An difríocht idir athruithe ar: "Víreas"
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Líne 2:
[[Íomhá:virísa.jpeg|thumb|350px|Trí chineál víreas: an baictéarafagach ar chlé, víreas ainmhíoch thuas ar dheis, reitrivíreas thíos ar dheis]]
Is é is '''víreas''' ann ná [[Pataigin|gníomhaire tógálach]] beag nach [[ Macasamhlú víreasach|macasamhlaíonn]] ach laistigh de [[Cill (bitheolaíocht)|chealla]] beo [[Beothach|orgánaigh]]. Is féidir le víris gach [[beathachruthanna|cineál beatha]] a ionfhabhtú, ó ainmhithe agus plandaí go miocrorgánaigh, lena n-áirítear [[Baictéir|baictéir]] agus [[Aircéigh|archaea]].
Is é is '''víreas''' ann ná cáithnín micreascópach - is é sin, neach beag nach féidir a aithint gan dul i muinín micreascóip - atá in ann cealla an bheothaigh a thruailliú nó a [[ionfhabhtú]]. An focal féin ''víreas'', tá sé bunaithe ar an bhfocal [[Laidin]]e ''virus'' a chiallaíonn "nimh" sa bhunteanga. Tá na víris an-phrimitíbheach mar neacha beo, nó níl siad ábalta iad féin a atáirgiú as a stuaim féin: caithfidh siad teacht trasna ar chill óstaigh agus gléas atáirgthe na cille sin a shealbhú is a úsáid le tuilleadh víreasanna den chineál chéanna a chlannú. Go bunúsach, níl sa víreas ach an t-ábhar géiniteach - oideas atáirgthe an víris - agus an "caipsídeach" ina thimpeall, is é sin, sciath chosanta atá comhdhéanta as [[próitéin]]. Tá na víris ábalta orgánaigh de chineálacha éagsúla a ionfhabhtú, idir dhaoine, [[Ainmhí|ainmhithe]], [[Planda|phlandaí]] agus fiú [[Baictéar|baictéir]] - "baictéarafagaigh" a thugtar ar víris a ionfhabhtaíonn baictéir. ▼
Ó rinne Dmitri Ivanovsky cur síos in alt sa bhliain 1892 <ref name="Dimmock" /> ar phataigin neamh-baictéarach a bhí ag ionfhabhtú plandaí tobac, agus ar fhionnachtain an víris mósáice tobac ag Martinus Beijerinck i 1898, tá cur síos mionsonraithe déanta ar thart ar 5,000 speiceas víris, <ref name="Dimmock p. 49">Dimmock p. 49</ref>de na milliúin cineálacha víreas sa timpeallacht. <ref name="Breitbart M, Rohwer F 2005 278–84">{{vcite journal|authorlink1=Mya Breitbart|author=Breitbart M|author2=Rohwer F|title=Here a virus, there a virus, everywhere the same virus?|journal=Trends in Microbiology |volume=13|issue=6|pages=278–84|year=2005|pmid=15936660|doi=10.1016/j.tim.2005.04.003}}</ref> Faightear víris i mbeagnach gach éiceachóras ar an Domhan agus is iad an cineál aonáin bhitheolaíoch is iomadúla iad. <ref name="Lawrence" /><ref>{{vcite journal|author=Edwards RA, Rohwer F|title=Viral metagenomics|journal=Nature Reviews Microbiology |volume=3|issue=6|pages=504–10|year=2005|pmid=15886693|doi=10.1038/nrmicro1163}}</ref> Tugtar víreolaíocht, fo-speisialtacht de mhicribhitheolaíocht, ar staidéar ar víris.
Nuair nach bhfuil siad taobh istigh de chill ionfhabhtaithe nó i bpróiseas ionfhabhtaithe cille, bíonn víris ann i bhfoirm cáithníní neamhspleácha, nó ''víoróin '', arb éard atá iontu: (i) an [[ábhar géiniteach]], ie fada [[móilín ]]í de [[ADN]] nó [[ARN]] a ionchódaíonn struchtúr na próitéiní trína bhfeidhmíonn an víreas; (ii) próitéin caipside, a théann timpeall agus a chosnaíonn an t-ábhar géiniteach; agus i gcásanna áirithe (iii) taobh amuigh [[clúdach víreasach | clúdach]] seachtrach de [[lipid]]í. Tá cruthanna na gcáithníní víreas seo éagsúil ó fhoirmeacha simplí [[héilics|héiliciúla]] agus [[icisihéadrán | icisihéadrúla]] go struchtúir níos casta. Tá víoróin ró-bheag ag an gcuid is mó de na speicis víris atá le feiceáil le [[micreascóp optúil]], ag timpeall aon chéadú de mhéid an chuid is mó de na baictéir.
▲
Tá sé ina ábhar conspóide, an féidir a rá gur neacha beo iad na víris ar aon nós. An chuid is mó de na víreaseolaithe, tá siad den tuairim nach bhfuil siad beo, ós rud é nach sásann siad gach critéar. Tá siad cosúil leis na seadáin éigeanta incheallacha, ós rud é nach bhfuil siad ábalta iad féin a atáirgiú taobh amuigh de chealla óstaigh, ach murab ionann agus seadáin sin, ní ghlactar leis na víris mar fhíor-orgánaigh bheo de ghnáth. Is é is príomhchúis leis seo ná nach bhfuil cillscannán ag na víris, agus, thar aon rud eile, nach bhfuil meitibileacht ar bith ag na víris - ní bhíonn siad ag ithe a dhath ná ag tál aon chineál [[Eisfhearadh|eisfheartha]], agus ní bhionn siad ag tarraingt anála ná ag déanamh fótaisintéise.
| |||