Vicipéid

An difríocht idir athruithe ar: "An Fhrainc"

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
AdamLibh (plé | dréachtaí)
3,354 edits
clib: Mobile edit Mobile web edit Advanced mobile edit
AdamLibh (plé | dréachtaí)
3,354 edits
Baint amach an fhógra 'glan' agus baint amach de nascanna nach bhfuil ann
Líne 1:
{{glanadh}}
{{Bosca Sonraí Tíre|ainm_dúchasach=République française<br />''Poblacht na Fraince''
|íomhá_na_brataí=Flag of France.svg{{!}}border
Line 5 ⟶ 4:
|ainm_gin_bain=na Fraince
|ainm_gin_fir=na Fraince
|mana_náisiúnta= [[Liberté, Egalité, Fraternité]]<br />([[An Fhraincis|Fraincis]]: ''Saoirse, Comhionannas, Bráithreachas'') ||amhrán_náisiúnta=''La Marseillaise''
|amhrán_náisiúnta=''[[La Marseillaise]]''
|íomhá_learscáile=EU-France.svg
|príomhchathair = [[Páras]] |dnlc=48|dnln=52|dnlNS=N|dnfc=2|dnfn=20|dnfEW=E|dnlNSgael=Thuaidh|dnfEWgael=Thoir
Line 13 ⟶ 11:
|cineál_rialtais=|
|teidil_na_gceannairí=[[Uachtarán na Fraince|Uachtarán]]<br />[[Príomh-aire na Fraince|Príomh-aire]]
|ainmneacha_na_gceannairí=[[Emmanuel Macron]]<br />[[Édouard Philippe]]
|cineál_ardcheannais=[[Poblacht na Fraince|Poblacht]]
|tarluithe_bunaithe=
Line 48 ⟶ 46:
Tá príomhchuid na tíre suite in iarthar mhór-roinn na [[An Eoraip|hEorpa]], agus tá príomhoileán na tíre, [[An Chorsaic|Corsica]], suite sa [[an Mheánmhuir|Mheánmhuir]]. Tá críocha agus oileáin Fhrancacha eile suite timpeall an [[An Domhan|domhain]]. Is í [[Guáin na Fraince]] an chríoch is mó thar lear.
 
San iomlán, tá achar 547,026 km² sa "Fhrainc Dhúthach" (Eorpach), ar a dtugtar l'Hexagone, an "Heicseagán", uaireanta, mar gheall ar a cruth. Tá cóstaí ag an Fhrainc san iarthar, sa tuaisceart agus sa deisceart, tá a tírdhreach múnlaithe den chuid is mó ag mánna nó cnoic. Tá an chuid thoir theas den tír sléibhtiúil; is iad na príomh-shliabhraonta na [[Piréiní]], an [[Massif Central]], [[na hAlpa]] agus na [[Vosges]] san oirthear. Is é [[Mont Blanc]] an sliabh is airde sa Fhrainc agus sna hAlpa (4,810 m.810m).
 
=== Aeráide ===
Line 125 ⟶ 123:
| [[Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine]] || [[Strasbourg]]
|-
| [[Aquitaine-Limousin-Poitou-Charentes]] || [[Bordeaux]]
|-
| [[Auvergne-Rhône-Alpes]] || [[Lyon]]
|-
| [[Bourgogne-Franche-Comté]] || [[Dijon]]
|-
| [[An Bhriotáin]] || [[Rennes]]
|-
| [[Centre-Val de Loire]] || [[Orléans]]
|-
| [[Île-de-France]] || [[Páras]]
|-
| [[Languedoc-Roussillon-Midi-Pyrénées]] || [[Toulouse]]
|-
| [[Nord-Pas-de-Calais-Picardy]] || [[Lille]]
|-
| [[An Normainn]] || [[Rouen]]
Line 151 ⟶ 149:
| [[Guáin na Fraince]] || [[Cayenne]]
|-
| [[Guadalúip]] || [[Basse-Terre]]
|-
| [[Martinique]] || [[Fort-de-France]]
|-
| [[Mayotte]] || [[Mamoudzou]]
|-
| [[La Réunion]] || [[Saint-Denis]]
|}
 
Line 166 ⟶ 164:
Tá an Fhrainc suite sa réigiún a nglaoití [[an Ghaill]] air tráth — áit a ndeirtear gur tháinig na [[Na Ceiltigh|Ceiltigh]] aisti. Rinne [[Iúil Caesar]] concas ar an nGaill d'[[Impireacht na Róimhe]] san [[1ú haois RC|1ú aois RC]], agus ar deireadh ghlac na Gallaigh le cultúr agus le [[an Laidin|teanga na Róimhe]]. D'fhorbair an teanga de réir a chéile go dtí an pointe go n-aithneofaí mar [[An Fhraincis|Fhraincis]] í. Ón [[2ú haois]] nó ón [[3ú haois]] ar aghaidh, tháinig borradh ar an g[[An Chríostaíocht|Críostaíocht]] agus sa 4ú nó sa 5ú aois, scríobh [[Naomh Jerome]] gurbh í an Ghaill an t-aon réigiún a bhí "saor ó eiriceacht". Sna [[An Mheánaois|Meánaoiseanna]], d'úsáid na Francaigh an ráiteas seo le cruthú gurbh iad "Ríocht sár-chríostaíocht na Fraince".
 
Sa [[4ú haois]], tháinig treibheanna Gearmánacha ón oirthear trasna abhann na [[Réin]]eRéine. Glaodh ''[[Francanna]]'' orthu. Chruthaigh na Francanna a n-impireacht féin, an Impireacht [[Cairilínseach|Chairilínseach]], a shroich barr a réime faoin Impire [[Séarlas Mór]]. Ar bhás Shéarlais Mhóir, roinneadh an Impireacht ina trí chuid, le Conradh Verdun ([[843]]). Ba í an chuid iarthair, faoi riail [[Séarlas Maol|Shéarlais Mhaoil]], a chuir tús leis an bhFrainc mar is ann inniu di.
 
Bhí na [[Cairilínseach|Cairilínsigh]] i gcumhacht sa Fhrainc go dtí [[987]], nuair a corónaíodh [[Hugh Capet]], Diúc na Fraince agus Cunta Pháras. Diaidh ar ndiaidh d'aontaigh a shliocht, na [[Capetian]], [[na Valois]] agus na [[Bourbon]], an tír trí chogadh agus pósadh. Ba sa seachtú haois déag, faoi réimeas [[Louis XIV na Fraince|Louis XIV]], ba mhó a cumhacht na tíre. Ag an am seo bhí an daonra ba mhó san [[An Eoraip|Eoraip]] aici agus bhí tionchar mór aici ar pholaitíocht, ar eacnamaíocht, agus ar chultúr na hEorpa. Bhí tionchar mór ag an bhFrainc freisin ar [[Cogadh Réabhlóideach Mheiriceá|Réabhlóid Mheiriceá]], ag íoc as airm agus ag cur sonraí míleata ar fáil do na réabhlóidithe in aghaidh Shasana.
 
=== Ó Mhonarcacht go Poblacht ===
Line 176 ⟶ 174:
I ndiaidh dornán rialtas réabhlóideach, thóg [[Napoléon Bonaparte|Napoleon Bonaparte]] cumhacht ón bpoblacht sa bhliain [[1799]], ar dtús mar an "Chéad Consul" agus níos déanaí mar Impire den Chéad Impireacht Francach ([[1804]]–[[1814]]). I rith cogaidh éagsúla, bhí cuid mhaith de mhór-roinn na hEorpa tógtha aige, agus chuir sé gaolta i gceannas ar na ríochtanna a ghabh sé (mar shampla Joseph Bonaparte sa [[An Spáinn|Spáinn]]).
 
I ndiaidh briseadh deireanach Napoleon ag [[Cath Waterloo]], cuireadh an mhonarcacht ar bhun arís sa Fhrainc, ach le teorainneacha bunreachtúla ar a cumhacht. Sa bhliain [[1830]], tar éis Éirí Amach mhí Iúil, cuireadh Monarcacht i bhfeidhm a lean go dtí an bhliain [[1848]]. Chríochnaigh [[Dara Poblacht na Fraince]] go luath i ndiaidh a tosnú sa bhliain [[1852]] nuair a d'fhógair [[Louis-Napoléon Bonaparte]] Dara Impireacht na Fraince. Chaill airm na Fraince in aghaidh na bPrúiseach sa mbliain [[1870]] agus cuireadh tús le Tríú Poblacht na Fraince.
 
[[Íomhá:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|220px|[[Eugène Delacroix]] - ''La liberté guidant le peuple'']]
Line 185 ⟶ 183:
Bhunaigh an rialtas, Fronta an Phobail, córas leasaithe shóisialta sna [[1930idí|1930í]]. Ar an [[4 Meitheamh]] [[1936]], bhí Léon Blum tofa ina phríomh-aire ar an Fhrainc. I rith an [[An Dara Cogadh Domhanda|Dara Cogadh Domhanda]], tar éis ionradh na nGearmánach ag úsáid [[blitzkrieg]], ghéill siad.
 
Bhí daoine san Fhrainc nár aontaigh leis an ngéilleadh agus thosaigh siad "Fórsaí Saoirse na Fraince" lasmuigh den tír, agus [[Frithbheartaíocht na Fraince]] istigh sa tír. Sa bhliain [[1944]] tar éis ionradh na gcomhghuaillithe ar "[[D Day|D-Day]]", bhí an Fhrainc saor arís. Go luath ina dhiaidh sin búnaíodh an Nouvelle Armée Française ("Arm Nua na Fraince") le cabhair na gcomhghuaillithe agus lean siad ag troid go dtí deireadh an Chogaidh.
 
Bunaíodh Ceathrú Poblacht na Fraince i ndiaidh an Chogaidh. Faoi mar a bhí ag deireadh an Chéad Chogaidh Dhomhanda bhí sé deacair don tír ar dtús báire, ach tar éis tamaill bhí sí cumhachtach arís. Rinneadh iarracht a hImpireacht Cóilíneach a choimeád ach bhí trioblóid ag tósnú. Rinne an Fhrainc iarracht [[Vítneam]] a ath-thógaint ach theip uirthi agus cuireadh tús leis an [[An Chéad Chogadh Ind-Síneach|gCéad Chogadh Ind-Síneach]]. Chaill na Francaigh an [[cogadh]] sin ag [[Cath Dien Bien Phu]] sa bhliain [[1954]]. Díreach ina dhiaidh sin, bhris [[Cogadh Saoirse na hAilgéire]] amach san [[An Ailgéir|Ailgéir]].
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Fhrainc"