An difríocht idir athruithe ar: "Dónall Ó Conaill"
Content deleted Content added
→Aisghairm Acht an Aontais: dhá nasc curtha leis |
No edit summary |
||
Líne 17:
|céile =
|}}
Polaiteoir [[Éire]]annach as [[Ciarraí]] ab ea '''Dónall Ó Conaill''', nó '''Daniel O'Connell''' ([[6 Lúnasa]], [[1775]] – [[15 Bealtaine]], [[1847]]). Bhí sé i gcoinne [[Acht an Aontais 1800|Acht an Aontais]], agus d’oibrigh sé go dian chun saoirse na g[[Caitliceachas|Caitliceach]] a bhaint amach, iarracht ar a dtugtar [[Fuascailt na gCaitliceach]]. Toghadh é go Westminster sa bhliain [[1828]]. Tugadh saoirse iomlán do na Caitlicigh sa bhliain [[1829]]<ref>an tAcht Faoisimh do Chaitlicigh, 1829 https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Catholic_Relief_Act_1829</ref>.
==
Rugadh Dónall láimh le [[Cathair Saidhbhín]] sa bhliain 1775. Bhí muintir Uí Chonaill go maith as.
Chuaigh sé thar lear go dtí [[an Bheilg]] agus [[an Fhrainc]] ó 1790 (cúig bliana déag d'aois aige ag an am) go dtí Nollaig 1793. Bhí i dtús i [[Liège]], ach bhí sé ró-óg chun fanacht ann. Chaith sé seal i [[Lováin|Louvain]], agus ansin i St Omer agus [[Douai]].
Ó 1794 ar aghaidh, rinne sé staidéar ar an [[dlí]] i Londain (Lincoln's Inn) agus ansin Kings Inn, i m[[Baile Átha Cliath]] sa bhliain 1796. Rinneadh abhcóide de agus glaodh chun an bharra air i 1798. Chuaigh sé le polaitíocht ag an am céanna.
Ar an 13 Eanáir 1800, thug an Conallach a chéad óráid phoiblí riamh i gcoinne an leasú a bhí beartaithe ar an reachtaíocht, chun Acht an Aontais a thabhairt isteach <ref>http://www.libraryireland.com/biography/DanielOConnell.php</ref>. Ritheadh an t-acht d'ainneoin gur chuir an freasúra go láidir ina aghaidh.
== Fuascailt na gCaitliceach ==▼
<small>''Féach '''[[Fuascailt na gCaitliceach]]'''''</small>[[Íomhá:Daniel O'Connell, the great Irish liberator.jpg|deas|200px|thumb|Pictiúr de "Daniel O'Connell, the Great Irish Liberator".]]▼
Theastaigh ó Dhónall Ó Conaill deireadh iomlán a chur leis [[na Péindlíthe]]. Bhunaigh sé [[Cumann na gCaitliceach]] sa bhliain 1823 chun an cuspóir seo a bhaint amach. D'eagraigh sé cruinnithe ollmhóra oscailte ar fud na hÉireann. Bhíodh na mílte duine i láthair le cluais éisteachta a thabhairt dó.▼
Bhailigh sé pingin amháin in aghaidh na míosa ó gach ball den Chumann. (Iarradh ar gach duine sa tír pingin in aghaidh na seachtaine a íoc leis an gCumann, ach é sin a bheith ar a n-acmhainn acu
Sheas an Conallach sna toghcháin i g[[Contae an Chláir]] sa bhliain 1828. Bhuaigh sé an toghchán, ach ní raibh cead ag Caitliceach ar bith bheith ina bhall den Pharlaimint Ghallda ag an am sin. Cuireadh dlí nua i bhfeidhm i dtreo go mbeadh cead ag an gConallach a shuíochán a ghlacadh mar bhí eagla ar an rialtas Gallda go mbeadh éirí amach eile ann in Éirinn dá ndiúltófaí ionadaí na hÉireann faoina cheart. Bhí a aidhm bainte amach ag an gConallach ansin. (Tagairtí don pharagraf seo?)▼
[[Íomhá:Daniel O'Connell2.jpg|clé|mion|Alfred M. Hoffy (1790-1860)]]
== Aisghairm Acht an Aontais ==▼
<small>''Féach '''[[Gluaiseacht na hAisghairme]]'''''</small> ▼
Theastaigh ó Dhónall Ó Conaill deireadh a chur le h[[Acht an Aontais]]. Thaistil sé ar fud na hÉireann agus é ag labhairt leis an gcosmhuintir ag a chuid cruinnithe móra millteanacha. Bhí timpeall is 250,000 duine i láthair ag ollchruinniú de chuid an Chonallaigh i d[[Teamhair]] ar an 15 Lúnasa 1843. Gheall sé do mhuintir na tíre go gcuirfí Acht an Aontais ar ceal. ▼
D'eagraigh sé cruinniú ollmhór ar an 8 Meán Fómhair i g[[Cluain Tarbh]], agus an chuma ar an scéal go mbeadh na céadta míle de dhaoine i láthair. Bhí eagla ar rialtas na Breataine mar mheas siad go raibh sé ag éirí ró-chumhachtach.
Gabhadh an Conallach, cuireadh tréas ina leith air agus gearradh bliain príosúnachta air. Scaoileadh saor é nuair a bhí trí mhí caite aige sa phríosún, áfach .[[Íomhá:Daniel O'Connell, defending the rights of his countrymen.jpg|288x288px|thumb|An Conallach ag cur in aghaidh [[Acht an Aontais]].]]▼
== Ó Conaill sa bhéaloideas, agus an Ghaeilge ==
Line 26 ⟶ 52:
:''Dónall Ó Conaill ó Dhoire Fhíonáin''
:''ós aige a bhí an teanga líofa bhlasta
:''do labhair sé go líofa leo''
:''bíodh is gan aon bhladar leo''
Line 32 ⟶ 58:
mar a deir dán Corcaíoch ón 19ú céad.
Bhí [[An Ghaeilge|Gaeilge]] aige ó dhúchas, agus bhí [[An Béarla|Béarla]] líofa aige chomh maith. Chabhraigh an dátheangachas seo leis mar abhcóide agus mar pholaiteoir. Nuair a saolaíodh an Conallach, ba í an Ghaeilge teanga fhormhór mhuintir na hÉireann, ach bhí an Sacs-Bhéarla riachtanach i rialtas na nGall.
[[Íomhá:Daniel O'Connell -2.jpg|clé|mion|277x277px|Cearnóg Mhuirfean, BÁC]] Tá a lán scéalta béaloidis ann a thugann le fios go raibh an Ghaeilge go paiteanta aige, agus é sásta úsáid a bhaint aisti mar theanga rúnda. San am céanna, bhí sé den tuairim go raibh an Béarla ní b'úsáidí agus ní b'oiriúnaí don tsochaí chomhaimseartha a bhí ag forbairt agus ag dul chun tionsclaíochta, agus é ag tabhairt le fios gur rud maith, nó rud nádúrtha ar a laghad, a bheadh ann dar leis féin dá rachadh an Ghaeilge in éag. Bhí an dearcadh seo ag teacht leis an aisling a bhí aige i gcúrsaí eile freisin: dúirt sé go hoscailte go raibh sé ag teastáil uaidh "Briotanaigh thiar" nó ''West Britons'' a dhéanamh de na Gaeil - is é sin, daoine a mbeadh [[Cearta daonna|cearta sibhialta]], [[Teanga (cumarsáid)|teanga]] agus [[cultúr]] na Sasanach acu. === Scéal tipiciúil béaloidis faoin gConallach agus an Ghaeilge ===
[[Íomhá:O'Connell Monument to Daniel O'Connell
Fuair Dónall Ó Conaill cuireadh dinnéir i Londain agus cuireadh nimh ina chupán. Ach bhí cailín ó Éirinn ann agus bhí Gaeilge aici. Bhí a fhios aici go raibh an nimh curtha ina chupán agus theastaigh uaithi gaoth an fhocail a thabhairt do Dhónall. Bhí Dónall ann agus é ar chlíothán an bhoird, agus tháinig an cailín agus gach aon ní aici á chur ar an mbord i gcóir an dinnéir; agus bhí stíobhard ag socrú an bhia - a phláta féin agus a chupán féin aige á chur ar a aghaidh amach. Ghabh an cailín isteach agus labhair sí:
Line 46 ⟶ 76:
"Maith tú, a chailín, is tabharfaidh mé spré duit."
Thóg sé a chupán féin agus chuir sé anonn é go tiubh agus thóg sé cupán eile. Maraíodh fear eile ansin ina ionad féin.<ref>
[[Íomhá:Daniel O'Connell. Death Mask.jpg|clé|mion|299x299px|masc mairbh, 1847]]
=== Béarlóireacht ===
▲== Fuascailt na gCaitliceach ==
Is léir go ndeachaigh na sluachruinnithe seo go mór mór i gcion ar mhuintir na hÉireann chomh maith le hilmheáin (nuachtáin) na linne, ach lenár linn féin, is minic a fuair lucht athbheochana na Gaeilge locht ar an gConallach, ó nach labhraíodh sé ach Béarla le lucht a éisteachta, fiú in Iarthar na hÉireann, áit nach raibh "léann ná Béarla" ag an gcuid ba mhó den chosmhuintir
▲[[Íomhá:Daniel O'Connell, the great Irish liberator.jpg|deas|200px|thumb|Pictiúr de "Daniel O'Connell, the Great Irish Liberator".]]
Is é an míniú is minicí a thugtar ar an mBéarlóireacht seo ná go raibh sé ag díriú ar na nuachtáin[tagairt?]. Is é sin, ní raibh gá leis an nGaeilge, ó bhí na Gaeilgeoirí bochta ag tacú leis cheana féin, ach san am céanna, bhí gá leis an mBéarla, ó chaithfeadh sé lucht léite na nuachtán a chur ar athrú comhairle faoi chúis na gCaitliceach. Ba é oighear an scéil, áfach, ná gur thosaigh cainteoirí dúchasacha na Gaeilge ag ceapadh gurbh é an Béarla teanga na polaitíochta, ó nach raibh ach Béarla á labhairt ag fear a n-ionadaíochta féin.
▲Theastaigh ó Dhónall Ó Conaill deireadh iomlán a chur leis [[na Péindlíthe]]. Bhunaigh sé [[Cumann na gCaitliceach]] sa bhliain 1823 chun an cuspóir seo a bhaint amach. D'eagraigh sé cruinnithe ollmhóra oscailte ar fud na hÉireann. Bhíodh na mílte duine i láthair le cluais éisteachta a thabhairt dó.
▲Is léir go ndeachaigh na sluachruinnithe seo go mór mór i gcion ar mhuintir na hÉireann chomh maith le hilmheáin (nuachtáin) na linne, ach lenár linn féin, is minic a fuair lucht athbheochana na Gaeilge locht ar an gConallach, ó nach labhraíodh sé ach Béarla le lucht a éisteachta, fiú in Iarthar na hÉireann, áit nach raibh "léann ná Béarla" ag an gcuid ba mhó den chosmhuintir [tagairt?]. Is é an míniú is minicí a thugtar ar an mBéarlóireacht seo ná go raibh sé ag díriú ar na nuachtáin[tagairt?]. Is é sin, ní raibh gá leis an nGaeilge, ó bhí na Gaeilgeoirí bochta ag tacú leis cheana féin, ach san am céanna, bhí gá leis an mBéarla, ó chaithfeadh sé lucht léite na nuachtán a chur ar athrú comhairle faoi chúis na gCaitliceach. Ba é oighear an scéil, áfach, ná gur thosaigh cainteoirí dúchasacha na Gaeilge ag ceapadh gurbh é an Béarla teanga na polaitíochta, ó nach raibh ach Béarla á labhairt ag fear a n-ionadaíochta féin.
▲Bhailigh sé pingin amháin in aghaidh na míosa ó gach ball den Chumann. (Iarradh ar gach duine sa tír pingin in aghaidh na seachtaine a íoc leis an gCumann, ach é sin a bheith ar a n-acmhainn acu.) Tugadh "an Cíos Caitliceach" ar an airgead seo toisc gur ghnách é a bhailiú Dé Domhnaigh ag doras an tséipéil.
▲Sheas an Conallach sna toghcháin i g[[Contae an Chláir]] sa bhliain 1828. Bhuaigh sé an toghchán, ach ní raibh cead ag Caitliceach ar bith bheith ina bhall den Pharlaimint Ghallda ag an am sin. Cuireadh dlí nua i bhfeidhm i dtreo go mbeadh cead ag an gConallach a shuíochán a ghlacadh mar bhí eagla ar an rialtas Gallda go mbeadh éirí amach eile ann in Éirinn dá ndiúltófaí ionadaí na hÉireann faoina cheart. Bhí a aidhm bainte amach ag an gConallach ansin. (Tagairtí don pharagraf seo?)
▲== Aisghairm Acht an Aontais ==
▲<small>''Féach '''[[Gluaiseacht na hAisghairme]]'''''</small>
▲Theastaigh ó Dhónall Ó Conaill deireadh a chur le h[[Acht an Aontais]]. Thaistil sé ar fud na hÉireann agus é ag labhairt leis an gcosmhuintir ag a chuid cruinnithe móra millteanacha. Bhí timpeall is 250,000 duine i láthair ag ollchruinniú de chuid an Chonallaigh i d[[Teamhair]] ar an 15 Lúnasa 1843. Gheall sé do mhuintir na tíre go gcuirfí Acht an Aontais ar ceal.
▲D'eagraigh sé cruinniú ollmhór ar an 8 Meán Fómhair i g[[Cluain Tarbh]], agus an chuma ar an scéal go mbeadh na céadta míle de dhaoine i láthair. Bhí eagla ar rialtas na Breataine mar mheas siad go raibh sé ag éirí róchumhachtach. Cuireadh saighdiúirí agus longa breise go [[Baile Átha Cliath]] agus chuir príomh-aire na Breataine, [[Robert Peel|Sir Robert Peel]], cosc ar an gcruinniú. Níor ghlac an Conallach le foréigean, nó níor theastaigh uaidh cogadh a chothú. Mar sin, bhí sé sásta an cruinniú a chealú. De bharr an chineál seo géilliúlachta, áfach, thosaigh an Conallach ag cailleadh na gnaoi a bhí ag muintir na hÉireann air go dtí sin.
[[Íomhá:OConnellMonument.JPG|thumb|200px|Dealbh chuimhneacháin i m[[Baile Átha Cliath]] ar [[Sráid Uí Chonaill|Shráid Uí Chonaill]], le John Henry Foley]]
▲Gabhadh an Conallach, cuireadh tréas ina leith air agus gearradh bliain príosúnachta air. Scaoileadh saor é nuair a bhí trí mhí caite aige sa phríosún, áfach .
== Bás agus Oidhreacht ==
Fuair Ó Conaill bás i [[Genova|Genoa]] agus é ar a bhealach go dtí [[an Róimh]] sa bhliain 1847. Bhí sé 71 bliain d'aois. Cuireadh a chorp san uaigh i [[Reilig Ghlas Naíon]] i mBaile Átha Cliath.
Ó chaith an Conallach dúthracht a shaoil ag iarraidh [[Cearta daonna|cearta sibhialta]] a bhaint amach do na Caitlicigh, tugtar an ''Liberator'' air as Béarla. Is é an gnáth-théarma Gaeilge a úsáidtear inniu leis an ''Liberator'' a aistriú ná an '''Fuascailteoir''', ach deir Ríonach Uí Ógáin ina leabhar faoin gConallach i mbéaloideas na hÉireann, ''Immortal Dan'', gurbh é an '''Saoirseoir''' an leagan is minicí a bhíonn sa bhéaloideas, mura mbaintear úsáid as an bhfocal Béarla scun scan. Tugtar an 'Great Agitator' freisin air, a bhféadfaí an Gríosóir Mór a thabhairt i nGaeilge air.
Spreag tuairimí agus éachtaí Uí Chonaill daoine ar fud na cruinne, ina measc [[Mahatma Gandhi]] (1869–1948) agus [[Martin Luther King]] (1929–1968).
* [[Íomhá:Irish Nationalist Leader Daniel O'Connell Statue in St Patrick's Cathedral, Melbourne.jpg|clé|mion|Ardeaglais, [[Melbourne]]]]Dúirt [[William Makepeace Thackeray]] (1811–1863) leis: “you have done more for your nation than any man since Washington ever did.” * Dar le William [[William Ewart Gladstone|Gladstone]] (1809–1898), ba é an Conallach “the greatest popular leader the world has ever seen.” * I litir chuig * Dar le * Scríobh Tugtar ''Sráid Uí Chonaill'' ar na príomhshráideanna i mBaile Átha Cliath agus i [[Luimneach]] agus ar shráideanna i roinnt bailte eile in ómós dó.
==
[[Íomhá:Daniel O'Connell signature c1835.jpg|mion|Síniú 1835]]
{{reflist}}▼
* [http://www.jstor.org/pss/20496048 Dónall Ó Conaill I mBéalaibh na nDaoine]
* [http://www.jstor.org/pss/20553720 Dónall Ó Conaill in Amhráin na nDaoine]
== Tagairtí ==
▲{{reflist}}
[[Catagóir:Stair na hÉireann|Conaill, Dónall Ó]]
|