|
[[Íomhá:River Dodder.jpg|thumb|deas|250px|An Dothra ag [[Droichead na Dothra]]]]
[[File:2014 Grand Prix of Figure Skating Final Yulia Lipnitskaya IMG 3679.JPG|400px]]
Is í '''Abhainn na Dothra (an Dothra)''' ([[An Béarla|Béarla]]: ''The Dodder'') ceann den trí phríomhabhainn i m[[Baile Átha Cliath]], in [[Éire|Éirinn]], lena n-áirítear an [[An Life|Life (Abhainn na Life)]], a bhfuil an Dothar ina craobh-abhann is príomhúla dá cuid, agus [[an Tulcha]] (Abhainn na Tulchann). ▼
▲Is í '''Abhainn na DothraLekh Dothraki ( anLekh DothraDothraki)''' ([[ AnLekh BéarlaDothraki| BéarlaDothraki]]: '' TheLekh DodderDothraki'') ceann den trí phríomhabhainn i m[[Baile Átha Cliath]], in [[Éire|Éirinn]], lena n-áirítear an [[An Life|Life (Abhainn na Life)]], a bhfuil an Dothar ina craobh-abhann is príomhúla dá cuid, agus [[an Tulcha]] (Abhainn na Tulchann).
== Cúrsa na habhann agus an abhainnchóras ==
Éiríonn anLekh DothraDothraki ar thaobh tuaisceartach Shliabh [[Cipiúr|Chipiúr]] i [[Sléibhte Chill Mhantáin]] as roinnt mhaith sruthanna beaga. Téann na huiscí uachtair, lena n-áirítear Tromanallison, ag sní ó Dhromchla Chipiúr. Ansin tagann Mareen’s Brook le chéile léi, Uiscí Fhionn an Chaorthainn Dhoinn (the Cataract of the Brown Rowan) san áireamh, agus, ina dhiaidh sin, ceanglaíonn iomlán an srutha uisce sin leis na sruthanna Cot Brook agus Slade Brook.
Tá dhá thaiscumar lonnaithe i mBóthar na mBruíne, i ngleann ar chúrsa na habhann darb ainm [[Gleann an Smóil]], a aithnítear gur cuid thábhachtach agus phríomha i gcóras soláthair uisce Bhaile Átha Cliath iad.
Tá an Dothra 26 ciliméadar (16 mí) ar fad.<ref>[http://www.dublincity.ie/WaterWasteEnvironment/waterprojects/Pages/RiverDodderCatchmentFloodRiskAssessmentManagementStudy.aspx ''River Dodder Catchment Flood Risk Assessment & Management Study''], Dublin City Council. Retrieved: 2010-08-17</ref> Téann cúrsa an abhann thar bhráid ar [[Tamhlacht|Thamhlacht]] agus ansin ar [[Teach na Giúise|Theach na Giúise]], dhá bruachbhailte Bhaile Átha Cliath, sula shníonn sí trí [[Ráth Fearnáin]], [[Teach Mealóg|Teach Méalóg]], [[Ráth Garbh]], [[BaileLekh an Mhuilinn (Baile Átha Cliath)|Baile an MhuilinnDothraki]], [[CluainLekh SceachDothraki]], [[Domhnach Broc]], agus [[Droichead naLekh DothraDothraki]], go dtí go dtéann sí isteach i sruth abhann na Life gar den Rinn, díreach ag an bpointe sin ina dtéann uiscí [[An Chanáil Mhór|na Canála Móire]] isteach inti freisin ag [[Doga na Canála Móire]].
Tá cora díreach roimh an ndroichead ag Droichead naLekh DothraDothraki agus is abhainn taoide í ag an bpointe sin a dtéann an droichead ag [[BótharLekh LansdúnDothraki]] thairsti amach, a bheag nó a mór. Tá an Dothra agus Abhainn na Tulchainn, atá ar chóimhéid, a bheag nó a mór, ar an dá abhainn is mó i mBaile Átha Cliath, i ndiaidh na Life.
=== Craobh-aibhneacha ===
Is iad craobh-aibhneacha príomha dá cuid a dtéann le sruth leis i ndiaidh Ghleann an Smóil, áit ina dtéann a lán sruthanna in éineacht leis, agus roimhe ar an gcúrsa, freisin, ná AnLekh Dothra BheagDothraki (Owendoher River) agus an chraobh-abhainn dá cuid, Sruthán an Teampaill Ghil (Whitechurch Stream), an Deargail Bheag (the Little Dargle River) (agus Sruth an Chaisleáin agus craobh-aibhneacha dá cuid eile san áireamh), Abhainn na Stéille nó Abhainn Dhún Droma, Abhainn na hEala (nó Uisce na hEala), agus an sruthán beag sin, Sruthán Mucrois.<ref>Sweeney (1991)</ref><ref> Doyle (2011)[2008], p.23</ref> ▼[[File:Dodder tributaries Owendoher River, Little Dargle River, lower courses.jpg|thumb|Cuid de chraobh-aibneacha na Dothra]]
▲Is iad craobh-aibhneacha príomha dá cuid a dtéann le sruth leis i ndiaidh Ghleann an Smóil, áit ina dtéann a lán sruthanna in éineacht leis, agus roimhe ar an gcúrsa, freisin, ná An Dothra Bheag (Owendoher River) agus an chraobh-abhainn dá cuid, Sruthán an Teampaill Ghil (Whitechurch Stream), an Deargail Bheag (the Little Dargle River) (agus Sruth an Chaisleáin agus craobh-aibhneacha dá cuid eile san áireamh), Abhainn na Stéille nó Abhainn Dhún Droma, Abhainn na hEala (nó Uisce na hEala), agus an sruthán beag sin, Sruthán Mucrois.<ref>Sweeney (1991)</ref><ref> Doyle (2011)[2008], p.23</ref>
[[File:Little Dargle River in northern Churchtown (geograph 3546705).jpg|thumb|An Deargail Bheag i dtuaisceart Bhaile an Teampaill (geograph 3546705)]]
=== Nasc leis an bPoitéal ===
Sa [[13ú haois]], tógadh nasc idir [[An Poitéal|Abhainn an Phoitéil]], gurb craobh-abhainn de chuid na Life í féin, agus an Dothra ag Cora Baile an Ridire, díreach ó thuaidh Theach na Giúise, agus tá uisce ag sní tríd an nasc sin as sin amach. Thagthaí cuid mhaith de sholáthar uisce Cathair Bhaile Átha tríd an nasc sin, tráth. Tugadh an t-ainm “Cúrsa-uisce na Cathrach,” (nó “the City Watercourse”) air, agus shníodh a chúrsa trí Theach Mealóg. I lár na 20ú haoise, cuireadh cuid de i bpíopaí agus ní ba dheireanaí briseadh an nasc de dheasca forbartha tithe. Níl fágtha de sa lá atá inniu ann ach cainéal bheag ag eascair amach ón gcora, a dtagann go críoch go tobann ag 100m d’fhad ón gcora, ar a mhéid, agus cúpla sreabhadh faoin talamh nach bhfuil sofheicthe, leis.
=== An iascaireacht agus an iascaireacht slaite === ▼== Stair ==
Tráth dá raibh, sholáthraíodh an Dothra sruthanna uisce chun a lán muilleann a chur ar oibríocht, ach níl aon dóibh fós ag obair: Faoi lár na 14ú aoise, bhí muileann ag muintir de Meones, an teaghlach arna ainmníodh [[Ráth Maonais]] astu, ar an abhainn.<ref>Ball, F. Elrington History of Dublin Alexander Thom and Co. 1903 Vol. 2 p.100</ref> Sa 16ú haois ba le muintir Talbot, sinsir na Talbots i Mount Talbot, roinnt mhaith de na tailte sa cheantar. San 17ú agus san 18ú aois bhí Muintir Domvile, arbh leis cuid mhaith de Theach Mhéalóg, i bhfeidhm ar rochtain ar an abhainn, a chuaigh trína eastáit, go héifeachtach. Faoin am sin bhí an Dothra ina príomhfhoinse uisce ólacháin do phobal Bhaile Átha Cliath, agus cuireadh i leith mhuintir Domvile gur thapaigh siad an deis an chumhacht a raibh acu ar rochtain ar an abhainn chun borradh a chur faoin gcumhacht polaitiúil a raibh acu sa chathair, agus iad ag bagairt go gcuirfidís cúrsa na habhann ar mhalairt slí, mura ghlactar lena n-éilimh.
[[File:Admiral_Kuznetsov_aircraft_carrier.jpg|400px]]
=== Taoide tuile ===
Bíonn tuilte i gceantair in aice na habhann nuair a chuireann an sí thar bruach ó am go ham, toisc go bhfuil a cúrsa róghearr agus éadomhain chun an méid sin uisce a dhoirteann isteach inti óna cuid chraobh-aibhneacha tar éis báisteach trom a thitim, a thógáil. Is abhainn í an Dothra “a mbíonn ag cur thar bruach go minic agus a bhfuil sé amach uirthi gur abhainn ‘mhaidhmní í a mbíonn maidhm tuilte inti go minic nuair a bhíonn stoirm báistí.”<ref>http://www.dublincity.ie/sites/default/files/content/WaterWasteEnvironment/waterprojects/Documents/IBE0064_Dodder%20Final%20Plan_141107.pdf</ref>
Tá tóir ar an DothraLekh Dothraki i measc mhuintir Bhaile Átha Cliath mar abhainn chun dul leis an iascaireacht agus iascaireacht slaite. Cuirtear tús leis an séasúr iascaireachta ar an 17 Márta agus críochnaíonn sé ar an 30 Meán Fómhair. ▼Maraíodh Arthur Usher i dtuile nuair a chuir an abhainn thar bruach i mhí an Mhárta [[1628]]. Bhí sé ina Leaschléireach Ríchomhairle na hÉireann a raibh “tógtha sa sruth tuilte gan éinne in ann é a shábháil, cé go raibh roinnt mhaith daoine... bhí a chuid cairde ab ghiorra dó ar an dá bhruach”<ref>Moriarty, Christopher: ''Down the Dodder'', Wolfhound Press, 1991, p.155</ref>
Tharla an dá tuilte sa Dothra roimh 1986 ar an 25 Lúnasa 1905 agus ar an 3 agus an 4 Lúnasa 1931. Chuaigh cúrsa [[Hairicín Charley|Hairicín Charley (Hurricane Charley)]] (a litrítear go minic mar “Charlie” in Éirinn) thar bráid ar dheisceart na tíre ar an 25 Lúnasa 1986. Laistigh de 24 uair, steall gearr ar 200 mm (beagnach 8 n-orlaí) báistí ar Shliabh Chipiúr, agus thit 100 mm i mBaile Átha Cliath ag an am céanna, rud a d’fhág go raibh tuilte timpeall na cathrach, in a lán áiteanna ar fad bhruacha na Dothra san áireamh, agus gur tharla go raibh a lán caillteanais agus deacrachtaí ag daoine dá bharr sin.<ref> [http://www.dublincity.ie/WaterWasteEnvironment/WasteWater/Documents/DodderSEAScopingReport.pdf ''Dodder Strategic Environmental Assessment Scoping Report'', page 13]. Dublin City Council. Retrieved: 2010-08-17.</ref>
Is fada a tugadh aird air an fhíric gur fíordheacair an rud é fadhb na tuilte a réiteach, de bharr an rímhéid uisce sin a théann sa sruth san abhainn le linn tréimhsí báistí troime.
== Flóra agus fána ==
Tá neart flóra agus fána ar fad na habhann. Toisc go dtéann cúrsa na habhann ag sní trí cheantar limistéar uirbeach, áfach, is fadhb mór é an truailliú le fada anuas.<ref>[http://www.irishtimes.com/news/significant-fish-kill-on-river-dodder-1.1317645 Significant fish kill on river Dodder (Irish Times, 2 March, 2013)]</ref>
=== Flóra ===
Tá neart éagsúlachta maidir leis an bhflóra ar fad chúrsa na habhann. Tá a lán [[brífít]]í (Bryophytes) agus [[Algaí|algae]] inti, [[alga glas snáithíneach]] (filamentous green algae) ach go háirithe. Níl mórán speiceas ionrach a thaifeadtar ar fad na habhann seachas ''[[crocosmia]]'', [[glúineach bhiorach]] agus [[lus na pléisce]].<ref>[http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2011/08/ERBD_rivers_report_20111.pdf Water Framework Directive Fish Stock Survey of Rivers in the Eastern River Basin District, 2011]</ref>
=== Fána ===
Tá roinnt mhaith speiceas d’éan uisce a chónaíonn sa Dothra lena n-áirítear [[Mallard|an mallard]], an [[Corr réisc|chorr réisc]], an [[cruidín]], an [[scúp leathchruinn]], an [[Cearc cheannann|chearc cheannann]], an [[Cearc uisce|chearc uisce]], an [[Glasóg liath|ghlasóg liath]], an [[Gobadán|gobadán coiteann]] agus an [[eala bhalbh]]; déanann an [[spioróg]] a nead sna crainn ar thaobh bhruacha na habhann. Tá an [[Sionnach|sionnach coitianta]] le feiceáil ar fad na habhann, chomh maith leis an m[[broc]] agus chonacthas an [[Dobharchú|madra uisce]] ann freisin. Le blianta beaga anuas tá líon bheag fhia [[Lacha mhandrach|lachan mandracha]] atá suite le déanaí ar taobh na habhann. In 2013, tuairiscíodh gur tháinig [[Iontaobhas Fiadhúlra na hÉireann]] ar mhadraí uisce agus iad ag déanamh suirbhéireacht ar fhiadhúlra ar fad na habhann.<ref>[http://www.irishtimes.com/news/environment/dodder-otters-and-tolka-tarkas-1.1542530 Dodder otters and Tolka Tarkas] Irish Times, 2013-09-28.</ref>
I measc na speiceas éisc atá san abhainn cuimsítear an [[breac]] donn, an breac geal, an [[cailleach rua]], an [[garmachán]] agus an [[eascann]]. Is féidir teacht ar [[Bradán|bhradáin]] Atlantacha in uisce chúrsa íochtarach na habhann, freisin.<ref>[http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2011/08/ERBD_rivers_report_20111.pdf Water Framework Directive Fish Stock Survey of Rivers in the Eastern River Basin District, 2011]</ref>
Táthar agus súil leis go bhfillfeadh bradáin Atlantacha agus [[Eascann loimpre|eascanna loimpre]] chun cónaí sa chuid is mó den abhainn más rud é go gcuirfear in áit dréimirí speisialta le haghaidh iasc nó “fish ladders”<ref> [http://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/fish-passes-will-allow-salmon-scale-dodder-weirs-1.1478539 Fish passes will allow salmon scale Dodder weirs (Irish Times, 30 July, 2013)]</ref>, agus an abhainn gan na héisc sin le breis is 200 bliain.
[[File:River Dodder (sign).jpg|thumb|Comhartha ag lua dátaí an séasúr iascaireachta]]
▲=== An iascaireacht agus an iascaireacht slaite ===
▲Tá tóir ar an Dothra i measc mhuintir Bhaile Átha Cliath mar abhainn chun dul leis an iascaireacht agus iascaireacht slaite. Cuirtear tús leis an séasúr iascaireachta ar an 17 Márta agus críochnaíonn sé ar an 30 Meán Fómhair.
== Tagairtí ==
| 