid

An difríocht idir athruithe ar: "Máirtín Ó Cadhain"

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Líne 16:
| líonláithreán =
}}
Tá '''Máirtín Ó Cadhain''' ([[1906]] – [[18 Deireadh Fómhair]] [[1970]]) ar dhuine de na scríbhneoirí[[scríbhneoir]]í próis is mó i [[Stair na Gaeilge|stair]] na litríochta[[litríocht]]<nowiki/>a [[Gaeilge|Nua-Ghaeilge]].<ref> Denvir Gearóid, ‘Cadhan Aonair: Saothar Liteartha Mháirtín Uí Chadhain’, BÁC, 1987. Réamhrá IX.</ref><ref>Máirtín Ó Cadhain, Ceist na mBan agus Ceisteanna Ban le Máire Ní Annracháin. Lch 39 in Ó hÁinle, Cathal, ‘Criostalú: Aistí ar Shaothar Mháirtín Uí Chadhain’, Coiscéim, BÁC, 1998.</ref>

Foilsíodh trí [[úrscéal]] agus sé bhailiúchán gearrscéalta[[Gearrscéal|gearrscéalt]]<nowiki/>a leis i measc ábhar eile. ''[[Cré na Cille]]'' an t-úrscéal an saothar is mó cáil a scríobh sé, agus aithnítear na gearrscéalta in ''[[An Braon Broghach (Cnuasach Gearrscéalta)|An Braon Broghach]]'' go forleathan mar shárshaothair.

Ba mhúinteoir scoile, ball d'[[Óglaigh na hÉireann]], agóidí, scríbhneoir, agus ollamh le Gaeilge é. Déantar staidéar ar a shaothar ar chúrsaí tríú agus dara leibhéal in Éirinn agus ar fud an domhain.
 
== Cúlra ==
Line 25 ⟶ 29:
 
== Pearsantacht ==
[[Íomhá:St Pats College Drumcondra.jpg|mion|288x288px|Coláiste Phádraig, Droim Conrach]]
 
Ba dhuine teasaí, ceanntréan an Cadhnach.<ref>‘gleo agus bruín agus éad’ lch 7, Ó Cathasaigh, Aindrias, ‘Ag Samhlú Troda: Máirtín Ó Cadhain 1905- 1970, Coiscéim, BÁC 2002.</ref> Bhí Ó Cadhain ina éan corr i gColáisteg[[Coláiste Phádraig, Droim Conrach|Coláiste Phádraig]] is cosúil, cuireadh ó phost é ar an gCarn Mór de bharr go raibh sé ina bhall d’Óglaigh na hÉireann, is ba mhinic é ag coimhlint le [[Fianna Fáil]] is [[Fine Gael]] i ngeall ar neamhshuim is naimhdeas i leith na Gaeilge faoi seach. <ref>Ó Cathasaigh, Aindrias, ‘Ag Samhlú Troda: Máirtín Ó Cadhain 1905- 1970, Coiscéim, BÁC 2002. Lch 13.</ref> <ref> Breathnach, Diarmuid, agus Ní Mhurchú, Máire, ‘1882-1982 Beathaisnéis 4’ lch 85, Máirtín Ó Cadhain, An Clóchomhar Teo, BÁC.</ref> Chuir sé troid orthu siúd agus ar an [[Language Freedom Movement]] ó thaobh na Gaeilge de, is níor éalaigh na Gaeilgeoirí féin, a bhí tar éis loiceadh, fiú. Cé go mba shóisialaí é ní raibh sé róthógtha leis na Cumannaigh. <ref>Ó Cathasaigh, Aindrias, ‘Ag Samhlú Troda: Máirtín Ó Cadhain 1905- 1970, Coiscéim, BÁC 2002. Lch 234. (Language Freedom Movement (Gluaiseacht Saoirse Teanga as Gaeilge) - gluaiseacht frithghaeilgeoireachta)</ref> Chuir sclábhaíocht an aistriúcháin sa Dáil as dá chuid scríbhneoireachta, áit a raibh sé ina aistritheoir cáipéisí dlí don [[Oireachtas]] ón mbliain [[1947]] go dtí [[1956]]. Sa champa imthreoranaithe sa Churrach féin ba mhó a raibh suaimhneas air, áit a bhí saor ó thionchar an ghnáthphobail. Go deimhin, ní raibh fonn air é a fhágáil. Sna [[1930]]dí bhí lámh aige san fheachtas a chuir [[Nua-Ghaeltacht]] ar bun i [[Ráth Cairn]] na [[Mí]].▼
Ba dhuine teasaí, ceanntréan an Cadhnach.<ref>‘gleo agus bruín agus éad’ lch 7, Ó Cathasaigh, Aindrias, ‘Ag Samhlú Troda: Máirtín Ó Cadhain 1905- 1970, Coiscéim, BÁC 2002.</ref>
[[Íomhá:An scoil Rath Cairn.jpg|clé|mion|An Scoil Náisiúnta, Ráth Cairn]]
▲Bhí Ó Cadhain ina éan corr i gColáiste Phádraig is cosúil, cuireadh ó phost é ar an gCarn Mór de bharr go raibh sé ina bhall d’Óglaigh na hÉireann, is ba mhinic é ag coimhlint le [[Fianna Fáil]] is [[Fine Gael]] i ngeall ar neamhshuim is naimhdeas i leith na Gaeilge faoi seach. <ref>Ó Cathasaigh, Aindrias, ‘Ag Samhlú Troda: Máirtín Ó Cadhain 1905- 1970, Coiscéim, BÁC 2002. Lch 13.</ref> <ref> Breathnach, Diarmuid, agus Ní Mhurchú, Máire, ‘1882-1982 Beathaisnéis 4’ lch 85, Máirtín Ó Cadhain, An Clóchomhar Teo, BÁC.</ref> Chuir sé troid orthu siúd agus ar an [[Language Freedom Movement]] ó thaobh na Gaeilge de, is níor éalaigh na Gaeilgeoirí féin, a bhí tar éis loiceadh, fiú. Cé go mba shóisialaí é ní raibh sé róthógtha leis na Cumannaigh. <ref>Ó Cathasaigh, Aindrias, ‘Ag Samhlú Troda: Máirtín Ó Cadhain 1905- 1970, Coiscéim, BÁC 2002. Lch 234. (Language Freedom Movement (Gluaiseacht Saoirse Teanga as Gaeilge) - gluaiseacht frithghaeilgeoireachta)</ref> Chuir sclábhaíocht an aistriúcháin sa Dáil as dá chuid scríbhneoireachta, áit a raibh sé ina aistritheoir cáipéisí dlí don [[Oireachtas]] ón mbliain [[1947]] go dtí [[1956]]. Sa champa imthreoranaithe sa Churrach féin ba mhó a raibh suaimhneas air, áit a bhí saor ó thionchar an ghnáthphobail. Go deimhin, ní raibh fonn air é a fhágáil. Sna [[1930]]dí bhí lámh aige san fheachtas a chuir [[Nua-Ghaeltacht]] ar bun i [[Ráth Cairn]] na [[Mí]].
Sa champa imthreoranaithe sa Churrach féin ba mhó a raibh suaimhneas air, áit a bhí saor ó thionchar an ghnáthphobail. Go deimhin, ní raibh fonn air é a fhágáil. Sna [[1930]]dí bhí lámh aige san fheachtas a chuir [[Nua-Ghaeltacht]] ar bun i [[Ráth Cairn]] na [[Mí]].
 
== Saol ==
 
Sna [[1930í|tríochaidí]], ghlac sé páirt i bhfeachtas agóide a bhí ag éileamh tailte níos méithe do mhuintir na [[Gaeltacht]]a. B'é ba thoradh an fheachtais seo gur cuireadh Gaeltacht nua [[Ráth Cairn]] ar bun i g[[Contae na Mí]]. I dtús [[An Dara Cogadh Domhanda|an Dara Cogaidh Dhomhanda]], áfach, tharraing sé seantithe éigin anuas air, agus gabhadh é in éineacht le cuid mhaith daoine eile a raibh baint ar bith acu leis an IRA. Bhí Ó Cadhain mar [[Rúnaí an Fháinne]] sa bhliain [[1939]].
 
Gabhadh é Meán Fómhair [[1939]] agus as sin go mí na [[Nollag]] bhí sé i ngéibheann i m[[Beairic Chnoc an Arbhair]].
 
I bhFeabhra na bliana [[1945]] phós sé [[Máirín Ní Rodaigh]], [[Múinteoir|oide scoile]] ó chontae an Chabháin, ach bhí lámh is focal eatarthu le fada roimhe sin. Iníon Philip Ruddy ba ea Máirín agus ba mhúinteoir í i scoil lán-Ghaeilge. Bhí cónaí uirthi féin agus Máirtín ag seoltaí eágsúla timpeall ar [[Bhaile Átha Cliath]] agus ní raibh aon chlann orthu riamh. Bhí sé ina cholúnaí seachtainiúil don [[Irish Times]] ó [[1953]] go dtí [[1956]] is bhí ina léachtóir sa [[Ghaeilge]] i g[[Coláiste na Tríonóide]] sa bhliain [[1956]].
[[Íomhá:Regent House from Parliament Square - geograph.org.uk - 1741395.jpg|mion|288x288px|Coláiste na Tríonóide]]
Ceapadh ina ollamh le Gaeilge faoi [[1969]] é, agus ina chomhalta de chuid Choláiste na Tríonóide sa bhliain [[1970]]. Ainmníodh léachtlann ina onóir i gColáiste na Tríonóide, ''Téatar Mháirtín Uí Chadhain''.<ref>http://isservices.tcd.ie/facilities/chadhain.php</ref> Bhí sé ina aoi-léachtóir in [[Ollscoil na Banríona]] chomh maith. <ref> Dictionary of Irish Writers, Writers in the Irish Language, curtha i dtoll a chéile ag Brian Cleeve, Cló Mercier, 1971. </ref>
 
Bhí eolas údarásach aige ar litríocht agus cultúr na Gaeilge agus na hÉireann. Chuir sé le [[Ciclipéid Ghearmánach na Litríochta Domhanda]]. D'fhoghlaim sé [[Gaeilge na hAlban]], [[Breatnais]], agus [[Briotáinis]] agus d'aistrigh ón trí theanga sin go Gaeilge. Rinne sé aistriúcháin ón mBéarla is ón bh[[Fraincis]] chomh maith. Bhí eolas leathan aige ar [[Litríocht na hEorpa]] agus bhí léamh na [[Rúisis]]e, na [[Gearmáinis]]e agus na h[[Iodáilis]]e aige chomh maith le teangacha eile.<ref> Dictionary of Irish Writers, Writers in the Irish Language, curtha i dtoll a chéile ag Brian Cleeve, Cló Mercier, 1971. </ref>
 
=== Tréimhse imthreoranaithe sa Churrach ===
 
I Mí Aibreán [[1940]] gabhadh é tar éis dó aitheasc a thabhairt ag sochraid [[Tony Darcy]], príosúnach poblachtach a fuair bás i b[[Príosún Mhuinseo]] ar stailc ocrais. Coinníodh i ngéibheann i g[[An Currach|Currach Chill Dara]] é le linn [[Ré na Práinne]] i rith [[an Dara Cogadh Domhanda|an Dara Cogaidh Dhomhanda]] ós rud é go raibh sé ina chomhalta d'Óglaigh na hÉireann ón mbliain [[1918]] anonn. In [[Aibreán]] a cuireadh i ngéibheann arís é, agus níor scaoileadh saor é go [[26 Iúil]], [[1944]]. Bhain sé deis as an tréimhse seo le cur lena chuid léinn is léigh sé mórán i dtaobh stair na hEorpa agus an litríocht a roinn léi. Dar le roinnt tá feabhas le sonrú ar a chuid scríbhneoireachta tar éis dó an campa a fhágáil. Deir [[Alan Titley]]: ‘Tá doimhniú agus leathnú agus siúráil i réimse, i scóp agus i láimhsiú a chuid scríbhneoireachta i ndiaidh an chogaidh seachas mar a bhí roimhe. Níl mé cinnte nach raibh baint ag an iomtheorannú leis an scéal’. Ceapann roinnt go mb'fhéidir gur a thréimhse sa champa géibhinn ar an gCurrach a thug bunsmaoineamh don leabhar [[Cré na Cille]] dó, na príosúnaigh nua ag breith scéalta isteach sa champa faoina raibh ag tarlú taobh amuigh; ach bréagnaíonn an Cadhnach féin seo. <ref>Ó hÉallaithe, Donnacha, 'Máirtín Ó Cadhain i nGéibheann (1940 - 1944)', Gaelscéal, 7 Deireadh Fómhair, 2011.</ref>. Spéisiúil go leor ach ní raibh fonn air an áit a fhágáil. ''níl tnúthán ar bith agam féin len a dhul amach…Bheinn chomh sásta istigh agus a bheinn amuigh''.<ref>Ó Cadhain, Máirtín ‘As an nGéibheann: litreacha chuig Tomás Bairéad’, Sáirséal agus Dill, BÁC, 1973.</ref>. Dar le léirmheastóirí tá atmaisféar na haimsire agus meon an ghéibheannaigh le brath ar na litreacha seo a chuir sé chuig Tomás Bairéad).
 
Deir [[Alan Titley]]: <blockquote>‘Tá doimhniú agus leathnú agus siúráil i réimse, i scóp agus i láimhsiú a chuid scríbhneoireachta i ndiaidh an chogaidh seachas mar a bhí roimhe. Níl mé cinnte nach raibh baint ag an iomtheorannú leis an scéal’. Ceapann roinnt go mb'fhéidir gur a thréimhse sa champa géibhinn ar an gCurrach a thug bunsmaoineamh don leabhar [[Cré na Cille]] dó, na príosúnaigh nua ag breith scéalta isteach sa champa faoina raibh ag tarlú taobh amuigh; ach bréagnaíonn an Cadhnach féin seo. <ref>Ó hÉallaithe, Donnacha, 'Máirtín Ó Cadhain i nGéibheann (1940 - 1944)', Gaelscéal, 7 Deireadh Fómhair, 2011.</ref>. </blockquote>Spéisiúil go leor ach ní raibh fonn air an áit a fhágáil. ''níl tnúthán ar bith agam féin len a dhul amach…Bheinn chomh sásta istigh agus a bheinn amuigh''.<ref>Ó Cadhain, Máirtín ‘As an nGéibheann: litreacha chuig Tomás Bairéad’, Sáirséal agus Dill, BÁC, 1973.</ref>. Dar le léirmheastóirí tá atmaisféar na haimsire agus meon an ghéibheannaigh le brath ar na litreacha seo a chuir sé chuig Tomás Bairéad).
Thit sé amach le ceannasaíochta an IRA agus é ann. Níor chreid Ó Cadhain gur chóir tús a chuir le feachtas buamála de bharr gur cheap sé nach raibh an eagraíocht ullamh le tabhairt faoi. Thosaigh sé rang Gaeilge istigh chomh maith<ref>Bowyer Bell, 1970, 180-181</ref>, agus is iomaí Óglach de chuid an IRA a d'fhoghlaim an teanga ón gCadhnach. Is ag Máirtín a bhí an t-ardrang Gaeilge agus deirtear gurbh iontach an múinteoir é. Lár na bliana [[1943]] ceapadh é ina chathaoirleach ar an gcoiste oideachais a raibh mar chúram aige na ranganna a eagrú. Níos deireanaí an bhliain chéanna bhí baint aige le coiste a chur ar bun chun straitéis a cheapadh don IRA, nuair a scaoilfí amach na príosúnaigh ag deireadh an chogaidh. De bharr na moltaí a chuir Ó Cadhain chun cinn gur cheart na hairm a dhumpáil ar feadh píosa, caitheadh amhras air agus cuireadh ar fionraí é ón IRA in éindí le baill eile an choiste `pending court martial'. Le linn a fhionraíochta ón IRA sa champa géibhinn, bhí deis aige díriú ar a chuid scríbhneoireachta mar nach raibh dualgas air ná cead aige ranganna a mhúineadh a thuilleadh ná a eagrú. Tugadh bord agus cathaoir dó, cé nár iarr sé aon phribhléid, agus luigh sé isteach ar an scríbhneoireacht. Ceadaíodh dó a chuid scríbhinní a chur amach as an gcampa chomh maith. Le linn na tréimhse sin sa Churrach, chuir sé an díolaim gearrscéalta [[An Braon Broghach]] le chéile. ▼
 
Thit sé amach le ceannasaíochta an IRA agus é ann. Níor chreid Ó Cadhain gur chóir tús a chuir le feachtas buamála de bharr gur cheap sé nach raibh an eagraíocht ullamh le tabhairt faoi.
In alt lena chomhghéibheannach, [[Maitiú Ó Néill]], in eagrán speisialta den iris [[Comhar]], a foilsíodh bliain tar éis bhás Uí Chadhain, tugtar léargas ar an gcúis ar cuireadh an Cadhnach ar fionraí ón IRA sa bhliain [[1944]]. [[Comhar]], [[Deireadh Fómhair]], [[1971]] [[Faoi Ghlas ag Gaeil]] le Maitiú Ó Néill; <ref> Ó Néill, Maitiú, [[Faoi Ghlas ag Gaeil]], [[Comhar]], [[Deireadh Fómhair]], [[1971]] </ref>▼
 
Thosaigh sé rang Gaeilge istigh chomh maith<ref>Bowyer Bell, 1970, 180-181</ref>, agus is iomaí Óglach de chuid an IRA a d'fhoghlaim an teanga ón gCadhnach. Is ag Máirtín a bhí an t-ardrang Gaeilge agus deirtear gurbh iontach an múinteoir é. Lár na bliana [[1943]] ceapadh é ina chathaoirleach ar an gcoiste [[Oideachas|oideachais]] a raibh mar chúram aige na ranganna a eagrú. Níos deireanaí an bhliain chéanna bhí baint aige le coiste a chur ar bun chun straitéis a cheapadh don IRA, nuair a scaoilfí amach na príosúnaigh ag deireadh an chogaidh.
:''Tús na Samhna an bhliain chéanna [1943] mhol Máirtín do [[Liam Leddy]], Ceannfort an Champa, coiste a cheapadh le staidéar a dhéanamh ar staid na gluaiseachta agus le moltaí a dhéanamh faoi céard ba cheart a dhéanamh nuair a scaoilfí saor muid. Rinneadh amhlaidh.... Bhí roinnt cruinnithe againn ach is beag an dul ar aghaidh a bhí muid a dhéanamh. Chaill Máirtín a fhoighid. Dúirt sé go scríobhfadh sé féin na smaointe a bhí aige féin faoin scéal agus go ba cheart do chuile dhuine an rud céanna a dhéanamh. Dúradh go bhfanfadh muid le scríbhinn Mháirtín i dtosach. Ag an gcruinniú dar gcionn bhí an scríbhinn faoi réir aige. Ní mó ná go maith a thaitin sé leis an gcuid is mó de na baill. Briseadh mór leis an ngluaiseacht agus leis na modhanna traidisiúnta a moladh. Airm a dhumpáil go ceann píosa. Glacadh go raibh cliste ar an iarracht mhíleata go dtí sin. Séard a theastaigh réabhlóid i gcúrsaí smaointe. Trí eagraíocht a bheith ann, ceann a bhainfeadh leis an teanga agus le cúrsaí cultúrtha, ceann a dhéanfadh bollscaireacht faoin teorainn agus an ceann míleata. Bhí an coiste ar aon intinn gur cheart a dhul tríd an doiciméad agus chuile mholadh ann a chíoradh.... B'shin é an cruinniú deireannach a bhí ann. Fuair muid amach an tráthnóna sin go raibh an scéal curtha ar fud an Champa go raibh muid ag beartú feall a dhéanamh ar an Arm. Cuireadh Leddy agus a Chomhairle de dhroim seoil. Rinneadh amhlaidh leis na fochoistí ar fad, An Coiste Oideachais ina measc. Tugadh gach ball den Choiste, cé's móite de Sheán Ó Néill os comhair cúirt fiosrúcháin rúnda. D'iarr muid cúirt oscailte agus nuair a eitíodh muid, dhiúltaigh muid glacadh leis an bhfiosrúchán rúnda. Fógraíodh ansin go raibh muid `suspended from the Irish Republican Army pending court martial'. Sé an rud is mó a ghoill orainn ina dhiaidh sin nach raibh aon chead againn páirt a ghlacadh i gcúrsaí riaracháin an Champa ná in eagrú cúrsaí oideachais...''▼
[[Íomhá:Curragh Station - geograph.org.uk - 334736.jpg|mion|255x255px|An Currach]]
▲Thit sé amach le ceannasaíochta an IRA agus é ann. Níor chreid Ó Cadhain gur chóir tús a chuir le feachtas buamála de bharr gur cheap sé nach raibh an eagraíocht ullamh le tabhairt faoi. Thosaigh sé rang Gaeilge istigh chomh maith<ref>Bowyer Bell, 1970, 180-181</ref>, agus is iomaí Óglach de chuid an IRA a d'fhoghlaim an teanga ón gCadhnach. Is ag Máirtín a bhí an t-ardrang Gaeilge agus deirtear gurbh iontach an múinteoir é. Lár na bliana [[1943]] ceapadh é ina chathaoirleach ar an gcoiste oideachais a raibh mar chúram aige na ranganna a eagrú. Níos deireanaí an bhliain chéanna bhí baint aige le coiste a chur ar bun chun straitéis a cheapadh don IRA, nuair a scaoilfí amach na príosúnaigh ag deireadh an chogaidh. De bharr na moltaí a chuir Ó Cadhain chun cinn gur cheart na hairm a dhumpáil ar feadh píosa, caitheadh amhras air agus cuireadh ar fionraí é ón IRA in éindí le baill eile an choiste `pending court martial'. Le linn a fhionraíochta ón IRA sa champa géibhinn, bhí deis aige díriú ar a chuid scríbhneoireachta mar nach raibh dualgas air ná cead aige ranganna a mhúineadh a thuilleadh ná a eagrú. Tugadh bord agus cathaoir dó, cé nár iarr sé aon phribhléid, agus luigh sé isteach ar an scríbhneoireacht. Ceadaíodh dó a chuid scríbhinní a chur amach as an gcampa chomh maith. Le linn na tréimhse sin sa Churrach, chuir sé an díolaim gearrscéalta [[An Braon Broghach]] le chéile.
 
▲In alt lena chomhghéibheannach, [[Maitiú Ó Néill]], in eagrán speisialta den iris [[Comhar]], a foilsíodh bliain tar éis bhás Uí Chadhain, tugtar léargas ar an gcúis ar cuireadh an Cadhnach ar fionraí ón IRA sa bhliain [[1944]]. [[Comhar]], [[Deireadh Fómhair]], [[1971]] [[Faoi Ghlas ag Gaeil]] le Maitiú Ó Néill; <ref> Ó Néill, Maitiú, [[Faoi Ghlas ag Gaeil]], [[Comhar]], [[Deireadh Fómhair]], [[1971]] </ref>
 
▲:''Tús na Samhna an bhliain chéanna [1943] mhol Máirtín do [[Liam Leddy]], Ceannfort an Champa, coiste a cheapadh le staidéar a dhéanamh ar staid na gluaiseachta agus le moltaí a dhéanamh faoi céard ba cheart a dhéanamh nuair a scaoilfí saor muid. Rinneadh amhlaidh.... Bhí roinnt cruinnithe againn ach is beag an dul ar aghaidh a bhí muid a dhéanamh. Chaill Máirtín a fhoighid. Dúirt sé go scríobhfadh sé féin na smaointe a bhí aige féin faoin scéal agus go ba cheart do chuile dhuine an rud céanna a dhéanamh. Dúradh go bhfanfadh muid le scríbhinn Mháirtín i dtosach. Ag an gcruinniú dar gcionn bhí an scríbhinn faoi réir aige. Ní mó ná go maith a thaitin sé leis an gcuid is mó de na baill. Briseadh mór leis an ngluaiseacht agus leis na modhanna traidisiúnta a moladh. Airm a dhumpáil go ceann píosa. Glacadh go raibh cliste ar an iarracht mhíleata go dtí sin. Séard a theastaigh réabhlóid i gcúrsaí smaointe. Trí eagraíocht a bheith ann, ceann a bhainfeadh leis an teanga agus le cúrsaí cultúrtha, ceann a dhéanfadh bollscaireacht faoin teorainn agus an ceann míleata. Bhí an coiste ar aon intinn gur cheart a dhul tríd an doiciméad agus chuile mholadh ann a chíoradh.... B'shin é an cruinniú deireannach a bhí ann. Fuair muid amach an tráthnóna sin go raibh an scéal curtha ar fud an Champa go raibh muid ag beartú feall a dhéanamh ar an Arm. Cuireadh Leddy agus a Chomhairle de dhroim seoil. Rinneadh amhlaidh leis na fochoistí ar fad, An Coiste Oideachais ina measc. Tugadh gach ball den Choiste, cé's móite de Sheán Ó Néill os comhair cúirt fiosrúcháin rúnda. D'iarr muid cúirt oscailte agus nuair a eitíodh muid, dhiúltaigh muid glacadh leis an bhfiosrúchán rúnda. Fógraíodh ansin go raibh muid `suspended from the Irish Republican Army pending court martial'. Sé an rud is mó a ghoill orainn ina dhiaidh sin nach raibh aon chead againn páirt a ghlacadh i gcúrsaí riaracháin an Champa ná in eagrú cúrsaí oideachais...''
 
Fuair a athair agus a mháthair bás i rith an achair seo.
 
== Léachtaí ==
[[Íomhá:Breandán Ó hEithir.jpg|mion|[[Breandán Ó hEithir]]]]
Cuireadh fáilte roimhe léachtaí a thabhairt ag Ollscoileanna timpeall na tíre. Níor tugadh cead don Chumann Seanchais agus Éigse i gColáiste Ollscoile na Gaillimhe é a bheith ag caint leo ann. Luann [[Breandán Ó hEithir]] an eachtra seo ina leabhar ''Over the Bar''.
 
Line 60 ⟶ 74:
 
Sa bhliain [[1969]] thug sé an príomhléacht ag [[Scoil Gheimhridh Chumann Merriman]] in [[Aonach Urmhumhan]]. Go luath ina dhiaidh sin foilsíodh an léacht sin faoi chlúdach leabhair dar teideal ''[[Páipéir Bhána agus Páipéir Bhreaca]]''. Tá an aiste sin ar na cinn is tábhachtaí faoi scríbhneoireacht na Gaeilge dár foilsíodh riamh.
[[Íomhá:Mt-jerome-entrance.jpg|clé|mion|[[Reilig Chnocán Iaróm]]]]
 
Ba scríbhneoir cruthaitheach Máirtín a rinne an-fhorbairt agus an-aclú ar an nGaeilge mar theanga liteartha. Thóg sé focail ó [[Gaeilge na hAlban|Ghaeilge na hAlban]] agus chum sé nua-fhocail amanna. Mar sin féin, chleacht sé gramadach a chanúna féin in áit na gramadaí caighdeánaithe in áiteanna.
 
Line 81 ⟶ 95:
Bhí an Cadhnach gníomhach, chomh maith, mar iriseoir agus ag scríobh aistí, atá bailithe in ''Ó Cadhain i bhFeasta'', ''Caiscín'', agus ''Caithfear Éisteacht''. Cuireadh amach comhfhreagras idir é féin san am a bhí sé i ngéibheann agus [[Tomás Bairéad]] faoin teideal ''As an nGéibheann''. Bhí sé i gcruachás amanna, ó briseadh as a phost múinteoireachta é mar gheall ar a ghníomhaíocht Phoblachtánach.
 
Bhí drochmheas ag Ó Cadhain ar an bhfilíochtbh[[filíocht]] go pointe. Dar leis, b'fhearr ábhair a phlé sa phrós amháin agus fuair sé de locht ar [[Gaeilge na hAlban|Ghaeilge na hAlban]] nach raibh ach filíocht á scríobh inti ar an mórgóir. Bhí breis filíochta á scríobh sa Ghaeilge ná mar a bhí sa Bhéarla an tráth úd dar leis, ach níorbh fhiú faic an fhilíocht chéanna i gcomparáid le tathag an phróis.
 
=== Téamaí ===
Line 89 ⟶ 103:
=== Léirmheastóireacht ===
 
In [[Traidisiún Liteartha na nGael]] ([[1979]]) deir [[J. E. Caerwyn Williams]] agus [[Máirín Ní Mhuiríosa]]: ‘Níl aon amhras ná gurb é Máirtín Ó Cadhain an scríbhneoir is tábhachtaí dár shaothraigh prós na Nua-Ghaeilge le breis agus daichead bliain anuas.’
 
=== Stíl ===
 
I mórán de scéalta ABB cleachtann Máirtín Ó Cadhain an ‘[[réalachas‘réalachas sóisialta]]’sóisialta’.
 
== Leabhair agus foilseacháin le Máirtín Ó Cadhain ==
Line 147 ⟶ 161:
* ''Churchyard Clay'' (Cré na Cille), aistriúchán [[Béarla]] le Joan Trodden Keeffe, U.M.I. Dissertation Information Service, [[SAM]] [[1988]].
* ''[[The Road to Brightcity]]'', aistriúchán [[Béarla]] le h[[Eoghan Ó Tuairisc]], [[Baile Átha Cliath]], [[Poolbeg Press]] [[1981]].
* ''Cré na Cille/Churchyard Clay'' (1949) - sliocht as an úrscéal, aistriúchán go [[Béarla]] de chuid [[Eibhlín Ní Allúrain]] agus [[MaitínMaitiú Ó Néill]], in: [[Krino]] 11 (Samhradh na bliana [[1991]]), S. 13–25.
* Chuir [[Alan Titley]] aistriúchán amach faoin teideal ''The Dirty Dust''. Aistriúchán scaoilte go maith atá ann agus Titley ag féachaint chuige beocht theanga Uí Chadhain a chur in iúl trí Bhéarla saibhir domhan an lae inniu a tharraingt chuige féin.
* ''Cré na Cille'' le [[Tim Robinson]] agus [[Liam Mac Con Iomaire]], le teacht amach.
 
== Ábhair eile ==
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/Máirtín_Ó_Cadhain"