Vicipéid

An difríocht idir athruithe ar: "Mícheál Cíosóg"

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
+WD Bosca Sonraí Duine
No edit summary
Líne 1:
{{WD Bosca Sonraí Duine}}
 
[[Múinteoir]] agus gníomhaí [[Éire]]annach ab ea '''MícheálMicheál Ó CíosóigCíosóg<ref>''' (''Mícheál Cíosóg''' an leagan a bhí ag Liam Ó Caithnia sa [[Beathaisnéis|bheathaisnéis]] a scríobh sé faoin gCiosógach)</ref>,''' '''Mícheál Ó Cíosóig''' nó '''Michael Cusack''' as Béarla ([[20 Meán Fómhair]], [[1847]] - [[2728 Samhain]], [[1906]]).<ref>{{Lua Bhíidirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=134|teideal=CÍOSÓG, séMicheál ina(1847–1906)|language=ga|work=ainm.ie|dátarochtana=2020-11-27}}</ref> bhunaitheoirBhunaigh arsé i[[CLG|ChumannCumann Lúthchleas Gael]], an eagraíocht atá freagrach as na [[cluichí Gaelacha]] in Éirinn.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.litriocht.com/táirge/micheal-ciosog/|teideal=Micheál Cíosóg|údar=Liam P. Ó Caithnia|dáta=2004-05-22|language=ga|work=Litríocht|dátarochtana=2020-11-27}}</ref>
 
== Tús a shaoil ==
 
Rugadh Mícheál Ó Cíosóig i b[[paróiste]] beag an Chairn, ar fhaobhar oirthir na [[an Bhoireann|Boirne]], [[Contae an Chláir]] sa bhliain [[1847]], le linn an [[An Gorta Mór|Gorta Mór]]. Bhí teach beag ag a mhuintir anseo, é féin agus ceathrar deartháireacha agus deirfiúr amháin. Níl a lán eolais ar fáil faoin a óige, ach amháin gur lúthchleasaí láidir a bhí ann a bhaineadh sult as a bheith ag imirt [[iomáint|iomána]] leis na páistí eile ón gcomharsanacht tar éis an Aifrinn gach Domhnach. Cainteoir dúchais [[Gaeilge]] a bhí ann, mar ba ghnách sa réigiún san am. Meastar go raibh sé timpeall aon bhliain déag nuair a d'fhoghlaim sé an Béarla don chéad uair. Bhain sé líofacht an Bhéarla amach tar éis tamaill, agus ba dhuine dátheangach é go dtí deireadh a shaoil. Freisin rugadh sé le linn an gorta mór
 
Níl a lán eolais ar fáil faoin a óige, ach amháin gur lúthchleasaí láidir a bhí ann a bhaineadh sult as a bheith ag imirt [[iomáint|iomána]] leis na páistí eile ón gcomharsanacht tar éis an Aifrinn gach Domhnach.
Chuaigh an Cíosógach sa Scoil Náisiúnta sa Charn sa bhliain [[1858]]. Nuair a bhí a chuid léinn foghlamtha aige, thóg sé post mar mhúinteoir agus chaith sé seal ag obair i [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]]. Tar éis filleadh abhaile dó, fuair sé post ag múineadh in [[Iúr Chinn Trá]] i g[[Contae Ard Mhacha]], [[Coláiste na Carraige Duibhe]] i g[[Contae Átha Cliath]] agus i gCoill Chluana Gabhann, [[Contae Chill Dara]]. Ba é an Cíosógach a d'oscail an Civil Service Academy, acadamh a bhí an-rathúil dó ag an am.▼
 
Cainteoir dúchais [[Gaeilge]] a bhí ann, mar ba ghnách sa réigiún san am. Meastar go raibh sé timpeall aon bhliain déag nuair a d'fhoghlaim sé an Béarla don chéad uair. Bhain sé líofacht an Bhéarla amach tar éis tamaill, agus ba dhuine dátheangach é go dtí deireadh a shaoil.
 
Chuaigh an Cíosógach sa Scoil Náisiúnta sa Charn sa bhliain [[1858]]. Nuair a bhí a chuid léinn foghlamtha aige, thóg sé post mar [[Múinteoir|mhúinteoir]] agus chaith sé seal ag obair i [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]].
 
▲Chuaigh an Cíosógach sa Scoil Náisiúnta sa Charn sa bhliain [[1858]]. Nuair a bhí a chuid léinn foghlamtha aige, thóg sé post mar mhúinteoir agus chaith sé seal ag obair i [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]]. Tar éis filleadh abhaile dó, fuair sé post ag múineadh in [[Iúr Chinn Trá]] i g[[Contae Ard Mhacha]], [[Coláiste na Carraige Duibhe]] i g[[Contae Átha Cliath]] agus i gCoill Chluana Gabhann, [[Contae Chill Dara]]. Ba é an Cíosógach a d'oscail an Civil Service Academy, acadamh a bhí an-rathúil dó ag an am.
 
Ba é an Cíosógach a d'oscail an Civil Service Academy, acadamh a bhí an-rathúil dó ag an am.
 
== Riarachán ==
Mar gheall ar an tsuim agus an grá a bhí aige sa spórt, thosaigh sé ag scríobh mar iriseoir ar chúrsaí spóirt agus polaitíocht na hÉireann. Tar éis tamaill, d'éirigh sé as an múinteoireacht agus thosaigh sé ag scríobh ar bhonn lán-aimseartha. Sa bhliain [[1881]], cháin Ó Cíosóig na húdaráis a bhí i gceannas ar [[rugbaí]] agus [[lúthchleasaíocht]] sa tír. Dar leis, ba iad an léimneach agus an caitheamh meáchain na haon chluichí amháin a bhí fíor-Ghaelach. Ní raibh sa rásaíocht ná sa rothaíocht ach allmhairí Shasanacha.
 
Sa bhliain [[1881]], cháin Ó Cíosóig na húdaráis a bhí i gceannas ar [[rugbaí]] agus [[lúthchleasaíocht]] sa tír. Dar leis, ba iad an léimneach agus an caitheamh meáchain na haon chluichí amháin a bhí fíor-Ghaelach.
San laethanta seo, ba é [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Coláiste na Tríonóide]] an t-aon áit amháin a bhí ag rialú na gcluichí. Shocraídís clubanna áitiúla don bhádóireacht, an rugbaí, an iomáint agus an lúthchleasaíocht. Ansin, chuir siad eagraíochtaí náisiúnta ar bun, mar shampla an [[Irish Rugby Football Union]]. Ní raibh an Cíosógach sásta le cúrsaí mar a bhí siad - ba í an chinsealacht [[Protastúnachas|Phrotastúnach]] a bhí i gceannas, agus níor thug siad cead cluichí a imirt ar an Domhnach, an lá saoire go traidisiúnta ag na [[Caitliceachas|Caitlicigh]] in Éirinn. Chomh maith leis sin, ní raibh cead ag an gnáthdhuine páirt a ghlacadh, mar bhí cead ag na "daoine uaisle" amháin. Ní raibh an suíomh sásúil do na Caitlicigh agus na náisiúnaithe in Éirinn, agus bhí athrú mór de dhíth.▼
 
▲San laethanta seo, ba é [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Coláiste na Tríonóide]] an t-aon áit amháin a bhí ag rialú na gcluichí. Shocraídís clubanna áitiúla don bhádóireacht, an [[rugbaí]], an [[iomáint]] agus an [[lúthchleasaíocht]]. Ansin, chuir siad eagraíochtaí náisiúnta ar bun, mar shampla an [[Irish Rugby Football Union]]. Ní raibh an Cíosógach sásta le cúrsaí mar a bhí siad - ba í an chinsealacht [[Protastúnachas|Phrotastúnach]] a bhí i gceannas, agus níor thug siad cead cluichí a imirt ar an Domhnach, an lá saoire go traidisiúnta ag na [[Caitliceachas|Caitlicigh]] in Éirinn. Chomh maith leis sin, ní raibh cead ag an gnáthdhuine páirt a ghlacadh, mar bhí cead ag na "daoine uaisle" amháin. Ní raibh an suíomh sásúil do na Caitlicigh agus na náisiúnaithe in Éirinn, agus bhí athrú mór de dhíth.
Ag deireadh na [[19ú haois|19ú haoise]], bhí dhá shaghas iomána á imirt in Éirinn - saghas amháin a bhí le fáil sa tuaisceart agus san iarthar, a d'imrítí sa gheimhreadh, agus a bhí cosúil leis an "[[shinty]]" atá acu san [[Albain]]. Ba chluiche samhraidh é i ndeisceart agus oirthear na tíre, agus b'fhearr an ceann seo leis an gCiosógach. Mar thoradh, chaith sé a dhúthracht le forbairt an chineáil seo. ▼
[[Íomhá:Michael Cusack school.jpg|clé|mion|Ba é an Cíosógach a d'oscail an Civil Service Academy, acadamh a bhí an-rathúil dó ag an am.]]
▲Ag deireadh na [[19ú haois|19ú haoise]], bhí dhá shaghas iomána á imirt in Éirinn - saghas amháin a bhí le fáil sa tuaisceart agus san iarthar, a d'imrítí sa [[Geimhreadh|gheimhreadh]], agus a bhí cosúil leis an "[[shinty]]" atá acu san [[Albain]]. Ba chluiche [[Samhradh|samhraidh]] é i ndeisceart agus oirthear na tíre, agus b'fhearr an ceann seo leis an gCiosógach. Mar thoradh, chaith sé a dhúthracht le forbairt an chineáil seo.
 
== Cumann Lúthchleas Gael ==
 
Shocraigh an Cíosógach agus [[Maurice Davin]] as [[Carraig na Siúire]], [[Contae Thiobraid Árann]] cruinniú in Óstán Uí Aodha i n[[Durlas]] ar an [[1 Samhain]], [[1884]]. Na daoine eile a bhí i láthair ná [[Charles Stewart Parnell]], agus an tArd-Easpag [[Thomas Croke]].

Bhunaigh siad Cumann Lúthchleas Gael chun athnuachan agus forbairt a dhéanamh ar na cluichí Gaelacha. Toghadh Davin ina uachtarán, agus an Cíosógach ina rúnaí. Baniad Parnell, Croke agus Davitt na chéad phatrúin.
[[File:Statue Michael Cusack.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Statue%20Michael%20Cusack.jpg|clé|mion|Tá Ardán Uí Chíosóig i b[[Páirc an Chrócaigh]]]]
Bhí an CLG bunaithe ar na paróistí agus na contaetha, agus thosaigh an tacaíocht ag fás go tapaidh. Cuireadh cosc ar na cluichí Sasanacha, riail a mhair i bhfeidhm go dtí an bhliain [[1971]]. D'éirigh an Cíosógach as an rúnaíocht sa bhliain [[1886]], ach bhí sé gníomhach san eagraíocht go lá a bháis.
[[Íomhá:Michael Cusack statue, Croke Park.jpg|clé|mion|Tá Ardán Uí Chíosóig i b[[Páirc an Chrócaigh]]]]
 
=== An teanga ===
Bhí páirt lárnach ag an nGaeilge sa chumann nua, agus bhí an Cíosógach ábalta í a úsáid chun forbairt a dhéanamh ar fud na tíre. Bhí sé ina eagarthóir ar an nuachtán "United Ireland", agus bhunaigh sé "The Celtic Times", [[nuachtán]] seachtainiúil le heolas faoi na cluichí Gaelacha agus an [[cultúr]] go forleathan.▼
 
== An teangaBás ==
[[Galar Bright]] agus [[galar croí]] ba thrúig [[Bás|bháis]] dó ar 28 Samhain 1906 ar cholbha an bhóthair (Ascaill Réalta na Maidine) taobh amuigh d’[[ospidéal Whitworth]]. Tá sé curtha i n[[Reilig Ghlas Naíon|Glas Naíon]].
▲Bhí páirt lárnach ag an nGaeilge sa chumann nua, agus bhí an Cíosógach ábalta í a úsáid chun forbairt a dhéanamh ar fud na tíre. Bhí sé ina eagarthóir ar an nuachtán "United Ireland", agus bhunaigh sé "The Celtic Times", nuachtán seachtainiúil le heolas faoi na cluichí Gaelacha agus an cultúr go forleathan.
 
== A oidhreachtOidhreacht ==
Tá Ardán Uí Chíosóig i b[[Páirc an Chrócaigh]], ceanncheathrú CLG ainmnithe in ómós dó. Ós rud é gur Cláiríneach a bhí ann, tá [[Páirc Uí Chíosóig]], staid baile na foirne CLG sa chontae, ainmnithe ina onóir freisin. Ba mhór an carachtar é Ó Cíosóig, agus bhí tionchar an-mhór aige ar oidhreacht na hÉireann. Deirtear uaireanta go bhfuil an carachtar "The Citizen" san [[úrscéal]] úd [[Ulysses]] le [[James Joyce]] bunaithe air.
 
== Naisc sheachtracha ==
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/Mícheál_Cíosóg"