An difríocht idir athruithe ar: "Peadar Mór"

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Líne 22:
=== A Chéad Óige ===
 
Rugadh Pyotr Alexeyevich [[Rítheaghlach Romanov|Romanov]], nó an t-impire '''Peadar Mór''', sa bhliain [[1672]] ([[9 Meitheamh]]). Le linn a chéad óige ní rabhthas ar aon bharúil faoin gcomharbas. Bhí trioblóidí ar coipeadh sa chúirt, agus na daoine uaisle ag tógáil uisce faoi thalamh in aghaidh a chéile. Mar sin, ba chuid de shaoltaithí an bhuachalla bhig tiarnaí móra de chuid na tíre a fheiceáil báite ina gcuid fola le súile a chinn féin. Chun Peadar óg a choinneáil slán sábháilte ó chaimiléireacht na cúirte tógadh faoin tuath é, áit ar éirigh sé mór leis an gcosmhuintir agus - tharagus—thar aon dream eile - leeile—le muintir Nemetskaya Sloboda.
 
=== I gComhluadar na gCoimhthíoch ===
 
Is é is brí le Nemetskaya Sloboda ná Saorcheantar na nGearmánach - déantanGearmánach—déanta na fírinne, ní [[An Ghearmáin|Gearmánaigh]] amháin a bhí ina gcónaí ansin, ach strainséirí ó thíortha eile freisin, ach i dtús báire d'úsáidtí an focal ''nemets'' a chiallaíonn "Gearmánach" i Rúisis an lae inniu - dinniu—d'úsáidtí é le tagairt do strainséir ar bith a raibh teanga dhothuigthe á labhairt aige. ( an téarma seo gaolmhar leis an aidiacht a chiallaíonn "balbh" - ''nemoy''. (немой); Is minic a shíleann lucht labhartha aon teanga amháin gur balbh nó bodhar atá an té nach bhfuil in ann an teanga "cheart" a chanadh ná a thuiscint.). Bhí dianseirfeachas i bhfeidhm ar an Rúis ar fad, agus b'éigean díolúinedíolúine—saoirse - saoirse speisialta - ónspeisialta—ón seirfeachas a bhronnadh ar na heachtrannaigh - ceardaitheheachtrannaigh—ceardaithe, tráchtálaithe agus a leithéidí - aleithéidí—a bhí ina gcónaí san áit. Sin é an tuige go dtugtaí "saorcheantar" ar an áit.
 
D'fhoghlaim Peadar óg léann nua-aimseartha an Iarthair agus go leor scileanna innealtóireachta ó mhuintir an tSaorcheantair. Ón taoibh eile de, ó tharla go raibh a fhios aige go raibh sé i ndán dó dul i gceannas ar an tír ab fhairsinge ar domhan, fágadh gan toilsmacht é. Ba dual dó ragairne rábach ó bhí sé ina dhéagóir óg aerach, agus é ag ól is ag bualadh craicinn ar nós an diabhail féin má bhuail an tallann é.
Líne 37:
=== Fear tallannach, fear cruálach ===
 
Ag filleadh abhaile dó fuair sé a chuid saighdiúirí i mbun ceannairce. Ó bhí sé i ndiaidh dhá reisimint den chéad scoth a chur ar bun roimh imeacht ar an gcoigríoch dó, agus iad mionnaithe dó go pearsanta, chuaigh aige lucht na ceannairce - naceannairce—na Streiltsigh (nó na "Lámhachóirí"), lucht na seanreisimintí - aseanreisimintí—a cheansú go gasta. Na tuathghríosóirí a chuir tús leis an éirí amach, básaíodh go sciobtha iad, ach ina dhiaidh sin féin, chrom Peadar ar na gnáthshaighdiúiri a chéasadh le h-"admháil a gcuid míghníomhartha is coireanna" a bhaint astu. B'iomaí súil a stoith sé agus b'iomaí srón a réab sé. Déanta na fírinne, ba mhór an t-ábhar suilt is saobhthaithnimh dó riamh príosúnaigh a chéasadh. Ba chuid é seo d'fhiántas is de bharbarthacht a charachtair, agus gach seans go raibh baint aige seo le chomh tugtha agus a bhí sé do chraiceann a chuid ban.
 
I ndiaidh an ródaigh seo rinne mo dhuine deimhin de nach dtitfeadh a leithéid amach arís. Chuir sé eagar agus inneall ar an arm, na [[Cosacaigh]] san áireamh, agus chuir sé coinscríobh i bhfeidhm ar aicmí nua den tsochaí. Mar a chonaic muid cheana, bhí a chroí sáite ina chuid long, agus é iontach gnóthach ag iarraidh cabhlach ceart a thógáilt don tír. Rinne sé téisclim mhór chogaidh ar bhealaí eile freisin, ag earcú is ag cóiriú reisimintí nua airm agus ag cur garastúin á dtógáil.
Líne 49:
=== An Phríomhchathair Nua ===
 
Nó is amhlaidh gur le linn an chogaidh seo a thoisigh Peadar a thógáil na cathrach a bhfuil a ainm is a chuimhne ceangailte di: [[Cathair Pheadair]]. Déanta na fírinne, bhí cathair ann cheana féin, baile beag daingnithe de chuid na Sualannach: Nyen as Sualainnis, nó Nevanlinna as Fionlainnis. Scrios Peadar daingean Nyen (nó Nyen-Skans) agus chuir sé d'fhiacha ar bhunadh an cheantair thart ar an áit - áit—[[an Ingearmanlann]] a thugtaí ar an gcúige ar na saolta sin - dulsin—dul ag tógáil na cathrach nua dó. Bhí láithreán na n-oibreacha seo inchomórtais ar fad le sluachampaí géibhinn Stailín, agus na sclábhaithe chomh héigiontach le chéile sa dá áit. Lena cheart a thabhairt do Pheadar, áfach, ní mór dúinn a admháil gur éirigh leis rud fónta a chur i gcrích ar an mbealach gránna seo: ba bheag toradh úsáideach a bhíodh ar a raibh idir lámhaibh ag daoroibrithe Stailín, nó ní rabhthas go bunúsach ach á gcéasadh, gan aon chuspóir ceart a bheith lena streachailt. Maidir le Peadar, ní lena gcéasadh amháin a mhaslaigh sé na daoine, ach ar ndóigh, fuair an chuid ba mhó acu bás sa dá chás.
 
I ndiaidh an chogaidh, fógraíodh an chéad Impire uile-Rúiseach de Pheadar. Nó siúd is go raibh an teideal úd "Sár" á chleachtadh ag ríthe na [[An Mhoscóiv|Moscóive]] le fada - agusfada—agus an focal féin - ''tsar''' - bunaithe(царь)—bunaithe ar ainm [[Iúil Caesar]] ar tús - nítús—ní bhíodh Impirí na Rúise ag tabhairt ''imperator'' orthu féin roimh Pheadar.
[[File:Peter_I_by_Kneller.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_I_by_Kneller.jpg|mion|Godfrey Kneller, 1698.]]
 
=== Leasaitheoir an Riaracháin is na Sochaí ===
 
Ós rud é go raibh Peadar chomh tugtha sin d'eolaíocht is do léann an Iarthair, agus é ag cur suim i gcóras riaracháin is rialtais na dtíortha Iartharacha fosta, ní hionadh gur chaith sé cuid mhór dá am ag iarraidh malairt crutha a chur ar a thír dhúchais ag déanamh aithrise ar an Iarthar. Is é an rud a theastaigh uaidh ná deireadh a chur leis na ''prikazy'' (приказы), na húdaráis lárnacha a raibh gach aon cheann acu bunaithe ar ordú ar leith ón Sár seo nó siúd fadó - déantafadó—déanta na fírinne, "ordú" is bunchiall leis an fhocal ''prikaz'' féin(приказ) - agusféin—agus a gcuid dualgaisí ag teacht salach ar a chéile go mion minic. Bhí sé de rún ag Peadar córas ní ba solúbtha a chur in áit tranglam na b''prikazy''. San am céanna, lean Peadar ag cloí na sean-uasalaicme - nauasalaicme—na tiarnaí talún - letalún—le haicme nua de mhaorlathaigh oilte a chur ina hionad. D'aicmigh Peadar na maorlathaigh de réir tábla céimíochtaí in aithris ar chóras na gcéimeanna míleata: an duine a bhainfeadh amach céim sách ard ag dul suas an dréimire seo, bhronnfaí gradam uaisleachta air is ar shliocht a shleachta. Dá thoradh seo, tháinig uasalaicme nua - uasalaicmenua—uasalaicme na maorlathach - in iomaíocht leis na seantiarnaí talún.
[[File:Peter_I_by_Carel_de_Moor.jpeg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_I_by_Carel_de_Moor.jpeg|mion|le Carel de Moor, 1717]]
 
=== Fear Mór Tionsclaíochta agus Marsantachais ===
 
Chuir Peadar an chéad bhun leis an réabhlóid tionsclaíochta freisin, nó bhunaigh sé monarchana anseo is ansiúd le tráchtearraí déantúsaíochta a tháirgiú le haghaidh easpórtála, agus é ag iarraidh an margadh intíre a chosaint ar iompórtáil iasachta san am céanna trí dhleachtanna arda caomhnaitheacha a ghearradh is a thobhach - isthobhach—is é sin, bhí sé ag cleachtadh an chineál polasaí ar a dtugann na staraithe eacnamaíochta [[marsantachas]]. (Leisleis an seachtú haois déag is mó a bhaineann an marsantachas sa chuid is mó den Eoraip, nó tháinig na [[Fiseacratachas|fiseacrataigh]] chun tosaigh san ochtú haois déag, agus iad ag cur níos mó béime ar shaoirse an ghnóthadóra ghustalaigh.).
 
=== An Cultúr Nua ===
Líne 67:
Ní raibh moille ar Pheadar nuálacha a thabhairt isteach i gcúrsaí cultúir ach an oiread. Bhunaigh sé scoileanna le heolaithe mara agus loingseoireachta a oiliúint, agus téacsleabhair eolaíochta á bhfoilsiú sa [[Ceimic|cheimic]] is san [[Fisic|fhisic]], sa [[Geograife|gheograife]] is sa [[réalteolaíocht]], sa [[Matamaitic|mhatamaitic]] is san [[innealtóireacht]]. Chrom na saineolaithe ar imeallchríocha na Rúise a léarscáiliú agus ar theangacha a muintire a fhoghlaim is a staidéar. Chuir Peadar deireadh leis na féasóga fada agus le nósanna seanbhunaithe eile nár áirigh sé oiriúnach agus an tír le cur i dtreo na haoise nua. Níor leasc leis, fiú, na féasóga a ghearradh dá chuid cúirteoirí lena láimh féin, rud a chuir an-mhíchompord ar an duine bocht a fuair é féin faoi rásúr an Impire, agus a fhios aige nósanna brúidiúla Pheadair.
[[File:Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_Petrovich.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Peter_the_Great_Interrogating_the_Tsarevich_Alexei_Petrovich.jpg|mion|''Peadar agus a mhac Alexei'' (Nikolai Ge, 1871)]]
Ós rud é nach raibh Peadar, an fear mór ragairne, craicinn agus pléaráca a thréig an chéad bhean chéile s'aige ar mhaithe leis an mbean luí ab ansa leis, - ós rud é nach raibh sé in ann aon tabhairt suas cheart a chinntiú dá mhac, ní bhfuair seisean - Alexeyseisean—Alexey ab ainm dó, agus é ainmnithe as athair Pheadair - le hoidhreacht ach drochthréithe a athar. Bhí sé corrach guagach mar dhuine, agus é ag braiteoireacht ón gcráifeacht go dtí an ragairne óil. Bhain an freasúra coimeádach eaglasta a ngaisneas as an mac, nó bhí siad meáite ar Pheadar a ruaigeadh as an ríchathaoir agus Alexey a chur ina áit mar bhalbhán fannlag d'Impire, le go mbeidís féin ag rialú na tíre. Tháinig an chomhcheilg seo chun solais, áfach, agus thug an t-Impire drochíde mhíthrócaireach dá mhac le hainmneacha na gcomhchealgairí eile a fháscadh as. Sa deireadh thiar thall, maraíodh Alexey sa phríosún.
 
Fuair Peadar Mór bás sa bhliain [[1725]] ([[8 Feabhra]]), agus é ag saothrú an bháis le tamall éigin cheana, leis na galair ghnéis agus ólacháin a d'fhág an saol sultmhar air.