An difríocht idir athruithe ar: "Tomás Dáibhis"

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Líne 6:
== Saol ==
[[Íomhá:Long Room Interior, Trinity College Dublin, Ireland - Diliff.jpg|mion|123x123px|Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]]
Rugadh é i [[Mala]] i gcontae [[Corcaigh|Chorcaí]] mac ar athair [[An Bhreatnais|Breatnais]], máinlia san '''[[Artléire Ríoga,|Artléire Ríoga''',''']] agus mátháir [[Éireannach]]. Ar an bpointe sin, trína mháthair, shíolraigh sé ó theaghlach [[Gaelic Noble,|'''<nowiki/>''Gaelic Noble''<nowiki/>''']], de '''[[O'Sullivan Beare'''.]] Mí ina dhiadh a bhreith, fuair a athair bás agus ansin, bhog a mháthair '''''[[Warrington Place''']]'' gar do droichead '''''[[Mount Street|<nowiki/>'<nowiki/>]]'''[[Mount Street|Mount Street'''<nowiki/>'<nowiki/>''']]'', i [[Baile Átha Cliath|mBaile Átha Cliath.]] Sa bhliain 1830, bhog an bheirt acu go 67 '''[[Sráid Baggot'''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Baggot Street|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Baggot_Street&oldid=859188221|journal=Wikipedia|date=2018-09-12|language=en}}</ref>]] Íochtarach sular thosaigh sé ag stáidear i [[Coláiste na Tríonóide]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tcd.ie/|teideal=Trinity College Dublin, the University of Dublin, Ireland|work=www.tcd.ie|dátarochtana=2019-02-25}}</ref>. Is san áit sin, i 1836, ar bhain sé céim amach sna healaíona. Glaodh chun an '''[[Bharra Éireannach|bharra Éireannach''']] air i 1838.
 
Ba é a scríobh an dán cáiliúil ''A Nation Once Again''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=A Nation Once Again|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=A_Nation_Once_Again&oldid=881505497|journal=Wikipedia|date=2019-02-03|language=en}}</ref>, ónar tháinig an t-[[Amhránaíocht|amhrán]] náisiúnach den ainm céanna.
 
Bhásaigh sé in aois a thriocha bliain ó fhiabhras scarlóideach (''Scarlet fever).'' Tá sé cúrtha i '''[[Reilig Mount Jerome''']]<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.mountjerome.ie/|teideal=Mount Jerome Cemetery & Crematorium|work=www.mountjerome.ie|dátarochtana=2019-02-25}}</ref>, Baile Átha Cliath.
 
== A Chuid Scríbhinní ==
Thug Davis guth do chultúr bunaidh an 19ú haois ar náisiúntacht nua-aimseartha na hÉireann. Roimhe seo, bhí sé bunaithe ar phoblachtánaigh na 1790í agus ar ghluaiseacht fuascailt Chaitliceach Dónall Ó Conaill [[Dónall Ó Conaill|(''Daniel O'Connell'']]) sna 1820í-30í, rud ba bheag a bhí i bpáirt acu, ach amháin, i gcás neamhspleáchas ón mBreatain. D'éirigh le Davis bonn coitianta agus níos cuimsithí a chruthú don todhchaí. Bhunaigh sé nuachtán [['The Nation'|'<nowiki/>''The Nation''''']] 'le '''[[Charles Gavan Duffy|C''harles Gavan Duffy''''']]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Charles Gavan Duffy|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Charles_Gavan_Duffy&oldid=874758775|journal=Wikipedia|date=2018-12-21|language=en}}</ref> agus '''''[[John Blake Dillon''']]''<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.askaboutireland.ie/learning-zone/primary-students/looking-at-places/roscommon/roscommon-people/the-dillon-family/john-blake-dillon/|teideal=John Blake Dillon|work=www.askaboutireland.ie|dátarochtana=2019-02-25}}</ref>'''''.'''''
 
Mar chuid den obair, scríobh sé roinnt '''[[balainní''']] náisiúna spreagach, a chuir leis ''an Nation'' ar dtús agus ina dhiadh sin, a athfhoilsigh Spiorad na Náisiún (Spirit of the Nation) Aontaithe, chomh maith le beathaisnéis ar Curran, dlíodóir agus óráidí na hÉireann, réamhspleách d'eagrán dá chuid óráidí, agus stair an [[Séamas VI, Albain agus Séamas I, Sasana agus Éire|Rí Séamas II]] parlaimint 1689. Chomh maith le sin, chruthaigh sé go leor pleananna liteartha, rudaí nach raibh críochnaithe ag a bhás go luath.
 
Bhí sé ina [[Protastúnach]], ach mhol sé aontacht idir [[Caitlicigh]] agus Protastúnaigh. Ina intinn, cé nach raibh fuil Éireannach i ndaoine, an rud is tábhachtach dó, ná an toilteanas chun a bheith mar chuid de náisiún na hÉireann. Cé go raibh na [[An tSacsain|Sacsain]] agus na '''[[Danmhargaigh''']] a bhaineann le rudaí mhíghnaoi, más rud é go gceadaítear iad féin a bheith Éireannach, . bheadh ​​a sliochtach ina Éireannaigh, go díreach. Bhí Dáibhis den tuairim gurb é an '''[[Fhéiniúlacht náisiúnta|fhéiniúlacht náisiúnta''']] an staid dhaonna nádúrtha, agus labhair sé amach go miscniúil i gcoinne ilnáisiúnacht (''cosmopolitanism).'' In óráid do '''[[Chumann Stairiúil an Choláiste''']] i g[[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Coláiste na Tríonóide]], [[Baile Átha Cliath]], dúirt Davis:
 
"An tír inár breithe, ár n-oideachais, ár gcuimhní, sinseartha, pearsanta, náisiúnta; tír ár ngrá, ár gcairdeas, ár n-dóchas; ár dtír féin: tá an ilnáisiúnach nádúrtha, bonn - ba mhaith liom a rá go bhfuil sé dodhéanta. Is é chun ghníomhú de réir an domhain don , dóibh siúd atá os a chionn, ní hamháin é. Is é an tírghrá ná daonchairdeas daonna."
Líne 25:
Tháining smaointeoireacht na náisiúnachta Éireannach a bhí ann chun cinn, agus tugadh faoi deara go raibh suntasacha na n-náisiúntóirí ina dhiaidh sin, cosúil le [[Pádraig Mac Piarais|Padraig Mac Piarais]] ''(Patrick Pearse'') cé gur chuir [[Wolfe Tone|''Wolfe Tone'']] an bunthuiscint in iúl gur gá Éire mar náisiún a bheith saor, ba é Davis an duine a chruthaigh an smaoineamh seo ná féiniúlacht na hÉireann a chur chun cinn agus a feabhsú.
 
Is é Dáibhis an t-údar a bhaineann leis na hamhráin údárasacha mar ''[[The West's Cailleach''|<nowiki/>'The West's Cailleach''']], ''''[[A Nation Once Again'<nowiki/>''']]'' agus [['In Bodenstown Churchyard''<nowiki/>|'<nowiki/>''In Bodenstown Churchyard'<nowiki/>''''']]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.lyricsfreak.com/r/rovers+irish/bodenstown+churchyard_20605782.html|teideal=Bodenstown Churchyard lyrics - Rovers Irish original song - full version on Lyrics Freak|work=www.lyricsfreak.com|dátarochtana=2019-02-25}}</ref>. Chomh maith le sin, scríobh sé an '''''<nowiki/>[['Lament for Owen Roe O'Neill.'<nowiki/>]]'''.'''''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bartleby.com/250/108.html|teideal=108. Lament for the Death of Eoghan Ruadh O’Neill by Thomas Davis. Colum, Padraic. 1922. Anthology of Irish Verse|work=www.bartleby.com|dátarochtana=2019-02-25}}</ref>
 
'''''<nowiki/><nowiki/>''<nowiki/><nowiki/>''<nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/>''<nowiki/><nowiki/>''<nowiki/><nowiki/><nowiki/>'''''<nowiki/>''[[The West's Cailleach|<nowiki/>]][[A Nation Once Again|<nowiki/>]]''[[Bodenstown Churchyard|<nowiki/>]]''[[Lament for Owen Roe O'Neill.|<nowiki/><nowiki/>]]''
 
== Dáibhis mar Polaiteoir ==
Líne 33:
 
=== Na Péindlíthe ===
Sa bhliain 1824, chun deireadh a chur leis na [[Na Péindlíthe|Péindlíthe]], bunaíodh an '''[[Cumann Caitliceach''']]. Ba dhlíthe iad seo a chinntigh nach mbeadh smacht ag na Caitlicigh a chor ar bith, mar shampla, ní bheadh cead ag Caitlicigh scoileanna a reachtáil agus níos mó ná sin, ní bheadh cead acu an dlí a chleachtadh. Freisin, ní bheadh cead ag Caitliceach a chuid talaimh a fhágáil ag aon mhac amháin. De bharr sin, bheadh air a chuidse a roinnt idir a chuid mhac ar fad. Ba é an aidhm is ginearálta ná, a bhí ag na Péindlíthe ná cosc a chur ar aon chumhlacht a bhí ag na Caitlicigh.
 
=== An Cumann Caitliceach ===
Bhíodh craobh den Chumann Caitliceach situe i mbeagnach gach paróiste in Éirinn. Bhíodh cead ag an chumann bailiúchán airgid a bheith aige, taobh amuigh de gach seipéal sa tír Domhnach amháin in aghaidh na míosa. Tugadh air seo ná '''''<nowiki/>[['Catholic Rent'<nowiki/>'''.]]'' Mar sin, tháinig eagla ar na hÚdaráis agus chuir said cosc air.
 
'''''<nowiki/><nowiki/>'''''[[Catholic Rent'|''<nowiki/>'']]
 
=== An Náisiún (''The Nation)'' ===
Líne 51:
''<nowiki/>''[[Catholic Rent'|''<nowiki/>'']][[Catholic Rent'|''<nowiki/>'']][[Catholic Rent'|''<nowiki/>'']]''[[The West's Cailleach|<nowiki/>]][[A Nation Once Again|<nowiki/>]]''[[Bodenstown Churchyard|<nowiki/>]]''[[Lament for Owen Roe O'Neill.|<nowiki/>]][[The West's Cailleach|<nowiki/>]][[A Nation Once Again|<nowiki/>]]''[[Bodenstown Churchyard|<nowiki/>]]
 
Thug Davis tacaíocht do '''[[Chumann Aisghairm Uí Chonaill''']] ó 1840, ag súil le sean-Pharlaimint na hÉireann a athchruthú. Rinne siad a roinnt le linn díospóireachta ar '''[[Ollscoil nua na''']] [[Banríon|Banríona]], atá molta, nuair a laghdaigh Davis scileanna díospóireachta uachtaracha Uisce chun na deora. Bhí Davis i bhfabhar ollscoile a bheadh ​​ag oideachas go hiomlán do mhic léinn uile na hÉireann; B'fhearr le O'Connell agus leis an ordlathas Caitliceach córas ar leithligh do mhic léinn Caitliceacha in Éirinn a bheadh ​​fós faoi rialú na heaglaise (féach: '''[[Ollscoil Chaitliceach na hÉireann)|Ollscoil Chaitliceach na hÉireann]]).[[Íomhá:Daniel O'''Connell.png|mion|Dónall Ó Conaill|205x205px]]
De ghnáth, thugthagair O'Connell dá allieschomhghuaillithe ar bheagán taithí neamhfhiosta mar "ÓgEire Óg<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.britannica.com/topic/Young-Ireland|teideal=Young Ireland {{!}} Irish nationalist movement|language=en|work=Encyclopedia Britannica|dátarochtana=2019-02-25}}</ref>", ar dtús mar théarma dhífhostú, gur tháinig deireadh leis na téarmaí glactha ó na 1870í do na náisiúnaitheoirí a spreag Davis. B'fhearr leis freisin socrú cónaidhme leis an mBreatain sna 1840í agus d'iarr Davis níos mó neamhspleáchais. D'aontaigh an dá cheann gur próiseas de réir a chéile agus neamh-fhoréigneach an bealach is fearr ar aghaidh. In ainneoin a gcuid difríochtaí bhí an-deacracht ag O'Connell ag bás luath Dáibhis.
[[Íomhá:Daniel O'Connell.png|mion|Dónall Ó Conaill|205x205px]]
De ghnáth, thug O'Connell dá allies neamhfhiosta mar "Óg Óg", ar dtús mar théarma dhífhostú, gur tháinig deireadh leis na téarmaí glactha ó na 1870í do na náisiúnaitheoirí a spreag Davis. B'fhearr leis freisin socrú cónaidhme leis an mBreatain sna 1840í agus d'iarr Davis níos mó neamhspleáchais. D'aontaigh an dá cheann gur próiseas de réir a chéile agus neamh-fhoréigneach an bealach is fearr ar aghaidh. In ainneoin a gcuid difríochtaí bhí an-deacracht ag O'Connell ag bás luath Dáibhis.
 
=== Spléachadh ar Chúrsaí Polaitíochta ===