Leagan ó 21:04, 11 Aibreán 2017 athraigh TGcoa (plé \| dréachtaí) Confirmed users 31,095 edits mNo edit summary ← Gabh chuig an difear roimhe seo		Leagan ó 10:02, 23 Aibreán 2018 athraigh cealaigh Felo de Me (plé \| dréachtaí) 515 edits mNo edit summary chlib amháin: Visual edit An chéad dhifear eile →
Líne 3: Tá '''litríocht na Gaeilge''' á saothrú le míle go leith bliain. Ba í an Ghaeilge an teanga liteartha ba thábhachtaí in Éirinn anuas go dtí an 19ú haois, cé go raibh an teanga ag cúlú de réir a chéile ón 17ú haois amach. Tá daoine ag scríobh i nGaeilge ón 7ú haois amach agus ba ghearr gur tháinig bláthú suntasach ar an litríocht sin. De réir a chéile beartaíodh ‘Gaeilge na scol,’ canúint liteartha a bhí á úsáid in Albain agus in Éirinn araon anuas go dtí an 17ú haois. Bhí litríocht fhoirmiúil phoiblí ann agus saothair eile a bhí níos pearsanta, leithéidí na ndánta cúirtéiseacha grá. Tríd is tríd, cuireadh an treise ar an bhfilíocht seachas ar an bprós. San 18ú haois, tar éis imeacht na seanphátrún, bhí litríocht ghreanta ghalánta á cumadh fós, ach chuaigh cúrsaí litríochta i laige sa dara cuid den 19ú haois de réir mar a mheath an teanga. I ndeireadh na haoise sin, áfach, tháinig neart suntasach sa náisiúnachas cultúrtha agus Athbheochan na Gaeilge mar chomhartha air. Uaidh sin amach bhí litríocht nua-aoiseach á saothrú i nGaeilge, agus sa 20ú haois tháinig cuid den scríbhneoireacht is fearr in Éirinn ó lámh na scríbhneoirí Gaeilge. == Ón ré is luaithe anuas go dtí naan ~~Meánaoiseanna~~Mheánaois: 500–1500== Tá ceann de na litríochtaí iar-Chlasaiceacha is sine in Iarthar Eorpa ag an nGaeilge.<ref>[http://www.krysstal.com/langfams_indoeuro.html The Indo-European Family of Languages]</ref> Líne 19: Sna seanmhainistreacha dúchais a scríobhadh tromlach na lámhscríbhinní ón tréimhse ón 9ú go dtí an 12ú haois. Ón 13ú haois anuas go dtí an 17ú haois, áfach, bhí na lámhscríbhinní á scríobh ag dream eile, baill de theaghlaigh mhóra liteartha, Clann Mhic Aodhagáin, Clann Mhic Fhir Bhisigh, Muintir Chléirigh, Muintir Dhálaigh, Muintir Dhuinnín, Clann Uí Mhaolchonaire agus eile. Ba faoi choimirce clann uaisle áirithe a shaothraigh formhór mór na dteaghlach seo.<ref>Caerwyn Williams agus Ní Mhuiríosa (1979), lgh 102-3.</ref> Tá an t-uafás filíochta ann a cumadh ~~sna~~le ~~Meánaoiseanna~~linn na Meánaoise agus ina dhiaidh sin. Faoin 12ú haois bhí ceisteanna stíle, friotal agus foclóra socraithe, agus is beag athrú a tháinig ar an scéal idir é sin agus an 17ú haois.<ref>Caerwyn Williams agus Ní Mhuiríosa (1979), lgh 147–156</ref> Ba thábhachtaí an fhilíocht ná an prós mar mheán litríochta. Ba chanúint ghreanta fheidhmiúil í Gaeilge na scol agus meadarachtaí casta ag baint léi, agus múineadh í sna scoileanna léinn in Éirinn agus in Albain araon.<ref>Féach réamhrá Knott (1981).</ref> Staraithe, dlíodóirí agus filí a fáisceadh as na scoileanna, dream a bhíodh ag brath ar na huaisle mar phátrúin. Cumadh roinnt mhór véarsaíochta comhghnásaí a mhol nó a chaoin na pátrúin úd, ach cumadh roinnt filíochta den scoth freisin agus dánta pearsanta san áireamh. Bhí iomrá ar leith le [[Gofraidh Fionn Ó Dálaigh]] (sa 14ú haois), le [[Tadhg Óg Ó hUiginn]] (sa 15ú haois) agus le hEochaidh Ó hEoghusa (sa 16ú haois) agus bhaintí tairbhe as an bhfilíocht is fearr mar áis foghlama sna scoileanna. Bhí “leabhar” (bailiúchán mór lámhscríbhinní lán d’ábhar ginealach agus eile) ag gach teaghlach uasal.<ref>Caerwyn Williams agus Ní Mhuiríosa (1979), lgh 150–194</ref> Bhain na filí ba léannta leis an gcuid ab airde céim den phobal: b’fheidhmeannaigh chúirte iad ach síleadh go raibh cumhacht dhraíochtúil acu freisin.<ref>Tá cuntas ar an gcumhacht sin in Ó hÓgáin (1982) agus dlúthbhaint aici le taobh sóisialta agus liteartha na ceirde.</ref> Bhí tábhacht leis an Dinnseanchas (''Dindsenchas''), dánta a thug cuntas ar logainmeacha na hÉireann agus a luaigh imeachtaí agus pearsana a bhain leis na háiteanna sin. Eolas é a bhí fite fuaite in oiliúint agus i saothar na bhfilí. Líne 32: Ní raibh mná le fáil i measc na bhfilí ba léannta, ach bhí léamh agus scríobh ag roinnt ban uasal ar a laghad, agus tá dánta againn a scríobh cuid acu sa 16ú agus sa 17ú haois. Ar na filí sin tá [[Isibeul Ní Mhic Chailín]] (1499-?),<ref>Uimh. 54 in Ó Rathile: “Mairg darab galar an grádh”.</ref> [[Brighid, iníon Éinrí Mhic Ghearailt]] (c. 1589-1682),<ref>Ní Dhonnachadh, lgh 387-88,</ref>, Fionnghuala, iníon Dhomhaill Uí Bhriain (c. 1577?),<ref>Ní Dhonnachadh, lch 395.</ref> agus Caitilín Dubh (fl. 1624-9).<ref>Ní Dhonnachadh, lgh 399-403.</ref> D’fhéadfadh mná a bheith ina bpátrúin mhóra freisin, mar a bhí Mairgréag Ní Chearbhaill sa 15ú haois agus í molta ag na filí as a féile.<ref>Caerwyn Williams agus Ní Mhuiríosa (1979), lgh 165–6.</ref> Bhí an prós á shaothrú i gcónaí ~~sna~~sa ~~Meánaoiseanna~~Meánaois. Tháinig scéalta nua isteach leis na Normannaigh sa 12ú haois agus d’fhág siad a rian ar an traidísiún dúchasach. Tamall ina dhiaidh sin bhí scéalta á n-aistriú ón mBéarla.<ref>Caerwyn Williams agus Ní Mhuiríosa (1979), lch 149.</ref> === Sraitheanna miotaseolaíochta ===

An difríocht idir athruithe ar: "Litríocht na Gaeilge"