Vicipéid

An difríocht idir athruithe ar: "Cúirt Uachtarach na hÉireann"

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Líne 4:
== Comhdhéanamh ==
Tá an Chúirt Uachtarach comhdhéanta d'uachtarán na cúirte (nó "Príomh-Bhreitheamh na hÉireann" mar a dtugtar air), Uachtarán na hArd-Chúirte a bhfuil
ina bhall ''ex officio'' den Chúirt agus a shuíonn san Ard-Chúirt de ghnáth, agus seachtar gnáthbhall ar a laghad.<ref name="number">Féach ar Alt 6 d'''Acht na gCúirteanna agus na nOifigeach Cúirte, 1995''
.</ref>
<ref name="number">Féach ar Alt 6 d'''Acht na gCúirteanna agus na nOifigeach Cúirte, 1995''
 
.</ref> Suíonn an Chúirt Uachtarach le comhdhéanamh de thrúirthriúr, cúigear nó seachtar Breithiúna. Féadtar dhá chomhdhéanamh nó níos mó a shuí ag an am céanna. Agus cinneadh á dhéanamh ag an gCúirt faoi éagumas buan an Uachtaráin de réir bhrí Airteagal 12 an Bhunreachta, faoi bhunreachtúlacht Bille a chuireann an tUachtarán faoina bráid faoi Airteagal 26, nó faoi bhunreachtúlacht aon dlí, caithfear an Chúirt a bheith comhdhéanta de chúigear ball ar a laghad.<ref name="5judges">Féach ar Alt 7 d'''Acht na gCúirteanna (Forálacha Forlíontacha), 1961''.</ref>
 
Is é Uachtarán na hÉireann a cheapann breithiúna na Cúirte Uachtaraí ar chomhairle cheangailteach an Rialtais. Ón mbliain 1995, gníomhaíonn an Rialtas ar chomhairle neamhcheangailteach an Bhoird Chomhairligh um Cheapacháin Bhreithiúnacha.<ref name="jab">Féach ar ''Acht na gCúirteanna agus a nOifigeach Cúirte, 1995''.</ref>
Line 27 ⟶ 28:
 
== Athbhreithniú breithiúnach ==
Feidhmíonn an Chúirt Uachtarach, i gcomhar leis an Ard-Chúirt, cumhacht chun dlíthe nach bhfuil i gcomhréir leis an mBunreacht a dhíothú. Deonaíonn na cúirteanna urghairí ar chomhlachtaí poiblí, ar chomhlachtaí príobháideacha agus ar shaoránaigh chun comhlíonadh Bhunreachta a áirithiú.

Foráiltear go sainráite le Bunreacht na hÉireann gur féidir athbhreithniú breithiúnach a dhéanamh ar reachtaíocht. Tá Achtanna a ritheadh tar éis theacht i bhfeidhm an Bhunreachta neambhaillí mas rud é go bhfuil siad contrártha don Bhunreacht (Airteagal 15.4.2°) ach tá Achtanna a bhfuil i bhfeidhm roimh theacht i bhfeidhm an Bhunreachta neambhaillí más rud é go bhfuil siad ar neamhréir leis an mBunreacht (Airteagal 50.1).

Foráiltear leis an mBunreacht, chomh maith, faoi Airteagal 26, gur féidir athbhreithniú breithiúnach a dhéanamh ar bhillí roimh lámh an Uachtaráin a chur leis. Is é an tUachtarán amháin a fheidhmíonn an chumhacht chun billí a chur faoi bhráid na Cúirte Uachtaraí roimh dó/di dul i gcomhar leis an gComhairle Stáit. Nuair a sheasann an Chúirt Uachtarach le bunreachtúlacht Bhille a chuirtear faoina bráid, ní cead ag aon chúirt eile bunreachtúlacht an Bhille sin a bhreithniú arís (Airteagal 34.3.3°).
 
De ghnáth, is féidir le breithiúna na Cúirte Uachtaraí a mbreithiúnais féin a sheachadadh bíodh go n-aontaíonn nó go n-easaontaíonn sé/sí. Agus bunreachtúlacht Acht nó Bhille a ritheadh tar éis theacht i bhfeidhm an Bhuneachta á plé ag an gCúirt, áfach, déanann an Chúirt breithiúnas amháin a sheachadadh (Airteagail 34.4.5° agus 26.2.2°). Féadann na breithiúna breithiúnas easaontach nó breithiúnas aontaitheach a sheachadadh agus bunreachtúlacht Acht a ritheadh roimh theacht i bhfeidhm an Bhunreachta á plé aici (Airteagal 50).<ref name="breithiúnais easaontacha">Mar shample, tugadh tuairimí easaontacha sa chás ''Norris v. an tArd-Aighne'', maidir le bunreachtúlacht alt 61 agus alt 62 an ''Achta um Chiontaí in aghaidh na Pearsan, 1861'', ach rinne an Chúirt breithiúnas amháin a sheachadadh sa chás ''Buckley v. an tArd-Aighne'', maidir le bunreachtúlacht ''Acht Cistí Sinn Féin, 1947''. Féach ar ''An Stát (Sheerin) v. Kennedy''.</ref>
Line 35 ⟶ 40:
Ag tús stair an Stáit agus tar éis Bunreacht na hÉireann a fhógairt, bhí an Chúirt Uachtarach an-mhall i leith dlí-eolaíocht a fhorbairt. Ach sa lá atá inniu ann, tá an Chúirt tar éis dlí-eolaíocht suntasach a fhorbairt. An fáth go raibh an Chúirt mall ag tús a hoibre ná gur pháirt den Ríocht Aontaithe ab ea oileán na hÉireann roimh 1922 agus, mar sin, fuair breithiúna na Cúirte Uachtaraí a gcuid oiliúna i ndlí-eolaíocht na Breataine, dlí-eolaíocht a chuireann béim mhór ar ardcheannas parlaiminte agus urraim a thabhairt don reachtas. Ó na 1960idí ar aghaidh, áfach, rinneadh roinnt breithiúnas suntasach a sheachadadh ag an gCúirt. Mar shampla:
 
* D'fhorbair sí teoiric na gceart neamhshonraithe (tá an teoiric sin coisiúilcosúil le teoiric na gceart neamhshonraithe sna Stáit Aontaithe). Tá an teoiric sin bunaithe ar léirmhíniú leathan ar Airteagal 40.3.1°, chomh maith le heilimintí dlí nádúrtha agus teoiric liobrálach daonlathach.
* D'fhorbair agus chosain an Chúirt scaradh na gcumhachtaí.
* Rialaigh an Chúirt nach féidir leis an Stát mórathruithe ar chonarthaí arna mbunú an tAontas Eorpach a dhaingniú gan leasú a dhéanamh ar an mBunreacht.
* Rialaigh sí nár forchuireadh oibleagáidí ar an Stát faoi Airteagal 2 agus Airteagal 3 (mar a bhí siad roimh 1999) a bíodh infhorghníomhaithe i gcúirt dlí.
* D'aimsigh sí go raibh ceart leathan chun príobháideachta i leith cúrsaí pósta intuigthe in Airteagal 41.
* D'aimsigh sí, in ArticleAlt 40.3.3°, go bhfuil ceart ann chun ginmhilleadh a fháil i gcás ina bhfuil saol na máthar i mbaol de thoradh féinmharaithe.
* Ghlac sí le teoiric na comhréireachta agus chuir sí í i bhfeidhm i ndlí na hÉireann.
* Shocraigh An Chúirt Uachtarach sa bhliain 2020 go bhfuil an nós imeachta maidir le [[saoránacht]] a chúlghairm míbhunreachtúil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/news/crime-and-law/courts/supreme-court/supreme-court-unconstitutional-law-governs-procedure-under-which-citizenship-can-be-revoked-1.4380723|teideal=Supreme Court: unconstitutional law governs procedure under which citizenship can be revoked|údar=Mary Carolan|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2020-10-14}}</ref>
Line 48 ⟶ 53:
 
[[Catagóir:Cúirteanna na hÉireann]]
[[Catagóir:Bunreachtanna]]
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/Cúirt_Uachtarach_na_hÉireann"