An difríocht idir athruithe ar: "An Béarla"

Glactar leis gurb iad na blianta ó theacht na nAngla-Shacsanach go Sasana go dtí an gabháltas [[Normannaigh|Normannach]] tréimhse an tSean-Bhéarla. Bhí an Sean-Bhéarla ní ba chosúla leis an tSean-Ard-Ghearmáinis nó leis an [[An Íoslainnis|Íoslainnis]] ná le Béarla an lae inniu, agus comhthréithe na d[[Teanga (cumarsáid)|teanga]]<nowiki/>cha [[An Ghearmáinis|Gearmáin]]<nowiki/>ice le haithint air go soiléir. Bhí cúig [[Tuiseal ainmneach|thuiseal]] ann, mar shampla, agus [[uimhir]] dhéach chomh maith leis an uatha agus leis an iolra. Bhí trí inscne ann chomh maith, an bhaininscne, an fhirinscne agus an inscne neodrach, mar atá in Íoslainnis agus i nGearmáinis an lae inniu.

Sa naoú agus sa deichiú haois, tháinig na [[Lochlannaigh]] agus an teanga a bhí acu i ndlúth-theagmháil leis an mBéarla. Bhunaigh na Lochlannaigh stát dá gcuid féin, ''Danelaw'' nó "Dlí na Danmhairge", in Oirthear Shasana agus na hAlban, agus d'fhág a dteanga a lorg ar na canúintí Béarla a labhraítear sa chuid seo den tír, go dtí ár lá féin. Ós rud é go raibh gaol ag an dá theanga - antheanga—an Béarla agus an Lochlainnis - leLochlainnis—le chéile, agus iad cuíosach intuigthe ag cainteoirí a chéile, chuaigh go leor [[Focal|focail]] agus, fiú, foirmeacha gramadaí Lochlannacha in úsáid sa Bhéarla ansin. Creidtear gur chothaigh meascán an dá theanga neamhchinnteacht i leith na gramadaí i measc lucht labhartha an Bhéarla. D'imigh na hiarmhíreanna casta gramadúla as úsáid sa Bhéarla i bhfad ní ba sciobtha ná sna teangacha Gearmáinice eile, agus is féidir gur ceann de na príomhchúiseanna leis an meath seo an neamhchinnteacht sin.

Sa [[14ú haois|cheathrú haois déag]], tháinig borradh mór ar an [[litríocht]] i Meán-Bhéarla. B'ansin a thosaigh sórt caighdeánú freisin, is é sin, Caighdeán na Seansaireachta. Bhí an caighdeánú seo teoranta do na scríbhinní oifigiúla nó poiblí, áfach. Rinneadh forbairt ar leith ar an gcaighdeán nuair a bhí [[Anraí V Shasana|Anraí V]] ag rialú na tíre, is é sin, sna blianta [[1413]]-—[[1422]]. Bhí an caighdeán seo bunaithe ar chanúint Londan, an chuid ba mhó, ach tugadh isteach foirmeacha ó na canúintí eile, go háirithe ''they'' agus ''them'' ó na canúintí Tuaisceartacha, nuair a fuarthas go raibh siad ní ba soiléire ná foirmeacha na canúna a bhí á labhairt timpeall ar an bpríomhchathair.

Nuair a choilínigh na Sasanaigh Meiriceá Thuaidh, an India, [[An Astráil|an Astráil,]] [[an Nua-Shéalainn]], cuid mhór den [[An Afraic|Afraic]] agus na críocha eile a bhí á rialú acu ar fud na mblianta, bhí an Nua-Bhéarla ann cheana féin mar theanga. Na canúintí nua a tháinig ar an bhfód sna coilíneachtaí éagsúla, tá siad go léir bunaithe ar an Nua-Bhéarla, agus iad intuigthe ag cainteoirí a chéile. In Éirinn, áfach, thosaigh an coilíniú ní ba mhoiche, agus mar sin, tháinig canúint amháin ar an bhfód a bhí bunaithe ar an Meán-Bhéarla, seachas an Nua-Bhéarla - isBhéarla—is é sin, an teanga Ióla i g[[Contae Loch Garman]]. Chaill lucht a labhartha a dteagmháil leis an gcuid eile den domhan Béarla go luath, agus mar sin, choinnigh sliocht a sleachta a gcanúint Mheán-Bhéarla go dtí an naoú haois déag, nuair a bádh i bhfarraige mhór an Nua-Bhéarla chaighdeánaithe í.

Agus an méid sin ráite, is follasach go bhfuil difríochtaí suntasacha idir na cineálacha éagsúla Béarla a labhraítear ar fud an domhain. Nuair a casadh pobail agus teangacha bundúchasacha ar na Béarlóirí sna coilíneachtaí, ba mhinic a ghlac siad le focail agus le nósanna nua ó na daoine seo. Mar sin, tá Béarla [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|na Stát Aontaithe]] cuíosach saibhir i bhfocail iasachta a tháinig ó theangacha na Meiriceánach dúchasach, ón bhFraincis agus ón [[An Spáinnis|Spáinnis]]. Bhí an Fhraincis beo ar feadh i bhfad i [[Louisiana]] agus in áiteanna eile sna críocha a bhaineann leis na Stáit Aontaithe inniu, agus í á labhairt mar phríomhtheanga i gcuid mhór de [[Ceanada|Cheanada]] inniu féin. An Spáinnis, arís, tá sí ó dhúchas ag an gcuid is mó de lucht inimirce sna Stáit Aontaithe inniu, agus í beo i mbéal chuid mhaith seansaoránach Meiriceánach freisin i stáit dheisceartacha, cosúil le Nua-Mheicsiceo agus Texas. San Afraic Theas, arís, is í an Afracáinis - anAfracáinis—an leagan áitiúil den [[An Ollainnis|Ollainnis]] - an—an fhoinse is mó a thugann focail agus leaganacha cainte nua don chineál Béarla a chloistear á labhairt ansin.

Cé go bhfuil an Béarla breac le focail iasachta ón bhFraincis, ón Laidin agus ó theangacha eile, ní féidir a shéanadh go mbaineann sé leis an mbrainse Gearmáinice den fhine Ind-Eorpach, agus gaol aige leis an nGearmáinis, an Ollainnis, an Íoslainnis agus na teangacha Lochlannacha eile. Is í an Fhraoslainnis - teangaFhraoslainnis—teanga mhionlaigh a labhraítear i dTuaisceart na h[[An Ísiltír|Ísiltíre]] agus in Iar-Thuaisceart na Gearmáine - anGearmáine—an teanga is dlúithe gaoil don Bhéarla, go stairiúil ar a laghad. Ar ndóigh, is follasach go bhfuil an [[An Albainis|Albainis]] - nó an [[Lallainnis]] - is é sin, an teanga nó na canúintí a labhraítear in Albain agus in áiteanna i dTuaisceart Éireann níos cosúla leis an mBéarla fós, ach is ceist chonspóideach é, cé acu teanga neamhspleách nó canúint de chuid an Bhéarla atá ann. Tá traidisiún litríochta agus [[Scríbhneoir|scríbhneoireacht]]<nowiki/>a ag an Albainis atá scartha ón mBéarla, ach leis na céadta bliain anuas, tá sé ag dul i léig, agus an [[litríocht]] a scríobhtar sa teanga inniu, bíonn sí níos cosúla le [[filíocht]] chanúnach ná le scríbhneoireacht nua-aoiseach.

Is deacair a rá, an féidir dearcadh ar an mBéarla mar theanga náisiúnta na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] a thuilleadh, ós rud é go bhfuil sé sealbhaithe ag uasal agus íseal fud fad an domhain mhóir. Tá sé sábháilte a rá go bhfuil níos mó cainteoirí líofa neamhdhúchais ná cainteoirí dúchais ann, agus deir cuid de na [[Teangeolaíocht|teangeolaithe]] nach bhfuil sé faoi na cainteoirí dúchais a thuilleadh, cad é atá i ndán don Bhéarla agus cén cineál athruithe a thiocfaidh air feasta. Maidir leis na cainteoirí dúchais, is Meiriceánaigh iad a bhformhór mór - beirtmór—beirt as gach triúr, go bunúsach - agusbunúsach—agus is é Béarla na Stát Aontaithe an leagan den teanga is mó a labhraítear.

Tháinig an chuid is mó de bhunfhoclóir an Bhéarla as an nGearmáinic, is é sin, as an Sean-Bhéarla agus as an tSean-Lochlainnis. Mar sin féin, chuaigh an tsraith is sine de na hiasachtaí Fraincise greamaithe go han-domhain sa teanga, agus cupla ceann acu le haithint sa bhunfhoclóir féin. As an tsean-Fhraincis a tháinig ''second'' "dara" (cf. ''andere'' na Gearmáinise, ''annar'' na hÍoslainnise agus ''annan'' na [[An tSualainnis|Sualainnise]] - tá—tá na focail seo gaolmhar le ''other'' an Bhéarla) agus ''very'' "an-, iontach, creathnach" (cf. ''sehr'' na Gearmáinise, ''mycket'' na Sualainnise, agus ''mjög'' na hÍoslainnise).

Sa chuid is mó de na tíortha Béarla, is é an Béarla an t-aon teanga oifigiúil amháin, agus é go líofa, nó fiú ó dhúchas, ag an gcuid is mó de mhuintir na tíre. San [[An Afraic Theas|Afraic Theas,]] áfach, tá na teangacha Bantúcha (an teanga [[Xhosa]], an t[[An tSúlúis|Súlúis]], an teanga Sotho, an teanga Tswana, agus an teanga Venda) le cloisteáil sa tsráid chomh minic leis an mBéarla féin, agus níos mó cainteoirí áitiúla dúchais ag an [[An Afracáinis|Afracáinis]] - an—an leagan den Ollainnis a d'fhorbair i nDeisceart na hAfraice go dtí gur iompaigh sé ina theanga neamhspleách - náneamhspleách—ná ag an mBéarla féin. D'fhág an Afracáinis an-lorg ar fhoclóir an Bhéarla san Afraic Theas, agus is ar éigean is féidir na cúrsaí áitiúla a phlé as Béarla gan dul i muinín cuid mhaith focal Afracáinise.