An difríocht idir athruithe ar: "Christiaan Huygens"

Content deleted Content added
No edit summary
Scrios mé "Glanadh'
Líne 10:
|iomráiteach =Clog luascadánach <br /> Prionsabal Huygens–Fresnel
|}}
Bhí '''Christiaan Huygens''' ([[14 Aibreán]], [[1629]] - [[8 Iúil]], [[1695]]) mar [[réalteolaí]] agus [[fisic]]eoir [[An Ísiltír|Ollanach]]. Chuir sé teoiric thonnach an tsolais is prionsabal Huygens faoi bhráid an phobail, agus d'fhionn polarú solais. Ba é Huygens an chéad duine a thairg gur tonnta atá sa solas, rud nár ghlac Newton leis in aon chor.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|url=|title=Fréamh an Eolais|journal=|volume=|issue=Coiscéim}}</ref>
{{glanadh}}
Bhí '''Christiaan Huygens''' ([[14 Aibreán]], [[1629]] - [[8 Iúil]], [[1695]]) mar [[réalteolaí]] agus [[fisic]]eoir [[An Ísiltír|Ollanach]]. Chuir sé teoiric thonnach an tsolais is prionsabal Huygens faoi bhráid an phobail, agus d'fhionn polarú solais. Ba é Huygens an chéad duine a thairg gur tonnta atá sa solas, rud nár ghlac Newton leis in aon chor.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|url=|title=Fréamh an Eolais|journal=|volume=|issue=Coiscéim}}</ref>
 
== Taighde ==
Bhí baint ag Huygens le forbairt an [[calcalas]] nua aimsirthe. Bhí a obair tábhachtach ó thaobh a aragóintí i bhfabhar tonnteoiric an t[[solas|solais]].
 
=== Fisic ===
Bhraith sé fáinne is 4ú saitilít Sataim sa bhliain 1655 9gealach [[Satarn]], Titan). Fad is a bhí sé ag staidéar fáinní Saturn, sa bhliain [[1656]]. d'fhionn sé go raibh siad déanta de clocha.
Bhí baint ag Huygens le forbairt an [[calcalas]] nua aimsirthe. Bhí a obair tábhachtach ó thaobh a aragóintí i bhfabhar tonnteoiric an t[[solas|solais]]. Léargas a d'fhoilsigh [[Christiaan Huygens|Huygens]] i [[1678]] is ea [[Prionsabal Huygens]], gur féidir cruth fronta toinne a réamhinsint agus í faoi fhorás.
 
D'fhoirmligh Huygens [[Dlíthe na gluaiseachta#An dara dlí|Dara Dlí Niútan]] i bhfoirm cearnach, níos déanaí rinne [[Isaac Newton]] ceartúcháin agus ath-fhoirmligh sé an dlí.
Sa bhliain chéanna rinne sé staidéar ar agus sceitse de [[Réaltnéal Oiríon]]. Bhí a phictiúir foilsithe sa ''Systema Saturnium'' sa bhliain [[1659]]. Ag úsáid a teileascóp bhí sé in ann na réalt sa [[réaltnéal]] a aimsiú. (Glaodh an Réigiún Huygens ar an píosa is gile sa taobh istigh den réaltnéal). D'fhionn sé freisin cúpla reáltnéal eile (réaltaí dúbailte) .
 
Cosantóir luath ar theoiric thonnach an t[[Solas|solais]] ab ea [[Christiaan Huygens|Christian Huygens]], ach chloígh [[Isaac Newton|Newton]] leis an tseanteoiric, an teoiric choirpíneach, go raibh solas déanta as páirteagail nó coirpíní. Bhí Huygens is Newton tar éis [[polarú]] solais le [[criostal]] cailcíte a bhrath, ach níorbh fhéidir leo an feiniméan a mhíniú.
D'fhoirmligh Huygens [[Dlíthe na gluaiseachta#An dara dlí|Dara Dlí Niútan]] i bhfoirm cearnach, níos déanaí rinne [[Isaac Newton]] ceartúcháin agus ath-fhoirmligh sé an dlí.
[[Íomhá:Huygens.gif|clé|mion|150x150px|[[Prionsabal Huygens]]]]
 
=== Réalteolaíocht ===
Bhraith sé fáinne is 4ú saitilít Sataim sa bhliain 1655 9gealach(gealach [[Satarn]], Titan). Fad is a bhí sé ag staidéar fáinní Saturn, sa bhliain [[1656]]. d'fhionn sé go raibh siad déanta de clocha[[carraig]]<nowiki/>eacha.
 
Sa bhliain chéanna, rinne sé staidéar ar, agus sceitse de, [[Réaltnéal Oiríon]]. Bhí a phictiúir [[Foilsitheoireacht|foilsithe]] sa ''Systema Saturnium'' sa bhliain [[1659]].
[[Íomhá:Huyghens - Traité de la lumière, Gauthier-Villars, 1920.djvu|clé|mion|241x241px|Huyghens - Traité de la lumière]]
SaAg bhliainbaint chéannaúsáid rinne sé staidéar ar agus sceitse de [[Réaltnéal Oiríon]]. Bhías a phictiúir foilsithe sa ''Systema Saturnium'' sa bhliain [[1659teileascóp]]. Ag úsáid a teileascóp, bhí sé in ann na réalt[[réalta]]í sa [[réaltnéal]] a aimsiú. (Glaodh an Réigiún Huygens ar an píosa is gile sa taobh istigh den réaltnéal). D'fhionn sé freisin cúpla reáltnéal eile (réaltaí dúbailte) .
 
=== Ceapadóir ===
Thóg sé an chéad chlog luascadáin i 1657. Rinne Huygens obair ar chloig níos cruinne, go háirithe ó thaobh loingseoireacht. Sa bhliain [[1658]] d'fhoilsigh sé leabhair faoi seo darbh ainm Horologium. Eisean a cheap an [[Chlog luascadánach]], a bhí an tábhachtach ó thaobh coimeád an t-am, agus staidéar ar an t-am.
[[Íomhá:Saturn by Christiaan Huygens (5192802002).jpg|clé|mion|150x150px|"Systema Saturnium" le Christiaan Huygens]]
 
== Saol ==
Rugadh Huygens sa [[An Háig|Háig]]. Rinne sé staidéar ar an [[dlí]] in [[Ollscoil]] Leiden agus an Cóláiste Óráiste i mBreda, roimh staidéar ar an [[eolaíocht]].
 
Bhí sé chairdiúil le [[Blaise Pascal]], agus eisean a thug spreagadh do Huyens a leabhair faoi teoiric dóchúlacht a fhoilsiú sa bhliain [[1657]].
 
Toghadh Huygens mar baill den Cumann ríogaRíoga sa bhliain [[1663]]. Sa bhliain [[1666]] bhog sé go [[Páras]] agus d'oibrigh sé sa Acadamh Eolaíochta na Fraince faoi pátrúnacht [[Laoiseach XIV na Fraince]]. Rinne sé níos mó staidéar ar an [[réalteolaíocht]] ag baint úsáid sa [[réadlann]] i bPáras.

Sa bhliain [[1684]] d'fhoilsigh sé "Astroscopia Compendiaria", a rinne chuir síos ar a teileascóip nua gan feadáin .
 
Bhog Huygens ar ais go dtí an Háig sa bhliain [[1681]] tar éis a bheith an-tinn. Fuair sé bás ansin ar [[8 Iúil]], [[1695]].
 
== Féach freisin ==
 
* [[prionsabal Huygens]]
* [[optaic]]
* [[aistear Cassini-Huygens]]