An difríocht idir athruithe ar: "Roibeard Emmet"

Content deleted Content added
→‎Luath Saol: mioncheartúchán
ceartúcháin
Líne 2:
Ba náisiúnach agus poblachtánach, óráidí agus ceannaire réabhlóideach [[Éire]]annach é '''Roibeard Emmet''' (nó ''Roibeard Eiméad'' uaireanta - [[4 Márta]] [[1778]] - [[20 Meán Fómhair]] [[1803]]). Bhí sé mar cheannaire ar éirí amach mírathúil i gcoinne riail na Breataine i 1893. Ghabh na Briotanaigh air, triaileadh é agus cuireadh chun báis é as ardtréas in aghaidh Rí na Breataine.
 
Tháinig Roibeard Emmet ó chlann ProtastúnachPhrotastúnach saibhir Angla-Éireannach a bhí trua acu do Chaitlicigh Éireannacha agus a n-easpa ionadaíochta cothroime sa Pharlaimint. Bhí trua ag an teaghlach Emmet do na coilínigh reibiliúnacha i Réabhlóid Mheiriceá. {{glanadh}}
[[Íomhá:Robert Emmet--The Irish Patriot.jpg|clé|mion|Boston Herald : Haskell & Allen, c 1872]]
 
== Luath Saol ==
Saolaíodh Roibeard Emmet ag 109 [[Faiche Stiabhna]], i m[[Baile Átha Cliath]] ar an 4ú Márta 1778. Bhí sé mar an mac is óige ag Dochtúir Roibeard Emmet (1729-1802), lia cúirte, agus a bhean chéile, Elizabeth Mason (1739-1803). Bhí teaghlach Emmet compordach ó thaobh airgead de. Bhí teach acu i bhFaiche Stiabhna agus teach cónaithe faoin tuath acu gar do [[Baile an Mhuilinn (Baile Átha Cliath)|Bhaile an Mhuilinn]]. Ba é an náisiúnach [[Thomas Addis Emmet]] duine de dheartháireacha Roibeaird Emmet agus bhí Tomás mar dhlúth-charadhlúthchara le [[Theobald Wolfe Tone]] agus thug Wolfe Tone cúirteanna ar an teach go minic nuair nach raibh Roibeard ach páiste.
 
D'fhreastail Emmet ar scoil Oswald i Lána an Óir i mBaile Átha Cliath. Chuaigh Emmet isteach i g[[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Coláiste na Tríonóide]], [[Baile Átha Cliath]] i mí Dheireadh Fómhair 1793, gan é ach 15. I mí na Nollag 1797 ghlac sé ballraíocht le Cumann Stairiúil an Choláiste, cumann díospóireachta. Agus é sa choláiste, thosaigh a dheartháir Tomás agus cúpla dá chairde a bheith páirteach i ngníomhaíochas pholaitiúilpolaitiúil. Fuair Roibeard post mar rúnaí ar choiste rúnda sa choláiste de chuid Chumann na nÉireannach Aontaithe, agus caitheadh amach as an gcoláiste é i mí Aibreáin 1798 dá dheasca. Sa bhliain chéanna theith sé go dtí an Fhrainc agus é ag iarraidh gabháil a sheachaint. Ag an am seo bhí na Briotanaigh ag gabháil go leor náisiúnaithe. Agus é sa Fhrainc, fuair Emmet tacaíocht ó Napoleon agus gheall sé tacaíocht a thabhairt d'Emmet nuair a thosódh an t-éirí amach. [[Íomhá:Robert Emmet - Project Gutenberg 13112.png|thumb|Roibeard Emmet]]I ndiaidh Éirí Amach 1798, bhí Emmet páirteach in atheagrú Chumann na nÉireannach Aontaithe, a bhí cloíte. I mí Aibreáin 1799 d'eisíodh barántas gabhála ina choinne. D'éalaigh sé agus beagáinín ina dhiaidh sin thaisteal sé go dtí an Mhór-Roinn ag súil go bhfaigheadh sé cúnamh míleata ón bhFrainc. Níor éirigh leis mar go raibh Napoleon ag díriú a iarrachtaí ar ionraidhionradh a dhéanamh ar Shasana. Chuaigh Emmet ar ais go hÉirinn i mí Dheireadh Fómhair 1802. I mí an Mhárta an bhliain dár gcionn, thosaigh sé ag pleanáil éirí amach eile.[[Íomhá:Grave of emmet.jpg|thumb|A leac uaigh]]
 
== Éirí Amach 1803 ==
I ndiaidh dó teacht ar ais go hÉirinn, thosaigh Emmet ag ullmhú [[éirí amach]] nua, lena chomh-[[réabhlóid]]<nowiki/>ithe Angla-Éireannacha, Tomás Ruiséil agus Séamas Hope. Thosaigh sé ag monarú airm agus pléascaighpléaáingh in áitreabh éagsúla i mBaile Átha Cliath. B'éigean do Emmet dáta an Éirí Amach a thabhairt chun tosaigh sular músclaíodh amhras nann-a údaráis.
 
Ní raibh Emmet in ann cabhair a fháil ó reibiliúnaigh i gCill Mhantáin (le Michael Dwyer). Chas go leor reibiliúnaighreibiliúnach ó Chill Dara ar ais mar gheall ar ghanntanas arm tine, ach chuaigh an tÉirí Amach ar aghaidh i mBaile Átha Cliath um thráthnóna ar an 23 Iúil 1803. Cuireadh thart ar 10,000 cóip d'fhorógra in ainm an "Rialtas Sealadach" i gcló, rud a chuaigh i bhfeidhm ar Fhorógra na Poblachta i 1916; scrios na húdaráis formhór na cóipeanna.
 
Chaith Emmet cóta glas le fásáil bhánabhán, bríste bán, buataisí agus hata ar leathstuaic le cleití air. Theip orthu Caisleán Bhaile Átha Cliath a thógáil, cé nach raibh cosaint láidir air. Bhí corraíl ollmhór ann timpeall ar Shráid Thomáis. Chonaic Emmet duine ag tarraingt dragún óna chapall agus é á phíceáil go dtí go bhfuair sé bás. Ina dhiaidh sin, chuir sé stop leis an Éirí Amach chun níos mó doirte fola a sheachaint. Ach ní raibh smacht aige ar a chuid leantóirí. In eachtra faoi leith, tarraingíodh an Tiarna Príomh-Bhreitheamh, an Tiarna Kilwarden, óna chóiste agus sádh le pící é. FuarathasFuarthas fós beo é, tógadh go teach é, áit a fuairbhfuair sé [[bás]] beagáinín níos déanaí.
 
== Gabháil agus Triail ==
[[Íomhá:Robert Emmet death mask only.jpg|clé|150px|thumb|Básdreach.]]
Chuaigh Emmet i bhfolach i ndiaidh an Éirí Amach ach gabhadh é ar an [[25 Lúnasa]], in aice le [[Crois Araild]]. Chuir sé féin a shaoil i ndainséir nuair a bhog sé ó [[Ráth Fearnáin]] go dtí Crois Araild le bheith ina aice a mhuirnín, Sarah Curran. Cuireadh ar a thriail é de réir an [[dlí]] ag baint le treas ar an [[19 Meán Fómhair]]; cheannaigh an choróin cabhair ó dlíodóirdhlíodóir Emmet, Leonard MacNally, don phraghas £200 agus pinsean. Ar an [[20 Meán Fómhair]] cuireadh Emmet chun báis. Cuireadh a chorp i bhfolach.
 
Tar éis andon chinnebhfíorasc a bheith tugtha dó, thug Emmet óráid. Tá cáil ar na línte dheireanach di, "Let no man write my epitaph...".
 
Cé gur theip ar an Éirí Amach go hiomláin, tá Emmet mar laoch i [[stair na hÉireann]]. Rinne crógacht agus foirtile bhean an tí Emmet, [[Anne Devlin]], in aghaidh céasta, laoch di, i [[stair na hÉireann]] freisin.