An difríocht idir athruithe ar: "Réalteolaíocht"

[[Íomhá:Moon_Dedal_crater.jpg|thumb|right|275px|Réalteolaíocht na [[An Ghealach|Gealaí]]: an [[cráitéar]] mór [[Daedalas (cráitéar)|Daedalas]], [[grianghraf]] a thóg criú [[Apollo 11]] agus iad ag dul timpeall ar an nGealachngealach sa bhliain 1969. Tá Daedalas i lár an taoibh den Ghealachghealach nach bhfuil le feiceáil ón Domhandomhan agus a thrastomhas thart ar 58 míle93 [[ciliméadar]] (9358 kmmíle).]]

Is éard atá i gceist leis an '''réalteolaíocht''' ná [[taighde]] ar na reanna [[Neamh|neimhe]], cosúil leis na [[réalta]]í, na [[pláinéad|pláinéid]], na [[cóiméad|cóiméid]], agus na [[réaltra|réaltraí]], chomh maith leis na feiniméin go léir taobh amuigh d'[[atmaisféar an Domhain|atmaisféar an domhain]], cosúil leis an [[radaíocht]] chosmach. Baineann an réalteolaíocht leis an [[éabhlóid]], leis an bh[[fisic]], leis an g[[ceimic]], leis an [[meitéareolaíocht]] agus le gluaisne na reann neimhe, chomh maith le forbairt agus le fabhrú na [[An Chruinne|cruinne]].

Tá an réalteolaíocht ar ceann de na [[eolaíocht|heolaíochtaí]] is sine atá ann. Is dócha go raibh an [[duine]] [[An Réamhstair|réamhstairiúil]] féin i dtuilleamaí na réaltaí leis na treoracha a aimsiú agus é ag fánaíocht san [[fásach|fhásach]] nó ag [[seoltóireacht]] amuigh ar an teiscinn mhór. Bhí lucht réalteolaíochta éigin ag na [[Cultúr|cultúir]] is sine dá bhfuil aithne againn orthu, agus breathnuithe [[Spéir|spéire]] idir lámhaibh acu go tráthrialta, ach tháinig na [[seandálaíocht|seandálaithe]] trasna ar [[Uirlis|ghléasra]] réalteolaíochta is sine ná na cultúir sin féin. Ón taobh eile de, níor tháinig an réalteolaíocht i gcrann mar bhrainse nua-aimseartha eolaíochta sular tógadh an chéad [[an teileascóp|teileascóp]]. Is féidir a rá gur craobhacha stairiúla réalteolaíochta iad an réaltmhéadracht, an loingseoireacht réaltach, an réalteolaíocht bhreathnaitheach, an fhéilireacht agus an [[astralaíocht]] féin, ach inniu, is gnách a shíleadh gurb ionann an réalteolaíocht nua-aimseartha agus an [[réaltfhisic]].

Ní mór an réalteolaíocht a aithint thar an [[astralaíocht]]. Ní eolaíocht í an astralaíocht ach córas [[Creideamh|creidimh]] a ghlacann leis go bhfuil tionchar ag na reanna [[Neamh|neimhe]] ar shaol na [[Duine|ndaoine]].

Tá an focal [[Gaeilge]] ''réalteolaíocht'' bunaithe ar "[[réalta]]" ("réalt" an leagan a úsáidtear i gcanúintí áirithe, "reult" an seanlitriú) agus ar "eolaíocht". Ina lán teangacha eile, ar nós an [[An Béarla|Bhéarla]] agus na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]], baintear úsáid as an téarma ''astronomy'', ''Astronomie'' agus araile, a fuarthas ón n[[Gréigis]] ἄστρον ("réalta") agus νόμος ("dlí" nó "cultúr") agus a chiallaíonn "[[dlí]] na réaltaí", is é sin, na dlíthe nádúrtha a stiúrann na réaltaí agus a ngluaiseachtaí ar an spéir.

Maidir leis an téarma "[[réaltfhisic]]", is í an difríocht idir an réaltfhisic agus an réalteolaíocht, de réir an [[Foclóir|fhoclóra]], ná go bhfuil an réalteolaíocht ag plé leis na réada taobh amuigh d'[[atmaisféar]] an Domhain[[An Domhan|domhain]], agus go bhfuil an réaltfhisic ag déanamh [[taighde]] ar iompraíocht agus ar thréithe fisiceacha na réad réalteolaíoch agus ar na próiseanna dinimiciúla a mbíonn na réada sin páirteach iontu. Inniu, áfach, is beag réalteolaí nach dtéann i dtuilleamaí na fisice agus na [[matamaitic]]e le feiniméin na spéire a chiallú is a mhíniú, agus mar sin, bheadh sé chomh maith againn réaltfhisic a thabhairt ar gach sórt réalteolaíochta proifisiúnta a chleachtar inniu. Sna hollscoileanna, bíonn sé ag brath ar chúiseanna stairiúla go minic, cé acu a thugtar institiúid na réaltfhisice nó institiúid na réalteolaíochta ar an institiúid ina ndéantar taighde ar cheisteanna réalteolaíochta. Thairis sin, is minic a bhain réalteolaí proifisiúnta céim amach san fhisic ar dtús, ionas nach ndeachaigh sé leis an réalteolaíocht ach ina dhiaidh sin. ''Astronomy and Astrophysics'' is teideal do cheann de na hirisleabhair is tábhachtaí ina bhfoilsítear torthaí taighde réalteolaíochta.

Roimh theacht an teileascóip, ní raibh sé indéanta na réaltaí a bhreathnú ach, abair, ó uachtar na dtithe arda nó ó mhullach an t[[sliabh|sléibhe]]. De réir is mar a chuaigh an cine daonna chun sibhialtachta in áiteanna, thosaigh na daoine ag tógáil réadlanna réalteolaíochta, agus iad ag déanamh taighde ar imeachtaí na spéire agus ag forbairt teoiricí faoin déanamh atá ar an ollchruinne. An chuid ba mhó den réalteolaíocht mhoch seo, bhí sí dírithe ar an spéir a mhapáil agus suíomh gach réalta nó pláinéad a chur i míotar - obair ar a dtugtar [[réaltmhéadracht]] inniu.
[[Íomhá:2013 Solstice Newgrange.jpg|clé|mion|[[grianstad]] i m[[Brú na Bóinne]]]]
Ba as na breathnuithe seo a fáisceadh an chéad tuiscint ar an n[[an Grianchóras|Grianchóras]] agus ar ghluaiseachtaí na bpláinéad, agus rinne na fealsúna a marana ar na breathnuithe seo le teoiricí dá gcuid féin a chumadh. Go ginearálta, rinne siad talamh slán de gurbh é an Domhan a bhí i lárphointe na hollchruinne, agus gurbh iad na réaltaí, [[an Ghrian]] agus na pláinéid a bhí ag timpeallú an lárphointe seo. Tugtar samhail gheolárnach ar an tuiscint seo ar an ollchruinne.

Roimh lá an teileascóip féin, bhí na réalteolaithe in ann fionnachtana tábhachtacha a dhéanamh. Míle bliain roimh [[Íosa Críost|Chríost]], d'fhéach na réalteolaithe [[an tSín|Síneacha]] le claonadh aise an [[an Domhan|Domhaindomhain]] (claonadh an [[Éiclipteach|éicliptigh]]) a mheas an chéad uair. Ba iad na Caildéigh ba túisce a d'aithin go n-uraítear [[an Ghealach]] go tráthrialta de réir ciogal ar leith (nó sáras, mar a thugtar air).

=== An Cineál Réalteolaíochta Nachnach bhFuilbhfuil Bunaithe ar an Speictream Leictreamhaighnéadach ===