An difríocht idir athruithe ar: "Plútón (abhacphláinéad)"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Líne 1:
[[Íomhá:Pluto by LORRI and Ralph, 13 July 2015.jpg|300px|thumb|Plútón]]
[[Abhacphláinéad]] is ea '''Plútón''' atá suite ar [[imeall]] an [[grianchóras|ghrianchórais]]. Ó [[1930]] go [[2006]], thugadh an
==Tréithe==
Tá Plútón ag timpeallú na [[Grian|
Sa bhliain 1978, cuireadh an chéad sonrú i satailít Phlútóin, [[Carón]]. Tugadh dhá [[gealach|ghealach]] níos lú faoi deara sa bhliain [[2005]], mar atá, [[Nix]] agus [[Hydra]]. Déanta na fírinne, níl sé furasta a rá, ach an oiread, an "[[Satailít nádúrtha|satailít]]" é Carón dháiríre. B'fhearr a rá gur córas [[Imtharraingt|imtharraingthe]] iad Plútón agus Carón in éineacht, agus go bhfuil an bheirt acu ag timpeallú [[meáchanlár]] an chórais sin. Tá an meáchanlár sin suite in aice le Plútón, ach níl sé taobh istigh de. === Atmaisféar ===
Níl ach [[atmaisféar]] an-tanaí ag Plútón, agus é comhdhéanta as [[nítrigin]], [[meatán]], agus [[aonocsaíd charbóin]]. Tá na substaintí céanna ar fáil i bhfoirm sholadach ar dhromchla Phlútóin, agus an dóigh a bhfuil siad ag galú agus ag sioc arís, tá an-bhaint acu le cothromaíocht na
Níl brú an atmaisféir ar Phlútón ach aon seacht míliú cuid de bhrú ár n-atmaisféir féin, ach mar sin, is féidir é a thabhairt faoi deara le linn urú. Nuair a bhogann Plútón amach óna gharphointe don [[An Ghrian| Ag teacht níos gaire don === Cosúlacht ===
Line 12 ⟶ 21:
Tá dromchla Phlútóin an-éagsúil. D'fhéadfá a rá go bhfuil dhá aghaidh ar Phlútón. Go bunúsach, an leath de Phlútón atá ag drannadh le [[Carón]], tá sí níos saibhre sa [[Meatán|mheatán]] sioctha, agus an nítrigin reoite agus an aonocsaíd charbóin níos tipiciúla ar an taobh eile de.
Níl Plútón ach 14''m'' ar [[Méid dhealraitheach|mhéid dhealraitheach]], agus mar sin, ní féidir sonrú a chur ann gan [[teileascóp]]. Sna teileascóip mhóra féin, ní aithnítear Plútón ach mar phointe solais atá cosúil le [[réalta]], agus dath buí nó donnbhuí ann.
Nuair a tugadh Carón faoi deara an chéad uair, tuigeadh go raibh Plútón i bhfad ní ba lú ná mar a síleadh go nuige sin, agus go gcaithfeadh sé go raibh Plútón in ann i bhfad níos mó solais a fhrithchaitheamh, freisin. Mar sin, chuaigh meastacháin ailbéideachta Phlútóin in airde ansin. Inniu, glactar leis go bhfuil ailbéideacht Phlútóin beagnach chomh hard le hailbéideacht [[Véineas (pláinéad)|Véineas]]. Tá Plútón chomh fada ar shiúl uainn is nach bhfuil mórán saintréithe nó sonraí inaitheanta ar a dhromchla.
Line 18 ⟶ 29:
== Satailítí Phlútóin ==
Tá trí shatailít ag timpeallú Phlútóin. B'é an réalteolaí Meiriceánach James Christy a d'aithin an chéad cheann acu, [[Carón]], chomh fada siar leis an mbliain 1978, ach ní bhfuarthas amach faoin dá cheann eile ach sa bhliain 2005. I bhfarradh is na pláinéid eile agus an dóigh a mbíonn a gcuid gealach ag dul ina dtimpeall, tá na satailítí an-chóngarach do Phlútón.
Is gnách "[[sféar
=== Carón ===
D'fhéadfá a rá nach "satailít" nó "gealach" é Carón mar a shamhlaítear an coincheap sin dúinn de ghnáth, nó le fírinne, córas délárnach atá i gceist le Plútón agus Carón, agus iad ag dul timpeall ar bharalár (meáchanlár) an chórais sin.
Tá an lárphointe seo suite taobh amuigh de Phlútón, cé go bhfuil sé an-chóngarach dó. (Ar mhaithe leis an gcomparáid, tá an [[An Domhan|domhan]] agus an [[An Ghealach|ghealach]] ag timpeallú a gcomh-mheáchanláir freisin, ach tá an lárphointe sin suite taobh istigh den Domhan, cé nach ionann é agus lárphointe an Domhain féin.) Rud eile fós, tá "glas taoide" ar rothlú Phlútóin agus Charóin: is é sin, drannann Plútón an taobh céanna le Carón, agus a mhalairt. Mar sin, an té a bheadh ar aon taobh le Carón de Phlútón, d'fheicfeadh sé Carón suite sa bhall céanna den spéir gan éirí ná dul faoi, agus dá mbeadh an breathnóir ar a mhalairt de thaobh, ní bhfaigheadh sé an chéad radharc ar Charón choíche. === Na Satailítí Beaga ===
Ar an [[15 Bealtaine]] [[2005]], haithníodh an chéad uair riamh go raibh dhá shatailít eile ag dul timpeall ar Phlútón, mar atá, [[Nix]] agus [[Hydra]]. Ba é Teileascóp Spáis Hubble a thóg na chéad [[Grianghrafadóireacht|ghrianghrafanna]] díobh, agus ansin, tháinig na saineolaithe a bhí ag obair ar na grianghraif seo, tháinig siad ar an tátal go raibh dhá ghealach eile seachas Carón ag timpeallú Phlútóin.
Le bheith beacht, ar ndóigh, níl an dá ghealach seo ag fithisiú Phlútóin i gciall cheart an fhocail, nó cosúil le Carón agus le Plútón féin, tá siad ag dul timpeall ar mheáchanlár an chórais. Tá fithis Nix suite timpeall is 48,700 ciliméadar ón meáchanlár, agus fithis Hydra timpeall ar 64,800 ciliméadar ón meáchanlár. Tá fithisí an dá ghealach seo an-chosúil le ciorcal ceart. == Fionnachtain ==
Line 36 ⟶ 53:
Nuair a bhí an [[19ú haois|naoú haois déag]] ag druidim chun deiridh, thosaigh na [[Réalteolaí|réalteolaithe]] ag déanamh go raibh conair Neiptiúin faoi thionchar den chineál chéanna, agus iad ag dul ar lorg pláinéad eile fós. Sa bhliain 1909, bhí William H. Pickering agus [[Percival Lowell]] ag moladh [[Comhordanáidí polacha|comhordanáidí]] éagsúla neamhaí don phláinéad sin. I Mí na [[Bealtaine]] sa bhliain 1911, d'fhoilsigh an réalteolaí Indiach Venkatesh Ketakar [[Figiúr|figiúir]]í ar bhullaitín na réalteolaithe [[Francach]]a inar thairngir sé suíomh an phláinéid nach raibh aimsithe fós. Cailleadh Percival Lowell sa bhliain 1916, ach níor tháinig deireadh leis na hiarrachtaí teacht ar an bpláinéad a bhí ag teastáil.
=== 20ú haois ===
B'é an réalteolaí [[Clyde Tombaugh]], agus é ag obair i Réadlann Lowell in [[Arizona]], a chuir an chéad sonrú i bPlútón ar an [[18 Feabhra]] 1930. Lean sé ar aghaidh ag cur grianghrafanna den spéir i gcomparáid<ref>Leis an ngléas "Astrograph", rinne Clyde Tombaugh fótagraif den chuid den spás inar aimsigh sé an abhacphlainéad Plútón</ref> le chéile.<ref>Chaith Tombaugh taobhshúil fosta ar ghrianghraf a tógadh ar an [[20 Eanáir]] nach raibh chomh maith leis na grianghrafanna eile</ref>. Nuair a bhí tuilleadh grianghrafanna tógtha le Tombaugh an bhfiannachtain a dheimhniú, cuireadh an nuacht ar an [[Teileagrafaíocht|teileagraf]] chuig [[Réadlann]] Choláiste [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ar an [[13 Márta]]. Ina dhiaidh sin féin, haithníodh an pláinéad ar sheanghrianghrafanna ón [[19 Márta]] [[1915]]. Fuarthas amach go raibh sé ag dul ar aghaidh 39.48 [[aonad réalteolaíoch]], nó 14.283 stuashoicind in aghaidh an lae.
Line 41 ⟶ 59:
===Taiscéalaí sa 21ú haois===
==Ainm==
| |||