An difríocht idir athruithe ar: "Stair Bhaile Átha Cliath"

== Bunaidh agus luathstair na cathrach ==

[[Íomhá:Dublin800.png|mion|Limistéar bhaile átha Cliath thart ar 800]]

 

Na laethanta seo, ceaptar go raibh lonnaíocht eaglasta Chríostaí darbh ainm ''Duiblinn'', as ar tháinig an t-ainm ''Dyflin'', sula raibh aon lonnaíocht Lochlannach ann. As an [[9ú haois|9ú]] agus an [[10ú haois]] amach, bhí dhá lonnaíocht suite san áit ina bhfuil lár chathair na linne seo suite. Is é ''Dyflin'', ón nGaeilge ''Duiblinn'' (nó “Linn Dhubh”, ag tagairt do linn dhubh taoide a bhí san áit sin ina théann [[An Poitéal|Abhainn an Phoitéil]] isteach in [[An Life|Abhainn na Life]] i ngarraithe an Chaisleáin ar chúl [[Caisleán Bhaile Átha Cliath|Chaisleán Bhaile Átha Cliath]]), an t-ainm a tugadh ar an lonnaíocht Lochlannach a bunaíodh timpeall 841 agus bhí lonnaíocht na nGael darbh ainm Áth Cliath, níos faide suas an abhainn, san áit sin ina bhfuil [[Droichead an Athar Maitiú]] suite ag bun Shráid an Teampaill.<ref>[http://www.dublinks.com/index.cfm/loc/6-1/pt/0/spid/902CF5DF-9D01-4C09-81EB171FF0D09C6C.htm "Fords & Black Pools – History of Dublin – Dublin History and Heritage"]. Dublinks.com. Retrieved 16 November 2012.</ref> Úsáidtear ainm na lonnaíochta Ceiltí mar ainm Gaeilge a dtugtar ar chathair na linne seo, cé nach bhfuil trácht le fáil air sin go dtí 1362, nuair a thagraítear don ainm sin in Annála Uladh.<ref>Rev. J. Ryan, Pre-Norman Dublin; JRSAI 1949, p.64.</ref> Is as ainm na lonnaíochta Lochlannaí, ''Dyflin'', a thagann Dublin, an t-ainm Béarla atá ar an gcathair sa lá atá inniu ann, agus tháinig an t-ainm sin ón ainm Gaeilge, ''Duiblinn''. Bhí na Lochlannaigh, nó na "hOstmen" mar a thug siad orthu féin, i gcoróin i mBaile Átha Cliath ar feadh beagnach trí haois, cé gur caitheadh amach iad in 902, ach amháin gur tháinig siad ar ais i gcumhacht in 917, go dtí gur threascair [[Ard-Rí na hÉireann|Ardrí na hÉireann]] arís iad ag [[Cath Chluain Tarbh]] sa bhliain [[1014]]. Ón mbliain sin amach, ní raibh mórán tionchair pholaitiúil ag lucht na Lochlannach in Éirinn - ba sa saol tráchtála amháin a raibh aon tionchar suntasach acu as sin amach.<ref>Ranelagh, John O'Beirne (2001). ''A Short History of Ireland''. Cambridge University Press. p. 31. <nowiki>ISBN 0-521-46944-9</nowiki>.</ref> Tháinig deireadh iomlán le riail na Lochlannach i mBaile Átha Cliath in 1171 nuair a ghabh [[Diarmaid Mac Murchadha]], Rí na Laighne, an chathair le cúnamh shaighdiúirí tuarastail Angla-Normannacha. Rinne an Rí Lochlannach deireanach de Bhaile Átha Cliath, Ascall mac Ragnaill, iarracht an chathair a athghabháil le harm a chruinnigh sé le muintir dá ghaolta féin a bhí suite i n[[Na Garbhchríocha|Garbhchríocha]] na h[[Albain|Alban]], an áit inar chuir sé faoi i ndeoraíocht agus é i mbun teite nuair a gabhadh an chathair, ach theip ar an athghabháil sin agus maraíodh Ascall. [[Íomhá:Skuldelev_II.jpg|clé|mion|[[Longa Skuldelev|Skudelev II]], long mhór chogaidh na Lochlannach a tógadh i gceantar Bhaile Átha Cliath c. 1042]]

 

===Ó chathair mheánaoiseach go cathair den Ré Sheoirseach ===

 

Ba le linn an 18ú céad a tógadh cuid mhaith de na foirgnimh ba shuntasaí atá sa chathair agus a leagadh amach roinnt mhaith de na sráid-dreacanna galánta inti chomh maith. Maidir leis an tslí inar leagadh amach na sráideanna ann, ba chathair mheánaoiseach í Baile Átha Cliath dála [[Páras|Pháras]] ag tús an 18ú haois. Le linn chúrsa an 18ú haois tharla tionscnamh atógála mór ann (dála an tionscnaimh atógála a tharla i bPáras sa 19ú haois), agus rinne an ''Wide Streets Commission'' (Coimisiúin na Sráideanna Leithne) a lán de na sráideanna caola a scriosadh chun sráideanna móra den Ré Sheoirseach a chur ina n-ionad. I measc na sráideanna cáiliúla a leagadh amach mar chuid den athdhearadh seo cuimsítear [[Sráid Sackville]] (a dtugtar [[Sráid Uí Chonaill]] uirthi sa lá atá inniu ann), [[Sráid an Dáma]], [[Sráid Westmoreland]] agus [[Sráid D’Olier]], agus tógadh iad go léir i ndiaidh scriosadh agus leagadh sráideanna cúnga meánaoiseacha chun iad a mhalgamú. Leagadh amach cúig chearnóg thábhachtacha den Ré Sheoirseach freisin; Cearnóg Rutland (ar a dtugtar [[Cearnóg Parnell]] sa lá atá inniu ann) agus [[Cearnóg Mhuinseo]] ar an taobh thuaidh, agus [[Cearnóg Mhuirfean]], Cearnóg Fitzwilliam agus [[Faiche Stiabhna]], atá go léir suite ar an taobh theas d’[[An Life|abhainn na Life]]. Cé go raibh na hárais chónaithe ba ghustalacha inar chónaigh piaraí ar an taobh thuaidh den chathair ar dtús, in áiteanna leithéidí Shráid Henrietta agus Chearnóg Rutland, mar thoradh ar an gcinneadh a rinne [[Iarla Chill Dara]] (an phiara ba mhó a rá in Éirinn, a rinneadh é ina Dhiúca Laighean de ní b’fhaide anonn), teach cathrach nua dó féin, Teach Chill Dara (arna ainmniú [[Teach Laighean]] i ndiaidh dó a bheith ina Dhiúca ar Laighin) ar an taobh theas den chathair, tháinig fuadar faoin líon piaraí a bhí ag iarraidh tithe nua a thógáil ar an taobh theas den abhainn, go háirithe ar na trí chearnóg phríomha ann, nó ina dtimpeall.