An difríocht idir athruithe ar: "Caife"

Deoch is ea an '''caife''' a dhéantar as síolta rósta an phlanda caife nó ''coffea''. Creidtear gurb ó réigiún san [[An Aetóip|Aetóip]], Kaffa, a fuaireamar an focal "caife". Tháinig an focal dúinn trí ''kahve'' naan [[An Tuircis|Turcais]]eturcaí ó ''qahwah'' (fíon) na h[[Araibis]]e. Is féidir é a sheirbheáil tethe nó fuar. Tá go leor scéalta taobh thiar de. Is é an réigiún [[Meánchiorcal]] an áit a bhfástar an caife. Is iad na réimsí sonracha ná [[Meiriceá Láir]] agus Theas, [[An Afraic]] agus an lár- oirthear agus [[an Áise]] Theas. Tá sé ar eolas go geografach mar an áit idir an Trópaic an PhortáinPortán agus Trópaic an Ghabhair mar an "criocrios pónairí caife". Tá dhá chineál éagsúla caife ar eolas go coitianta, caife Arabica agus caife Robusta.

Is éard atá i bpónaphlandaí caife síol torthaí a fhástar ar an tor 'Coffea'. Déantar na torthaí cosúil le silíní a lománaíocht agus a phróiseáil chun an síol luachmhar a dhéanann dhá phónafhaighneog aonair a bhaint. Fásann sé is fearr le báisteach go minic, teochtaí te, ach ní teochtaí, agus talamh cnocach 600 go 1,200 méadar (2,000 go 4,000 troigh) os cionn leibhéal na farraige agus dá bhrí sin tá sé á shaothrú i réigiúin trópaiceachathrópaiceacha ar fud na cruinne. Toisc nach bhfuil na torthaí go léir socraithe ag an am céanna, baintear an chuid is mó de shilíní caife de láimh, seachas trí mheaisín.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.biologyreference.com/Ce-Co/Coffee-Botany-of.html|teideal=Coffee, Botany of - Biology Encyclopedia - plant, body, used, make|work=www.biologyreference.com|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>. Déanann táirgeoirí éagsúla a silíní a bhuachan ag amanna difriúla.

Tá scéal finscéalach ann a insítear faoin áit ar bunaíodh caife ar dtús. Thosaigh sé ar fad i réigiún naan [[An Aetóip|hAetóipAetóip]] a chreidtear gurbh iad an chéad duine a d'aithin éifeacht fhuinniúil an ghléasra caife. Mar sin féin, níl aon fhianaise dhíreach a fuarthas níos luaithe ná an 15ú haois, rud a léiríonn cén áit ar fhás caife san Afraic ar dtús nó a d’fhéadfadh a bheith ina spreagthach ag na daonraí dúchasacha<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|author=Bennet Alan Weinberg agus Bonnie K Bealer|date=2001|url=|title=The world of Caffeine|journal=The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug|volume=|issue=1st|publisher=Psychology Press}}</ref> Tá scéal an aoire ógóig a raibh tréad gabhar aige, lá amháin thug sé faoi deara go raibh gabhar ag ithe roinnt caora, tar éis iad a ithe, bhí sé lán de fuinneamhd'fhuinneamh agus sceitiminísceitimíní. Cheap sé go raibh sé an-aisteach mar sin rinne sé blaiseadh dó féin. Thosaigh an t-aoire féin ag mothú níos fhuinnmhithefuinnmhithe tar éis dó na caora a ithe. Thosaigh an nuacht ag scaipeadh agus chuala manaigh faoi seo agus theastaigh uathu cuid acu féin. Triomaigh siad na caora nuair a fuair siad iad agus ansin ghrúdaigh siad iad le huisce te agus an chéad chupán caife mar thoradh air. Ach ní raibh sé seo i scríbhinn go dtí 1670.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Markman Ellis|date=2004|url=|title=A Cultural History|journal=A Coffee house|volume=|issue=}}</ref>[[Íomhá:Mocha Dapper 1680.jpg|mion]]

Tá an fhianaise inchreidte is luaithe ar ól caife nó eolas ar an gcrann caife le feiceáil i lár an 15ú haois i gcuntais Ahmed al-Ghaffar iin Éimin.<ref name=":0" /> Níl an crann caife dúchasach do dheisceart Arabica agus tá traidisiún Arabach ann a thugann le fios gur tugadh isteach é ón Aetóip. Tá téarma caife féin ag teangacha áirithe san Aetóip, mar shampla, an grúpa Omotic, gan a lua go bhfuarthas an chuid is mó de na téarmaí a úsáideadh ar iasacht ón Araibis.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Merid W. Aregay|date=1988|url=|title=|journal=The Journal of African History|volume=1|issue=29}}</ref> Nuair a bhuail an nuacht an Éigipt, go ghlaodhnghlaodh deoch 'quhwa', bhí sé leathnaithe go hÉimin agus a bhí ag úsáid ag Sufi Shaykhs agus daoine eile chun fánfan dhúiseacht le linn a gcuid paidreacha. <ref>{{Luaigh foilseachán|author=Ralph S. Hattox|date=1988|url=|title=The origins of a social beverage in the medieval near east|journal=Coffee and Coffeehouses|volume=|issue=|publisher=University of Washington Press}}</ref> .Ní hamháin gurgo n-ólann na pátrúin caife agus go raibh siad i mbun cainte, ach d'éist siad freisin le ceol, d’fhéach siad ar thaibheoirí, d’imir siad fichilleficheall agus choinnigh siad an scéal faoi láthair. D'éirigh go tapa le tithe caife mar ionad eolais a mhalartú go minic mar “Scoileanna an Chéasta". Faoin 17ú haois, bhí an caife ar a bhealach go dtí [[an Eoraip]] agus bhí an-tóir air ar fud na mór-roinne. Bhí conspóid mhór ann maidir leis an dídeoch nua a tháinig chun na hEorpa, bhí baint ag an bpápa leis an gcinneadh deiridh. In ainneoin anna chonspóidconspóide seo, bhí tithe caife ag teacht chun bheith ina n-ionaid gníomhaíochtaghníomhaíochta sóisialta agus cumarsáide i mórchathracha Shasana, na hOstaire, na Fraince, na Gearmáine agus na hÍsiltíre.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=http://www.ncausa.org/about-coffee/history-of-coffee|teideal=The History of Coffee|work=www.ncausa.org|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> Mhothaigh daoine a chuireann alcól in áit na maidine níos mó fuinnimh agus mar sin bhí deoch chaifé coitianta ann sasan [[An tAontas Eorpach|Aontas Eorpach]].<ref name=":1" />

Tarlaíonn saothrú an dá speiceas plandaí i réigiúin éagsúla. Déantar an speiceas caife Arabica a shaothrú den chuid is mó i Meiriceá Laidineach, agus is é an speiceas Robusta is mó san Afraic. Fástar an dá speiceas caife san India, san Indinéis agus i dtíortha eile na hÁise. Fásann caife is fearr ag teocht idir 73 ° agus 82 ° F (23 ° agus 28 ° C). Riachtanais báistíbháistí suas go dtí 60 go 80 orlach (1,500 go 2,000 milliméadar) in aghaidh na bliana le tréimhse tirimthirim dhá nó trí mhí don Arabica.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Robert Hewitt Jnr|date=1872|url=|title=Its History Oultivation and Uses|journal=Coffee|volume=|issue=|publisher=D appleton and company}}</ref>. Is féidir saothrú caife a dhéanamh sa scáth ach níl sé chomh coitianta toisc gur féidir torthaí níos fearr a fháil gan scáth nó le scáth an-éadrom má leantar cleachtais eile, amhail scamhadh, fiailí agus toirchiú.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.britannica.com/plant/coffee-plant-genus|teideal=Coffee production {{!}} plant genus|language=en|work=Encyclopedia Britannica|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>

'''An Bhrasaíl:''' Is iad an tír is mó le 150 bliain anuas iad agus trí bhreathnú ar a dtáirgeadh beidh siad ar feadh na chéad 100 bliain eile. Táirgeadh taifead ard de thart ar 2,598,000 tonna méadrach Caife i 2018. Sao Paulo, Parana, Minas Gerais, agus stáit eile oirdheisceartachaoirdheisceart ina bhfuil an teocht agus an aeráid fabhrachfhabhrach don táirgeadh caife. Tá modhanna athraithe acu le blianta beaga anuas, mar shampla, tá siad ag úsáid na gréine chun na silíní a thriomú.<br />'''Vítneam:''' Is é Vítneam an dara táirgeoir caife is mó ar domhan anois, I 1975 ní raibh acu ach 600-tonna a tháirgeadh agus anois tá sé méadaithe go 2 mhilliún. Is éRobusta an príomh-speiceasphónaire caifeatá anag caifefás Robustaanseo, a dhéanann thart ar 96% den táirgeadh caife iomlán i Vítneam.

Tá tíortha ar nós Columbia, an Indinéis, an Aetóip agus an India sna deich dtáirgeoirídtáirgeoir caife is mó ar domhan. Bainfidh na tíortha seo tairbhe eacnamaíoch as seo.

'''Fómhar Meaisín:''' Tá feirmeacha an Bhrasaíl ar an talamh cothrom ionas gur féidir leo meaisíní a úsáid chun an fómhar a bhaint. TiomáiníonnTiomáint iad na meaisíní i sraitheanna néata chun nach ndéanfaidh siad dochar do na plandaí. Croith na meaisíní na plandaí ionas go dtitfidh na silíní as. Is é an míbhuntáiste is mó ná go n-aibíonn silíní ag amanna difriúla agus nach féidir leis na meaisíní sin a idirdhealú.

'''Piocadh Stiall:''' Is modh piocadh láimhe é seo, stailc na feirmeoirí na plandaí i ngluaiseacht amháin. Ciallaíonn sé seo go gcaithfear na silíní a eagrúphiocadh, tara éisshórtáil málaíde níosréir aibíaibíochta agus neamhghéilltemálaí.

TugtarSula caifendéantar glasan arcaife chaiféa neamhshruaiteróstadh freisin agus tábíonn na blasannapónairí goglasa léir faoiagus ghlasníl snaaon pónairíbhlas siniontu. Athraíonn siad ón ghlas go dtí na pónairí donn aramatacha. Nuair a bhíonn na pónairí á róstadh tá tú ag róstadh sin ag 550F, caithfidh tú na pónairí a chasadh i gcónaí chun iad a sheachaint. Cuirtear na pónairí iin roasteroigheann ollmhór agus nuair a shroicheann siad timpeall 400F, tosaíonn siad ag crackpop cosúil le grán rósta. I ndiaidh an chéad phóca, seiceálfaidh tú go leanúnach chun a fháil amach an bhfuil siad rósta go dtí an caighdeán ceart. Is é an róstadh an rud a thugann cumhra agus blas do phónairí an chaife.Tógann cineálacha éagsúla pónairí faid éagsúla ama sasan roasteroigheann<ref>{{Luaigh foilseachán|author=W.H. Ukers|date=1919|url=|title=The Wisconsin Magazine of History|journal=|volume=3|issue=2}}</ref>. Is éard atá i gceist le róstadh ná a bheith in ann teocht inmheánach pónairí aonair a thuar go cruinn: rud nach féidir a mhúineadh; ní féidir é a fhoghlaim ach ó bhlianta taithí. Nuair is féidir, déantar róstadh gar don áit ina bhfuil an tomhaltóir. Tarlaíonn sé seo toisc go mbíonn pónairí rósta, go dtosaíonn siad ag cailleadh a gcuid caighdeán maith láithreach. <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.newfoodmagazine.com/article/28006/process-coffee-production-seed-cup/|teideal=The process of coffee production: from seed to cup|language=en|work=New Food Magazine|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>[[Íomhá:Espresso.jpg|thumb|right|230px|Caife ''espresso'']]

# Seachain gailegal (mar sin déan machnamh ar cá bhfuil tú ag stóráil do phónairí agus coinnigh iad ó ghrúdairí, soirn, srl.

Tá breisiú caife i bhfad níos mó ná an meaisín a chasadh air agus é ag breathnú air. Braitheann sé ar an meaisín, meileann an brú a úsáidtear ar an gcaife, an t-am a dtaistealaíonn an t-uisce tríd an caifechaife agus cóimheas caife go huisce. Tá an espresso foirfe ag brath ar an mbreac foirfe. Tá dea-bholadh, corp agus crema ag an espresso foirfe. Ba chóir go mbeadh an cumhraboladh dian, bríomhar agus taitneamhach, ba chóir go mbeadh an corp réidh, tiubh agus cruinn agus ba chóir go mbeadh an crema órga, leanúnach agus comhsheasmhach. Is trí tháscaire iad na trí chomhpháirt seo go dtí espresso foirfe. Déanann an coire an caife a théamh suas go timpeall 88-90F. Is féidir le meileannlíomhadh caife an luas a ritheann an t-uisce te a athrú. Is féidir leis an meileannlíomhadh a bheith ró-mhín nó ró-garbhrógarbh, má éiríonn an iomarca meiltelíomhadh air, scaipfidh sé amach rud a chuirfidh blas ar an gcaife agus má tá an meileannlíomhadh ró-gharbhrógharbh, tá sé ró-bhog bog agus dath bán. Tá easpa aigéadachta ann. Is é an dáileog an brú a úsáidtear chun an caife a mhaolú sula gcuirtear isteach sa mheaisín é. Ba chóir an caife a dháileadh go cothrom ar fud an chiseáin agus ansin nuair a bheidh sé á stampáil beidh sé cothrom agus cothrom. Níl sé seo úsáideach ach amháin maidir le meaisíní caife a úsáidtear i gcaiféanna nó i mbialanna in ionad meaisíní caife láithreach. <ref>{{Luaigh foilseachán|author=Kevin Sinnott|date=2010|url=|title=The art and craft of coffee|journal=|volume=|issue=}}</ref>

Tá sé níos deacra ealaín Lattechaife latte a bhaint amach ná mar a fhéachann sé. Is féidir le deiseanna beaga caife fás ó ealaín laitíse a bheith acu ar a gcaife. Is féidir é a bhaint amach trí chéimeanna simplí ach le huaireanta cleachtais. Is ar uigeacht an bhainne atá sé go léir. Ba chóir an bainne a bheith silky'síodúil' le haghaidh laittelattee agus le 'neamhlonrach' le haghaidh cappuccino. Nuair a bhíonn an bainne á dhoirteadh, tosaíonn tú i lár an cupáinchupáin ionas go mbriseann an bainne dromchla an espresso. Nuair a thosaíonn an tacaíocht ag líonadh suas tosaíonn sé ag réiteach, tugann sé seo codarsnacht mhaith idir an espresso agus an bainne. Is féidir é seo a láimhseáil chun dearaí agus patrúin a chruthú.

Is féidir le tomhaltóirí caife a cheannach anois le trí dheimhniú, is iad cóirthrádáil, orgánach agus foraois bháistí comhaontas. Braitheann thart ar 125 milliún duine ar fud an domhain ar chaife as a slite beatha. Éilítear caife ar fud an domhain agus táirgtear é i 25 milliún sealbhóir beag. Ach ní féidir leis an gcuid is mó acu caighdeán maireachtála ard a fháil óna dtuilleamh. Tá táirgeadh caife ag brath ar go leor fachtóirí a fhágann go bhfuil sé deacair do na feirmeoirí agus do na daoine atá ag obair dóibh. Dálaí aimsire, galar agus tosca eile is féidir le gach duine tionchar a imirt ar tháirgeadh caife. Tugadh isteach trádáil chothrom ionas gur féidir leis na feirmeoirí sin maireachtáil má bhí an táirgeadh caife le laghdú. Le Cóirthrádáil, tá sé cinnte go bhfaighidh eagraíochtaí deimhnithe táirgeoirí caife an Praghas Íosta Cóir-Thrádála ar a laghad dá gcaife, a bhfuil sé mar aidhm aige a gcostas táirgthe a chlúdach agus gníomhú mar ghlan sábháilteachtasábháilteacht nuair a thiteann praghsanna margaidh faoi leibhéal inbhuanaithe.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Gavin Fridell|date=2007|url=|title=The prospects and pitfalls of market-driven social justice|journal=Fair Trade Coffee|volume=|issue=|publisher=University of Toronto Press}}</ref> . Is pónairí caife iad pónairí caife orgánacha a táirgeadh gan úsáid a bhaint as iotnaidicídlotnaidicíd nó luibhicíd. Baineann buntáistí leis seo don tomhaltóir agus don táirgeoir. Is féidir an sainmhíniú ar chaife orgánach deimhnithe a leathnú chun béim a chur ar athchúrsáil, múiríniú, sláinte ithreach, agus cosaint an chomhshaoil. <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.coffeeresearch.org/politics/organic.htm|teideal=Certified Organic Coffee Beans - CoffeeResearch.org|work=www.coffeeresearch.org|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> Is eagraíocht neamhbhrabúis, díolmhaithe ó thaobh cánach í Comhaontas na Coille Báistí. Go ginearálta, tá sé mar aidhm ag caighdeáin Chomhghuaillíocht Rainforestforais bháistí cosaint a thabhairt don chomhshaol agus do chearta oibrithe.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.ethicalcoffee.net/rainforest.html|teideal=What is Rainforest Alliance certified coffee?|work=www.ethicalcoffee.net|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>