Vicipéid

An difríocht idir athruithe ar: "Napoléon Bonaparte"

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Líne 1:
[[Íomhá:Napoléon Bonaparte par Paul Delaroche.jpg|220px|mion|deas|Napoléon Bonaparte]]
Bhí '''Napoléon Bonaparte''', nó '''Napóilean''' mar a thugtar air i nGaeilge ([[15 Lúnasa]] [[1769]] – [[5 Bealtaine]] [[1821]]), nó '''Bónaí''' i nGaeilge Thír Chonaill fadó, ar dhuine de na ginearáil a d’fhear [[cogadh]] ar son [[Réabhlóid na Fraince]]. Bhí sé ina cheannaire ar an bh[[An Fhrainc|Frainc]] ó dheireadh na bliana [[1799]] ar aghaidh, agus ina Impire ar na Francaigh (''Empereur des Français'') is ina Rí ar [[an Iodáil]] ón mbliain [[1804]] go dtí an bhliain [[1814]], agus arís sa bhliain [[1815]], faoin ainm '''Napoléon I'''.
 
RialaighBhí sé anina Fhrainccheannaire marar Phríomh-Chonsalan (''Premierbh[[An Consul'')Fhrainc|Frainc]] Phoblachtó dheireadh na Fraince ó 11 Samhainbliana [[1799]] goar dtí 18 Bealtaine 1804aghaidh, agus ansin marina Impire ar na bhFrancachFrancaigh (''Empereur des Français'') agusis ina Rí naar hIodáile[[an (faoinIodáil]] teidealón Napoléonmbliain I)[[1804]] idirgo 18dtí Bealtainean 1804 agus 6 Aibreánbhliain [[1814]], agus arís arsa feadhbhliain tréimhse[[1815]], ghearrfaoin óainm 20'''Napoléon Márta go dtí 22 Meitheamh 1815I'''.
 
Bhí éirim thar cách i Napoléon mar cheannaire míleata, agus tá cáil air de bharr an ratha agus an míratha a tháinig ar a chuid feachtas. I gceann deich mbliana nó beagán os a chionn, smachtaigh Napoléon an chuid is mó d’iarthar agus de lár na hIlchríocha le gabháltais agus le comhaontais, nó go ndearna sé ionradh tubaisteach ar [[an Rúis]] i ngeimhreadh na bliana 1812, tubaiste ar tháinig díomua eile ar a muin: ''Cath na Náisiún'', a tharla gar do Leipzig i Mí Dheireadh Fómhair sa bhliain 1813. I gceann cúpla mí chuir comhghuaillíocht a naimhde brú air an choróin a thabhairt suas, agus gan de rogha aige ach imeacht ina dheoraí chuig Oileán [[Elba|Eilbe]]. D’éirigh leis teacht ar ais ina shean-neart, éacht a dtugtar “an céad lá” (''les cent jours'') air, ach buadh air i gcath Waterloo [[An Bheilg|sa Bheilg]] ar 18 [[Meitheamh]] 1815. Ghéill sé don Bhreatain agus cuireadh ar deoraíocht é chuig oileán [[Saint Helena|Naomh Léan]], áit a bhfuair sé bás.▼
 
Lasmuigh dá ndearna sé de ghaisce cogaidh, cuimhnítear ar Napoléon mar an té a bheartaigh an Cód Napóileanach, córas cuimsitheach dlí a tháinig in ionad seanreachtaíocht na Fraince. Is iomaí tuairim atá ag staraithe agus eile de Napoléon: monarc meabhrach tuisceanach, tíoránach, duine a choisc an Réabhlóid (dúirt sé féin go raibh sí “curtha i gcrích”), creachadóir a bhí ciontach as bás na dtáinte, riarthóir a chuir bonn leis an bhFrainc atá anois ann: duine neamhchoitianta, mar sin, a thuill idir mholadh agus dhímholadh. ▼
 
Cheap Napoléon gaolta dá chuid mar mhonarcaí i dtíortha difriúla. Níor bhuan i réim iad, ach bhí nia leis [[Napoleon III]], ina Impire ar an bhFrainc agus ar a cuid coilíneachtaí amach sa 19ú haois.▼
 
[[Íomhá:Gros - First Consul Bonaparte (Detail).png|mion|Napoleon le [[Antoine-Jean Gros]].]]
Line 19 ⟶ 13:
Bhí Napoléon in aois a naoi mbliana déag sa bhliain 1789, nuair a thosaigh [[Réabhlóid na Fraince]], agus ba é an chéad rud ar thug sé faoi círéib áitiúil a chur faoi chois in Auxonne ar 19 Iúil 1789.
 
D'fhill sé ar an gCorsaic agus rinne a chion sa chogadh idir réabhlóidithe, ríogaithe agus náisiúnaithe. Bhí rún ag na náisiúnaithe Poblacht na Corsaice a athbhunú; [[Pasquale Paoli]] a bhí mar cheannaire orthu agus mar náisiúnaí Corsaiceach chuaigh Napoléon ina leith. D'éirigh eatarthu nuair a chuir an Chomhdháil Náisiúnta an Rí chun báis; creachadh teach mhuintir Bonaparte, agus ar 10 Meitheamh 1793 thug Napoléon agus a mhuintir a n-aghaidh ar Thoulon.
 
=== Imshuí Toulon ===
Line 26 ⟶ 20:
=== 13 Vendémiaire ===
[[Íomhá:Paul Barras directeur.jpg|220px|mion|deas|Paul Barras]]
Ar an 13 Vendémiaire, Bliain IV (5 Méan Fomhar 1795), chuaigh ríogaithe chun ceannairce i bPáras in éadán na Stiúrthóireachta (''la Directoire''), rialtas réabhlóideach na tíre ag an am. Paul Barras a bhí i gceannas ar na trúpaí a bhí dílis don Stiúrthóireacht, agus chuir seisean Napoléon i bhfeighil na n-oibríochtaí. D'iarr Napóilean ar [[Joachim Murat]] gunnaí móra a bhailiú le chéile agus suíodh iad ag ceann na sráideanna ar aghaidh na Comhdhála Náisiúnta amach sna ''Tuileries''. Ruaigeadh na ceannaircigh le grán, maraíodh mórán acu, agus tugadh suntas do Napoléon mar oifigeach cumasach.
 
[[Íomhá:Attaque de la Convention nationale (1790).jpg|300px|mion|clé|Eglise St. Roch]]
Line 46 ⟶ 40:
 
== Impire ==
Ar an [[2 Nollaig]] [[1804]], oirníodh Napoleon Bonaparte mar Impire na Fraince san ardeaglais [[Ardeaglais Notre Dame|Notre Dame]] i b[[Páras]].
{{Forbair}}
 
Rialaigh Napoléon an Fhrainc mar Phríomh-Chonsal (''Premier Consul'') Phoblacht na Fraince ó 11 Samhain 1799 go dtí 18 Bealtaine 1804, agus ansin mar Impire na bhFrancach (''Empereur des Français'') agus Rí na hIodáile (faoin teideal Napoléon I) idir 18 Bealtaine 1804 agus 6 Aibreán 1814 agus arís ar feadh tréimhse ghearr ó 20 Márta go dtí 22 Meitheamh 1815.
== Bás ==
 
{{Forbair}}
▲Bhí éirim thar cách i Napoléon mar cheannaire míleata, agus. táTá cáil air de bharr an ratha agus an míratha a tháinig ar a chuid feachtas. I gceann deich mbliana nó beagán os a chionn, smachtaigh Napoléon an chuid is mó d’iarthar agus de lár na hIlchríocha le gabháltais agus le comhaontais, nó go ndearna sé ionradh tubaisteach ar [[an Rúis]] i ngeimhreadh na bliana 1812, tubaiste ar tháinig díomua eile ar a muin: ''Cath na Náisiún'', a tharla gar do Leipzig i Mí Dheireadh Fómhair sa bhliain 1813. I gceann cúpla mí chuir comhghuaillíocht a naimhde brú air an choróin a thabhairt suas, agus gan de rogha aige ach imeacht ina dheoraí chuig Oileán [[Elba|Eilbe]]. D’éirigh leis teacht ar ais ina shean-neart, éacht a dtugtar “an céad lá” (''les cent jours'') air, ach buadh air i gcath Waterloo [[An Bheilg|sa Bheilg]] ar 18 [[Meitheamh]] 1815. Ghéill sé don Bhreatain agus cuireadh ar deoraíocht é chuig oileán [[Saint Helena|Naomh Léan]], áit a bhfuair sé bás.
 
I gceann cúpla mí chuir comhghuaillíocht a naimhde brú air an choróin a thabhairt suas, agus gan de rogha aige ach imeacht ina dheoraí chuig Oileán [[Elba|Eilbe]]. D’éirigh leis teacht ar ais ina shean-neart, éacht a dtugtar “an céad lá” (''les cent jours'') air, ach buadh air i gcath Waterloo [[An Bheilg|sa Bheilg]] ar 18 [[Meitheamh]] 1815. Ghéill sé don Bhreatain agus cuireadh ar deoraíocht é chuig oileán Naomh Léan, áit a bhfuair sé bás.
 
== Oidhreacht ==
{{Forbair}}Lasmuigh dá ndearna sé de ghaisce cogaidh, cuimhnítear ar Napoléon mar an té a bheartaigh an Cód Napóileanach, córas cuimsitheach [[dlí]] a tháinig in ionad seanreachtaíocht na Fraince.
 
▲Lasmuigh dá ndearna sé de ghaisce cogaidh, cuimhnítear ar Napoléon mar an té a bheartaigh an Cód Napóileanach, córas cuimsitheach dlí a tháinig in ionad seanreachtaíocht na Fraince. Is iomaí tuairim atá ag staraithe agus eile de Napoléon: [[Monarcacht|monarc]] meabhrach tuisceanach, tíoránach, duine a choisc an [[Réabhlóid]] (dúirt sé féin go raibh sí “curtha i gcrích”), creachadóir a bhí ciontach as bás na dtáinte, riarthóir a chuir bonn leis an bhFrainc atá anois ann: duine neamhchoitianta, mar sin, a thuill idir mholadh agus dhímholadh.
 
▲Cheap Napoléon gaolta dá chuid mar mhonarcaí i dtíortha difriúla. Níor bhuan i réim iad, ach bhí nia leis [[Napoleon III]], ina Impire ar an bhFrainc agus ar a cuid coilíneachtaí amach sa [[19ú haois]].
 
== Tagairtí ==
{{Reflist}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1769]]
[[Catagóir:Básanna i 1821]]
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/Napoléon_Bonaparte"