An difríocht idir athruithe ar: "Stáit Aontaithe Mheiriceá"

Content deleted Content added
m Reverted 1 edit by 168.194.0.57 (talk) to last revision by SeoMac. (TW)
Líne 67:
:''Príomhalt: [[Cogadh Réabhlóideach Mheiriceá]]''
 
Bhí a lán teannais idir muintir anna choilíneachtaígcoilíneachtaí agus na Sasanaigh i rith an [[tréimhse réabhlóidigh]] (1760-1770). Mar sin, chruinnightháinig [[Comhdháil Mhór-Roinn]] i bh[[Philadelphia]] ar 14ú Iúil, 1775 agus cruthaíodh [[Armtha Mór-Roinn]]. Cuireadh na fórsaí faoi cheannas George Washington. Ghlac an Chomhdháil leis an bhFógra Neamhspleáchais ar 4ú Iúil, 1775. Dar leis an bhFógra, “cruthaítear gach fear go cothrom” agus tá “cearta doshanntadoshéanta áirithe” acu. Bhí an Fógra dréachtaithe le [[Thomas Jefferson]] agus glaoigh sé “stáit” ceannnasachta ar na coilíneachtaí. I 1777, glacadh Airteagail na Cónaidhme a aontaigh na stáit faoi rialtas feidearálach lag. Mhair sé sin go dtí 1788. D’éalaigh idir 70,000-80,000 daoine a bhí dílis don Choróin Bhriotanach agus d’éalaigh, a lán daoineacu goag dtítabhairt aghaidh ar [[Albain Nua|Nova Scotia]] agus na críocha Briotanacha nua i g[[Ceanada]]. Maidir leis na [[Na Meiriceánaigh Dhúchasacha|Meiriceánaigh dúchasachadhúchasacha]], throid siad ar dhá thaobh an chogaidh.
 
Fuair na fórsaí Meiriceánacha cabhair ó na Francaigh agus sa deireadh, buhaighbhuaigh siad an cogadh. I 1783, ghlac An Bhreatan Mhór le neamhspleáchas na 13 coilíneacht. Ceithre bliainbliana níos moille, Isa bhliain 1783, eagraíodh coinbhinsiún bunreachtúil agus bhí sé ar intinn acu rialtas náisiúnta láidir a chruthú le cumhacht thar na stáit. I Mí MheithimhMeithimh 1788, bhí Bunreacht na Stát Aontaithe daingnithe ag 9 stát agus bhí sé sin dóthanacha ndóthain chun rialtas nua a chruthú. Mar sin, chuaigh an chéad [[Seanad na Stát Aontaithe|Seanad]], céad [[Teach Ionadaithe na Stát Aontaithe|Teach na n-Ionadaithe]], agus an chéad [[Uachtarán na Stát Aontaithe|Uachtarán]], [[George Washington]], i mbun dualgas sa bhliain 1789. Dearbhaíodh Nua Eabhrac mar phríomhchathair fheidearálach ar feadh bliain amháin. IIna ndiaidhdhiaidh sin, bhog an rialtas go dtí Philadelphia. I 1791, daingníodh Bille na gCeart, is é sin, deich leasú a cuireadh leis an mBunreacht. Thug na leasuithe sin roinnt chosaint dhlíthiúil do na daoine – mar shampla, ní raibh cead ag an rialtas feidearálach srianta a chur ar shaoirse pearsantaphearsanta na ndaoine. Bhí clásal sa Bhunreacht ag cosaint na sclábhaíochta suas go dtí 1808. Ach bhí dearcaigh faoi sclábhaíocht ag athrú, áfach. Mar sin, dhíothaigh na Stáit Thuaidh an sclábhaíocht idir 1780 agus 1804. Ach fós mhair na stáit sa deisceart mar chosantóirí na “hinstitiúide aisteach” seo. I 1800, bhog an rialtas feidearálach go dtí an chathair nua, [[Washington, D.C.]]
 
[[Íomhá:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Forógra na Saoirse'' le John Trumbull (1817–18)]]