An difríocht idir athruithe ar: "Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann"
Content deleted Content added
No edit summary |
m Cealaíodh athruithe 74.204.129.42 (Plé); ar ais chuig leagan le SeoMac chlib amháin: Rollback |
||
Líne 1:
{{Bosca Sonraí Tíre
|ainm_dúchasach=United Kingdom of Great Britain<br />and Northern Ireland<br />''Ríocht Aontaithe na Breataine Móire<br />agus Thuaisceart Éireann''
|íomhá_na_brataí=Flag of the United Kingdom.svg{{!}}border
|íomhá_an_armais=Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg
|ainm_gin_bain=na Ríochta Aontaithe
|ainm_gin_fir=na Ríochta Aontaithe
|mana_náisiúnta= Ríoga: ''[[Dieu et mon droit]]''<br /> ([[Gaeilge]]: Dia agus mo cheart)
|amhrán_náisiúnta=''[[God Save the Queen]]''<br /><small>(neamhoifigiúil)</small>
|íomhá_learscáile=EU-United_Kingdom.svg
|príomhchathair = [[Londain]] |dnlc=51|dnln=30|dnlNS=N|dnfc=0|dnfn=7|dnfEW=W|dnlNSgael=Thuaidh|dnfEWgael=Thiar
|cathair_is_mó= [[Londain]]
|teangacha_oifigiúla=[[An Béarla|Béarla]] <small>(''de facto'' / i ngníomh)</small><sup>1</sup> [[An Ghaeilge|Gaeilge na hÉireann]] agus [[Gaeilge na hAlban]], [[An Bhreatnais]], [[An Albainis|Albainis]], Albainis Uladh, agus [[An Choirnis]].
|cineál_rialtais=[[Monarcacht Bhunreachtúil]]<br /><small>([[Daonlathas Parlaiminteach]])</small>
|teidil_na_gceannairí=<br />[[Monarcacht na Ríochta Aontaithe|Monarcacht]]<br />[[Príomh-Aire na Ríochta Aontaithe|Príomh-Aire]]
|ainmneacha_na_gceannairí=[[Eilís II na Ríochta Aontaithe|Banrion Eilís II]]<br />[[Theresa May]]
|cineál_ardcheannais=[[Acht Aontais 1800|Comhaontú]]
|tarluithe_bunaithe=
|dátaí_bunaithe=[[1800]]<sup>2</sup>
|achar_km=244,820
|rang_achair=79ú
|uisce_faoin_gcéad=1.34
|bliain_an_mheastacháin_daonra=2011
|bliain_an_daonáirimh_daonra=2001
|meastachán_daonra=62,435,709
|rang_an_mheastacháin_daonra=22ú
|daonáireamh_daonra=58,789,194
|rang_an_dlúis_daonra=48ú
|dlús_daonra=243
|bliain_OTI_PCC=2006
|OTI_PCC=$2.006 trilliún
|rang_OTI_PCC=6ú
|OTI_PCC_an_duine=$35,051
|rang_OTI_PCC_an_duine=11ú
|Crios ama=[[GMT]]
|crios_ama_CSL=[[BST]]
|aischur_UTC_CSL=+1
|aischur_UTC=+0
|airgeadra=[[Punt steirling|Punt Steirlinn]]
|cód_airgeadra=GBP
|fearann=[[.uk]] <small>(GB de réir [[ISO 3166-1]])</small>
|glaochód=44
|fonótaí=
<sup>1</sup>Tá stádas oifigiúil reigiúnda ag an [[An Bhreatnais|Bhreatnais]], ag an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]], ag [[Gaeilge na hAlban]], ag an [[An Choirnis|Choirnis]] agus ag an [[An Albainis|Albainis]] chomh maith leis sin.<br />
<sup>2</sup>Thosaigh sí mar ''Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Éireann''. Athraíodh an t-ainm go ''Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann'' i [[1927]].
}}
Is í '''Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann''',<ref name="Sainmhíniú ar an RA sna teangacha éagsúla régiúnacha">Sa Ríocht Aontaithe agus sna Spleáchais, aithnítear [[Teangacha na Ríocht Aontaithe|teangacha eile]] go dleathach mar theangacha dúchasacha régiúnacha faoin [[An Chairt Eorpach um Theangacha Réigiúnacha agus Mionlaigh|Chairt Eorpach um Theangacha Réigiúnacha agus Mionlaigh]]. In achan cheann acu seo is é ainm na tíre:
* {{lang-kw|Rywvaneth Unys Breten Veur ha Kledhbarth Iwerdhon}};
* {{lang-ga|Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann}};
* {{lang-sco|Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Irland}};
** [[Ulster Scots dialects|Ulster-Scots]]: ''{{lang|sco-UKN|Claught Kängrick o Docht Brätain an Norlin Airlann}}''<br />nó ''{{lang|sco-UKN|Unitet Kängdom o Great Brittain an Norlin Airlann}}'';
* {{lang-gd|Rìoghachd Aonaichte na Breatainne Mòire is Èireann a Tuath}};
* {{lang-cy|Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon}}</ref> ar a dtugtar '''An Ríocht Aontaithe''' ('''RA''') agus '''An Bhreatain''' fosta ([[An Béarla|Béarla]]: ''United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'' nó ''United Kingdom'' nó ''UK''), í stát ceannasach atá suite siar ó thuaidh ó chósta Mhór-Roinn na [[An Eoraip|hEorpa]]. Áiríonn an tír oileán na [[An Bhreatain Mhór|Breataine Móire]], an chuid thoir thuaidh d’[[Éire|oileán na hÉireann]], agus go leor oileán níos lú eile. Is é [[Tuaisceart Éireann]] é an t-aon chuid den RA a bhfuil teorainn talún aige le stát eile – [[Poblacht na hÉireann]]. Is é Tuaisceart Éireann é an t-aon chuid den RA a bhfuil teorainn talún aige le stát ceannasach eile nuair nach nglactar na Spleáchais ([[Giobráltar]] agus [[Akrotiri agus Dhekelia]]) san áireamh. Tá teorainn idir Giobráltar agus an Spáinn, chomh maith leis sin tá teorainn ag Akrotiri agus Dhekelia le [[An Chipir|Poblacht na Cipire]] agus ag Dhekelia le Poblacht Thuaisceart na Cipire (atá faoi cheannas Turcaigh an oileáin ach nach bhfuil aitheantas idirnáisiúnta aige), agus an Crios Maolánach de chuid na [[Náisiúin Aontaithe|NA]] a scarann an dá thír ar an oileán. Seachas an teorainn talún seo, bíonn an [[An tAigéan Atlantach|tAigéan Atlantach]] thart timpeall na tíre ar fad siar agus ó thuaidh, bíonn an Mhuir Thuaidh ina luí soir, an Mhuir nIocht ó dheas agus Muir Éireann siar.
Is í foirm rialtais na tíre í [[Monarcacht Bhunreachtúil|monarcacht bhunreachtúil]] le córas parlaiminteach. Is í cathair [[Londain]] í an phríomhchathair. Tá [[Tíortha Comhdhéanaimh na Ríochta Aontaithe|4 thír chomhdhéanaimh]] sa RA: [[Tuaisceart Éireann]], [[Albain|Alba]], [[An Bhreatain Bheag]] agus [[Sasana]]. <ref name="page823">{{cite web |url= http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.number10.gov.uk/Page823 |teideal=Tíortha lastigh de thír |publisher=Oifig an Phríomh-Aire |date=10ú Eanáir 2003}}</ref>
Tá fo-rialtais chineachta ag na chéad 3 chinn acu seo, a bhfuil cumhachtaí athraitheacha acu<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7859034.stm |teideal= Titim i líon na mac léinn sa RA |work= BBC News |date =29ú Eanáir 2009}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |teideal=Foramhairc Tíortha: An Ríocht Aonraithe |publisher=Transport Research Knowledge Centre |accessdate=28ú Márta 2010}}</ref> bunaithe ina bpríomhchathracha, Béal Feirste, Dún Éideann agus Cardiff faoi seach. Gaolmhar leis an RA gan a bheith ina gcodanna di atá 3 [[Spleáchas na Coróine]]: [[Geansaí]], [[Geirsí]] agus [[Oileán Mhanann|Manainn]].<ref>{{cite web |url= http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |teideal=Bunfhíricí na Ríochta Aontaithe |accessdate=3ú Bealtaine 2011 |publisher=[[Directgov]] |quote=The full title of this country is 'the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'. 'The UK' is made up of England, Scotland, Wales, and Northern Ireland. 'Britain' is used informally, usually meaning the United Kingdom. 'Great Britain' is made up of England, Scotland and Wales. The Channel Islands and the Isle of Man are not part of the UK.}}</ref> Tá 14 [[Críocha na Ríochta Aontaithe Thar Lear|Chríoch Thar Lear]].<ref>{{cite web |url= http://www.fco.gov.uk/en/about-us/what-we-do/overseas-territories |teideal= Ag Obair le Spleáchais Thar Lear |publisher= [[Foreign and Commonwealth Office]] |accessdate=3ú Bealtaine 2011}}</ref> Is ionann iad seo agus píosa iarmharacha de [[Impireacht na Ríochta Aontaithe]], ina raibh beagnach ceathrú iomlán de dhromchla an domhain ag deireadh an 19ú haois agus toiseacht an 20ú haois. Ba í an Impireacht í an ceann is mó riamh ar domhan. Tchítear tionchar na RA i leitheadúlacht an [[An Béarla|Bhéarla]] mar mheán cumarsáide, cultúr na [[Éire agus an Bhreatain Mhór|nOileán Briotanach]], agus [[An Dlí Coiteann|córais dlí]] i dtíortha ar fud na cruinne.
Is tír fhorbartha í an RA, a bhfuil an [[Liosta na dtíortha de réir OTI|seachtú geilleagar is mó]] ar domhan aige de réir [[OTI]] ainmneach agus an [[Liosta na dtíortha de réir Paireachta Cumhacht Cheannaigh|t-ochtú ceann is mó]] ar domhan de réir [[Paireacht Cumhacht Cheannaigh|Paireachta Cumhacht Cheannaigh]]. Ba í an chéad tír [[Tionsclaíocht|thionsclaíoch]] ar domhan í <ref>{{cite book |teideal= An Chéad Náisiún Tionsclaíoch: Stair Gheilleagrach na Ríochta Aontaithe, 1700–1914 |publisher= Routledge |location =Londain |author=Mathias, P. |year=2001 |isbn=0-415-26672-6}}</ref> agus an neart is tábhachtaí ar domhan i rith an 19ú haois agus go luath san 20ú haois.<ref name="ferguson">{{cite book |last=Ferguson |first=Niall |year=2004 |teideal=Impireacht: Fás agus Titim an Oird Bhriotanaigh Domhanda agus na Ceachtanna do Cumhacht Domhanda |publisher=Basic Books |location =New York |isbn=0-465-02328-2}}</ref> Déantar tagairt go seadh don RA mar [[neart ollmhór]] agus tá go fóill cumhachtaí ollmhóra aigi i leith na heacnamaíochta, an chultúir, an mhíleata agus na n-eolaíochtaí aici, mar aon le tionchar nach beag go hidirnáisiúnta.<ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |teideal=Tá deis ag Cameron an RA a thabhairt chun bearr a fheabhais in athuair |accessdate=23ú Bealtaine 2011 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 May 2010}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/britain-is-now-most-powerful-nation-on-earth-8326452.html |author=Dugan, Emily |teideal=Is í an RA an náisiún is cumhachtaí ar domhan |accessdate=18 November 2012 |work=The Independent |location =London |date =18 November 2012}}</ref> Is stát [[Liosta na dtíortha a bhfuil Airm Núicléacha acu|núicléach]] [[Conradh in Aghaidh Iomadú Núicléach|aitheanta]] é agus caitheann sé an [[Liosta na dtíortha de réir Caiteachas Míleata|ceathrú caiteachas is mó]] ar domhan ar chúrsaí míleata. <ref>{{cite web |url= http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |teideal =Na 15 Thír is mó Caithimh i 2011 |work=Military Expenditures |publisher=[[Stockholm International Peace Research Institute]] |accessdate=3ú Bealtaine 2012}}</ref>
Tá tuairim is 60 milliún duine ina gcónaí sa Ríocht Aontaithe: breis is 50 milliún i [[Sasana]], cúig mhilliún in [[Albain]], trí mhilliún [[an Bhreatain Bheag|sa Bhreatain Bheag]] agus cúpla milliún i d[[Tuaisceart Éireann]].
Rinne Sasana concas ar an mBreatain Bheag i rith na Meánaoise. Chruthaigh Acht an Aontais 1707 Ríocht Aontaithe na Breataine Móire, agus chruthaigh Acht an Aontais 1800 Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann. Nuair a bhain [[Saorstát Éireann]] a neamhspleáchas amach san fhichiú céad, cruthaíodh Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann.
Is stát aonadach é an Ríocht Aontaithe, rialaithe faoi monarcacht bhunreachtúil agus córas parlaiminteach, lena shuíochán rialtais sa phríomhchathair na [[Londain]].
== Tagairtí ==
{{reflist}}
{{Náisiúin G-20}}
{{AE}}
{{Comhlathas na Náisiún}}
{{stumpa}}
{{DEFAULTSORT:Riocht Aontaithe, An}}
| |||