An difríocht idir athruithe ar: "Scitsibhéascna"

Content deleted Content added
No edit summary
Maith thú, a Phanu ǃ
Líne 1:
[[Íomhá:Dclubley stick figure.png|mion|scitsibhéascna]]
Téarma [[sochtheangeolaíocht|sochtheangeolaíochta]] é '''scitsibhéascna''' a thagraíonn don éiginnteacht faoin gcaighdeán nó faoin norm ceart teanga i bpobal teanga. Ba é an teangeolaí Ioruach-Mheiriceánach [[Einar Haugen]] a chruthaigh an téarma Béarla ''schizoglossia'' thiar sa bhliain 1962<ref>Einar Haugen (1962) ''Schizoglossia and the Linguistic Norm'' [https://repository.library.georgetown.edu/bitstream/handle/10822/555455/GURT_1962.pdf;sequence=1 Monograph Series on Languages and Linguistics] Ollscoil Georgetown. Eagrán 15-1962</ref> ; is dócha gurbh í Bríd Ní Mhóráin a bhain an chéad úsáid as an leagan Gaeilge ''scitsibhéascna'' sa leabhar ''Thiar sa Mhainistir atá an Ghaelainn bhreá - Meath na Gaeilge in Uíbh Rathach'' (An Sagart, an Daingean 1997).
Téarma [[sochtheangeolaíocht|sochtheangeolaíochta]] é '''scitsibhéascna''' a thagraíonn don éiginnteacht faoin gcaighdeán nó faoin norm ceart [[Teanga (cumarsáid)|teanga]] i bpobal teanga.
 
Téarma [[sochtheangeolaíocht|sochtheangeolaíochta]] é '''scitsibhéascna''' a thagraíonn don éiginnteacht faoin gcaighdeán nó faoin norm ceart teanga i bpobal teanga. Ba é an [[Teangeolaíocht|teangeolaí]] Ioruach-Mheiriceánach [[Einar Haugen]] a chruthaigh an téarma Béarla ''schizoglossia'' thiar sa bhliain 1962<ref>Einar Haugen (1962) ''Schizoglossia and the Linguistic Norm'' [https://repository.library.georgetown.edu/bitstream/handle/10822/555455/GURT_1962.pdf;sequence=1 Monograph Series on Languages and Linguistics] Ollscoil Georgetown. Eagrán 15-1962</ref> ; is dócha gurbh í Bríd Ní Mhóráin a bhain an chéad úsáid as an leagan Gaeilge ''scitsibhéascna'' sa leabhar ''Thiar sa Mhainistirmhainistir atá an GhaelainnGhaolainn bhreá - Meathmeath na Gaeilge in Uíbh RathachRáthach - Dán agus tallann'' (An Sagart, an Daingean 1997).<ref>{{Lua idirlín|url=http://worldcat.org/identities/lccn-n95016491/|teideal=Thiar sa mhainistir atá an Ghaolainn bhreá , ar worldcat.org|údar=Ni Mhóráin, Brighid|dáta=1997|dátarochtana=2020}}</ref>
Is éard atá i gceist leis an scitsibhéascna ná go bhfuil níos mó ná aon norm amháin ar fáil don phobal teanga agus nach bhfuil na cainteoirí cinnte cé acu norm ba chóir dóibh a úsáid leis an teanga a mhúnlú air. Mar shampla, tá cuid de lucht labhartha na Gaeilge barúlach go mba chóir dóibh cloí leis an gCaighdeán Oifigiúil, cuid eile den tuairim gurbh fhearr dóibh aithris a dhéanamh ar sheanchanúint a réigiúin nó a nGaeltachta féin, fiú nuair nach ionann gramadach na canúna agus gramadach an Chaighdeáin.
 
Is éard atá i gceist leis an scitsibhéascna ná go bhfuil níos mó ná aon norm amháin ar fáil don phobal teanga agus nach bhfuil na cainteoirí cinnte cé acu norm ba chóir dóibh a úsáid leis an teanga a mhúnlú air.
Mar shamplaí eile: [[an Fhraincis]] chaighdeánach seachas [[Criól Fraincise Háítí]], agus [[Béarla Mheiriceá|Béarla Caighdeánach Mheiriceá]] seachas an [[Béarla Coiteann Afrai-Mheiriceánach]]. Sna cásanna seo, feictear go bhfuil ceann amháin de na teangacha go “dona”, is é sin nach teanga "cheart" í, agus ansin is iomaí cainteoir a bheadh ag iarraidh a theanga a cheartú agus a fhorcheartú agus teilgeanacha cainte nó tréithe gramadaí as an leagan "íseal" den teanga a sheachaint. Is gnách go gcuireann dearcadh diúltach ar an ngnáthurlabhra náire ar na cainteoirí faoi [[Úsáid (teanga)|chineálacha úsáide teanga]] nach bhfuil gradam ag roinnt leo, go hoscailte nó go hindíreach, trí leas a bhaint as saintréithe teanga a bhfuil meas an phobail orthu, amhail fhuaimeanna an leagain "ardchéime" den teanga.<ref>{{citation|url=|teideal =''Problems of Linguistic Insecurity in Multicultural Speech Contexts''|publisher = Annals of the New York Academy of Sciences |author= Wilma Bucci | author2=Milton Baxter|date= December 1984}}</ref>
 
== Samplaí ==
 
Is* éard atá i gceist leis an scitsibhéascna ná go bhfuil níos mó ná aon norm amháin ar fáil don phobal teanga agus nach bhfuil na cainteoirí cinnte cé acu norm ba chóir dóibh a úsáid leis an teanga a mhúnlú air. Mar shampla, tá cuid de lucht labhartha na Gaeilge barúlach go mba chóir dóibh cloí leis an gCaighdeán Oifigiúil, cuid eile den tuairim gurbh fhearr dóibh aithris a dhéanamh ar sheanchanúintshean[[Canúint|chanúint]] a réigiúin nó a nGaeltachta féin, fiú nuair nach ionann [[Gramadach na Gaeilge|gramadach]] na canúna agus gramadach an Chaighdeáin.
* Mar shamplaí eile: [[an Fhraincis]] chaighdeánach<ref>{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/gniomhaiochas/teanga/ni-bheidh-fagtha-den-teanga-ach-patois-granna/|teideal=Ní bheidh fágtha den teanga ach patois gránna|údar=Eoin Ó Cróinín|dáta=|language=ga|work=NÓS|dátarochtana=2020-08-05}}</ref> seachas [[Criól Fraincise Háítí]], agus [[Béarla Mheiriceá|Béarla Caighdeánach Mheiriceá]] seachas an [[Béarla Coiteann Afrai-Mheiriceánach]]. Sna cásanna seo, feictear go bhfuil ceann amháin de na teangacha go “dona”, is é sin nach teanga "cheart" í, agus ansin is iomaí cainteoir a bheadh ag iarraidh a theanga a cheartú agus a fhorcheartú agus teilgeanacha cainte nó tréithe gramadaí as an leagan "íseal" den teanga a sheachaint.
 
* [[Béarla na hÉireann]] agus aicme shóisialta<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Development of Standard English, 1300-1800: Theories, Descriptions, Conflicts|url=https://books.google.fr/books?id=l-zD1nkBFzIC&pg=PA83&lpg=PA83&dq=Schizoglossia++%22social+class%22&source=bl&ots=ASrk1jXdzb&sig=ACfU3U279xDINQndQ_-dEyK0SIrG60IXPg&hl=ga&sa=X&ved=2ahUKEwjc_P6144PrAhUE6RoKHWUnDc8Q6AEwCXoECE4QAQ#v=onepage&q=Schizoglossia%20%20%22social%20class%22&f=false|publisher=Cambridge University Press|date=2006-11-02|language=en|author=Laura Wright}}</ref>. Ar [[Raidió Teilifís Éireann]], sna [[1960idí|1960id]]í, chuir láithreoirí nuachta tuin chainte [[Sasana|Shasanach]] orthu féin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie//archives/exhibitions/681-history-of-rte/704-rte-1960s/139367-jacobs-awards-1962/|teideal=Jacob's Awards|údar=Féach ar Charles Mitchel as RTÉ sna 1960idí|dáta=|language=en|work=RTÉ Archives|dátarochtana=2020-08-05}}</ref> Reáchtáladh ranganna "deaslabhra"<ref>"elocution" an focal a bhí ann i mBéarla</ref> i mBéarla sna [[scoil]]<nowiki/>eanna, creid nó ná creid.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.boards.ie/vbulletin/showthread.php?t=2055935685|teideal=Irish people with English accents in the 60's/70's|language=en|work=Boards.ie|dátarochtana=2020-08-05}}</ref> Tugadh páistí de phór uasal i m[[Baile Átha Cliath]] chun na teiripeoirí urlabhra chun canúint ardnósach a chur orthu.
 
== Iarmhairtí ==
Is gnách go gcuireann dearcadh diúltach ar an ngnáthurlabhra náire ar na cainteoirí faoi [[Úsáid (teanga)|chineálacha úsáide teanga]] nach bhfuil gradam ag roinnt leo, go hoscailte nó go hindíreach, trí leas a bhaint as saintréithe teanga a bhfuil meas an phobail orthu, amhail fhuaimeanna an leagain "ardchéime" den teanga.
 
== Féach freisin ==
* Leithcheal ar bhonn canúna
* Imní faoi theanga iasachta - an easpa muiníne agus suaimhnis ar an duine atá ag foghlaim nó ag úsáid teanga iasachta
 
==Tagairtí==
{{reflist}}
 
== Léitheoireacht ghaolmhar ==
*Einar Haugen (1972) ''The Ecology of Language'' (Stanford University Press)
==Tagairtí==
{{reflist}}
*
[[Catagóir: Sochtheangeolaíocht]]