An difríocht idir athruithe ar: "Fernão de Magalhães"

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Líne 1:
[[Íomhá:Ferdinand Magellan.jpg|deas|250px|thumb|Fernão de Magalhães]]
Taistealaí farraige[[Taiscéalaíocht|Taiscéalaí]] [[An Phortaingéil|Portaingéalach]] ab ea '''Fernão de Magalhães''' ([[Béarla]]: ''Ferdinand Magellan'', [[Spáinnis]]: ''Fernando de Magallanes'', [[1480]] – [[27 Aibreán]], [[1521]]), a thug turasanna tábhachtacha taiscéalaíochta i seirbhís na [[An Spáinn|Spáinne]]. B'eisean a bhí i gceannas ar an chéad turas rathúil timpeall an domhain. Níor éirigh leis, áfach, an turas sin a chríochnú, nó cailleadh i g[[Cath Mactan]] in Oileán [[Cebu]] é, ceann de na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]]. Cath ab ea é a tharraing sé anuas air féin, nuair a chuir sé ladar i gcúrsaí polaitíochta na mbundúchasach i Cebu.
 
Is é Ferdinand Magellan an chéad Eorpach a sheol trasna an [[An tAigéan Ciúin|Aigéin Chiúin]]. Ach níor éirigh leis an turas ar ais go dtí an Spáinn a dhéanamh mar gur maraíodh é sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]] sa bhliain 1521. Ach ba mhór an t-éacht a rinne Magellan; chruthaigh sé go bhféadfaí an Áise a bhaint amach ach seoladh siar ón Eoraip.
 
== Na Chéad Turasanna a Thug Sé ==
 
Léirigh Magellan an-spéis sa [[taiscéalaíocht]] agus é ina fhear óg. Is iomaí turas a thug sé ar [[Cósta|chósta]] na h[[An Afraic|Afraice]] agus ar [[an Áise]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2015/09/09-Ferdinand-Magellan-FT-R5.pptx|teideal=Magellan|údar=Foras na Gaeilge|dáta=|dátarochtana=2019}}</ref>
[[Íomhá:2017-10-13 Street name sign, Rua Fernão de Magalhães, Albufeira.JPG|clé|mion|Albufeira, Algarve|alt=|177x177px]]Chuaigh Magalhães ar a chéad turas farraige sa bhliain 1505, nuair a bhí sé cúig bliana fichead d'aois. An uair sin, bhí sé ar dhuine acu siúd a bhí le Francisco de Almeida a insealbhú mar leasrí Portaingéalach. B'ansin a tháinig Magalhães i ndeabhaidh lainne an chéad uair, nó fuair siad rompu taoiseach a bhí tar éis cáin a íoc le Vasco da Gama trí bliana roimhe sin, agus é ag diúltú Almeida faoin gcáin anois. Ansin, d'ionsaigh lucht leanúna Almeida é, agus ghabh siad Kilwa i dTansáin an lae inniu.
[[Íomhá:2017-10-13 Street name sign, Rua Fernão de Magalhães, Albufeira.JPG|clé|mion|Albufeira, Algarve]]
[[Íomhá:Fernão de Magalhães-Ponte da Barca (1).jpg|clé|mion|266x266px|Fernão de Magalhães, Ponte da Barca]]
Sa bhliain 1506, chuaigh Magalhães go dtí na hIndiacha Thoir, agus é ag glacadh páirte sna turasanna taiscéalaíochta go dtí Oileáin na Spíosraí. I bhFeabhra 1509, throid sé i gcath farraige Diu, a chuir deireadh le tionchar na Tuirce Otamánaí sa chearn sin den domhan. Bronnadh dintiúirí an chaiptín ar Mhagalhães sa bhliain 1510. Chaill sé an coimisiún, áfach, sa bhliain a bhí chugainn, nuair a thug sé turas soir ar a long gan chead a fháil ó na húdaráis chuí roimhe sin. B'éigean dó filleadh go dtí an Phortaingéil sa bhliain 1512.
Sa bhliain 1506, chuaigh Magalhães go dtí na hIndiacha Thoir, agus é ag glacadh páirte sna turasanna taiscéalaíochta go dtí Oileáin na Spíosraí.
 
I bhFeabhra 1509, throid sé i gcath farraige Diu, a chuir deireadh le tionchar na [[Impireacht Otamánach|Tuirce Otamánaí]] sa chearn sin den domhan.
 
=== '''Ó mheas''' ===
Bronnadh dintiúirí an chaiptín ar Mhagalhães sa bhliain 1510.
 
Chaill sé an coimisiún, áfach, sa bhliain a bhí chugainn, nuair a thug sé turas soir ar a long gan chead a fháil ó na húdaráis chuí roimhe sin. B'éigean dó filleadh go dtí an Phortaingéil sa bhliain 1512.
 
Sa bhliain 1513, cuireadh Magalhães go dtí [[Maracó]], áit ar throid sé i gCath Azamor. B'ansin a goineadh go tromchúiseach sa ghlúin é. Ina dhiaidh sin, chuaigh sé ar saoire gan chead a iarraidh ar Almeida, agus milleánaíodh é faoi thradáil neamhdhlíthiúil leis na Muslamaigh[[Moslamaigh]]. Mar sin, bhain Almeida a dhea-shúil de. Ní raibh i gcuid mhór de na líomhaintí ach gnáthaithiseoireacht nach ndeachaigh chun na cúirte riamh, ach mar sin féin, ní raibh cara fágtha ag Magalhães i gcúirt an rí nua, Manuel a hAon. Mar sin, chuaigh Magalhães i muinín rí na Spáinne ar lorg oibre mar chaptaen farraige.
 
Mar sin, chuaigh Magalhães i muinín rí na Spáinne ar lorg oibre mar chaptaen farraige.
 
=== Timpeall an domhain, beagnach ===
[[Íomhá:Magellan-Map-En.png|mion|277x277px]]
Bhí Magellan i gceannas ar an chéad turas rathúil timpeall an domhain. Chreid Magellan dá seolfadh sé siar ón Eoraip go rachadh sé timpeall an domhain chomh fada leis an Áise. Roimhe sin, sa bhliain 1492, sheol [[Críostóir Colambas]] siar agus é ag súil go sroichfeadh sé an Áise.
 
Sa bhliain 1519 thug rí na Spáinne, [[Searlas V, Impire Naofa Rómhánach|Searlas V]], [[Airgead (eacnamaíocht)|airgead]] do Magellan chun seoladh siar ón Eoraip go dtí an Áise. Fuair Magellan 5 long le haghaidh an turais. Chuir Magellan tús leis an turas in [[Sevilla]] na Spáinne, ag crochadh a chuid seolta ar an [[20 Meán Fómhair]] [[1519]] . Bhí timpeall 270 fear ar bord na long.
[[Íomhá:Magellan's Cross-2, Cebu.JPG|clé|mion|177x177px|cros Magellan i gcathair Cebu]]
Sheol Magellan agus a chriú a fhad le cósta na [[An Bhrasaíl|Brasaíle]] ar dtús agus ansin siar ó dheas feadh chósta Mheiriceá Theas. Rug [[Stoirm|stoirmeacha]] ar [[Long|longa]] Magellan agus iad ag déanamh a mbealaigh a fhad le deisceart [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Theas]]. Scriosadh ceann amháin de na longa sa drochaimsir.
[[Íomhá:Magellans cross marker.jpg|clé|mion|177x177px]]
Faoi dheireadh, d’éirigh le Magellan agus a chriú seoladh trí [[Caolas|chaolas]] i ndeisceart Mheiriceá Theas agus isteach i bh[[farraige]] shocair ar an taobh thall. An t[[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]] a thug siad ar an bhfarraige ar an taobh thall.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.examinations.ie/tmp/1569015337_8092086.pdf|teideal=Sliocht coimrithe as cuntas Antonio Pigafetta ar thuras Magellan timpeall an domhain|údar=examinations.ie|dáta=2015|dátarochtana=2019|quote=Ar an gCéadaoin, 28 Samhain 1520, chuamar isteach sa mhuir Chiúin, áit ar fhanamar ar feadh
trí mhí agus fiche lá gan aon soláthairtí ná aon sólaistí eile a thógáil ar bord. Níor itheamar ach
seanbhrioscaí a bhí ina bpúdar agus lán le cruimheanna, agus iad bréan ón salachar a d’fhág francaigh
orthu agus d’ólamar uisce a bhí buí agus bréan. Chomh maith leis sin, d’itheamar na craicne damh a bhí
an-chrua de bharr na gréine, na báistí agus na gaoithe. D’fhágamar san fharraige iad ar feadh ceithre nó
cúig lá agus ansin chuireamar ar an ngríosach ar feadh tamaillín iad agus ansin d’itheamar iad; min
sáibh ó adhmad freisin, agus francaigh ach níorbh fhéidir dóthain díobh a fháil.
Seachas na drochrudaí atá luaite thuas, ba é an mí-ádh seo a luafaidh mé an ceann ba mheasa ar
fad: is é sin, gur fhás drandail uachtair agus íochtair fhormhór na bhfear chomh mór sin nach raibh ar a
gcumas ithe agus, ar an gcaoi sin, fuair naoi nduine dhéag bás. Táim den tuairim láidir nach bhfeicfear
turas farraige mar seo arís. Seachas iad siúd a fuair bás, buaileadh tinn fiche a cúig nó tríocha duine ó
ghalair eile, sna lámha agus sna cosa agus in áiteanna eile, sa chaoi nach raibh ach fíorbheagán a d’fhan
ina sláinte.
Mar sin féin, buíochas le Dia, ní raibh aon tinneas ormsa. Sna trí mhí agus fiche lá sin,
sheolamar ceithre mhíle léig sa mhuir Chiúin. Ba mhaith an t-ainm Ciúin di mar, le linn an ama seo,
níor bhuaileamar le haon stoirm agus ní fhacamar aon talamh ach amháin dhá oileán bheaga gan chónaí
orthu, nach bhfuaireamar ach éin agus crainn iontu.}}</ref> [[Caolas Magellan]] a thugtar sa lá atá inniu ann ar an gcaolas trínar sheol siad.
 
Níor éirigh leis, áfach, an turas sin a chríochnú, nó maraíodh i g[[Cath Mactan]] in Oileán [[Cebu]] é, ceann de na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/w3csywvm|teideal=BBC World Service - Witness History, Magellan and the first voyage around the world|language=en-GB|work=BBC|dátarochtana=2019-09-20}}</ref> Cath ab ea é a tharraing sé anuas air féin, nuair a chuir sé ladar i gcúrsaí polaitíochta na mbundúchasach i Cebu.
 
Faoi dheireadh, níor éirigh ach le long amháin an turas ar ais go dtí an Spáinn a dhéanamh. 270 fear a sheol ó Sevilla sa bhliain 1519 ach níor tháinig ar ais trí bliana ina dhiaidh sin ach timpeall fiche duine. Is é criú Magellan an chéad dream a sheol timpeall an domhain.
Sa bhliain 1513, cuireadh Magalhães go dtí Maracó, áit ar throid sé i gCath Azamor. B'ansin a goineadh go tromchúiseach sa ghlúin é. Ina dhiaidh sin, chuaigh sé ar saoire gan chead a iarraidh ar Almeida, agus milleánaíodh é faoi thradáil neamhdhlíthiúil leis na Muslamaigh. Mar sin, bhain Almeida a dhea-shúil de. Ní raibh i gcuid mhór de na líomhaintí ach gnáthaithiseoireacht nach ndeachaigh chun na cúirte riamh, ach mar sin féin, ní raibh cara fágtha ag Magalhães i gcúirt an rí nua, Manuel a hAon. Mar sin, chuaigh Magalhães i muinín rí na Spáinne ar lorg oibre mar chaptaen farraige.
 
== Tagairtí ==