An difríocht idir athruithe ar: "Hidreacarbón"
Content deleted Content added
mNo edit summary |
mNo edit summary |
||
Líne 2:
== Cineálacha hidreacarbón ==
Mar a shainmhíníonn ainmníocht [[Aontas Idirnáisiúnta na Glan-Cheimice agus na Ceimice Feidhmí]] (nó an AIGCF) do cheimic orgánach, is iad na haicmithe le haghaidh [[hidreacarbón]] ná:
# Is iad na hidreacarbóin [[Sáithithe|sháithithe]] na cinn is simplí de na chineálacha éagsúla hidreacarbón. Tá siad comhdhéanta go hiomlán de [[Nasc singile|naisc shingile]] agus tá siad sáithithe le hidrigin. Is í an fhoirmle le haghaidh hidreacarbón sáithithe neamhchioglach (i.e., alcáin) ná C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>+2. Is í an fhoirm is ginearálta de hidreacarbóin sháithithe ná C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>+2(1-''r''), áit arb é r líon na bhfáinní. Is ciogalalcáin iad siúd a bhfuil fáinne amháin acu. Is iad na hidreacarbóin sháithithe bunús na mbreoslaí [[peitriliam]] agus faightear iad mar cineálacha líneacha nó brainseacha. Is é an t-imoibriú malartach a dtréithe (cosúil le himoibriú clóiríniúcháin chun [[clóraform]] a dhéanamh). Tugtar isiméirí struchtúracha ar hidreacarbóin a bhfuil an fhoirmle mhóilíneach chéanna acu ach foirmlí struchtúracha éagsúla. Mar a thugtar sa sampla de 3-meitilheacsán agus a homalógach níos airde, is féidir hidreacarbóin brainseacha a bheith ciriúil. Is éard atá i hidreacarbóin sháithithe ciriúla ná taobhshlabhraí de bhithmhóilíní mar [[Clóraifill|chlóraifill]] agus [[tócaifearóil]].<ref>Meierhenrich, Uwe. [https://books.google.com/books?id=a2J23yPEaBQC&printsec=frontcover Amino Acids and the Asymmetry of Life] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170302071809/https://books.google.com/books?id=a2J23yPEaBQC&printsec=frontcover |date=2 March 2017 }}. Springer, 2008. {{ISBN|978-3-540-76885-2}}
</ref>
# Tá naisc dhúbailte nó thriaracha idir adamh carbóin ag hidreacarbóin neamhsháithithe. Tugtar ailceanna orthu siúd a bhfuil naisc dhúbailte acu. Tá an fhoirmle C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub> acu siúd a bhfuil naisc dhúbailte amháin acu (ag glacadh le struchtúir neamhchioglacha). Tugtar ailcíde orthu siúd a bhfuil naisc thriaracha acu. Tá an fhoirmle C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>- 2 acu siúd a bhfuil naisc thriaracha amháin acu.
# Is hidreacarbóin aramatacha, ar a dtugtar airéiní freisin, na hidreacarbóin a bhfuil fáinne aramatach amháin ar a laghad acu. Is hidreacarbóin aramatacha iad 10% den astaíocht charbóin orgánach neamh-mheatáin iomlán ó sceite feithiclí faoi thiomáint gásailín. <ref>{{cite web |last1=Barnes |first1=I |teideal=TROPOSPHERIC CHEMISTRY AND COMPOSITION (Aromatic Hydrocarbons) |url=https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/aromatic-hydrocarbon |access-date=26 October 2020}}</ref>
==Hidreacarbóin shimplí agus a n-éagsúlachtaí ==
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+Variations on hydrocarbons based on the number of carbon atoms
!scope="col"|Líon na <br /> n-adamh carbóin
!scope="col"|[[Alcán]] (Nasc singile)
!scope="col"|[[Ailcéin]] (Nasc dúbailte)
!scope="col"|[[Ailcín]] (Nasc triarach)
!scope="col"|[[Cioglalcán]]
!scope="col"|[[Dé-éin]]
|-
!scope="row"| 1
|[[Methane]] ||—||—||—||—
|-
!scope="row"| 2
|[[Ethane]] ||[[Ethene]] (ethylene)||[[Acetylene|Ethyne]] (acetylene)||—||—
|-
!scope="row"| 3
|[[Propane]] ||[[Propene]] (propylene)||[[Methylacetylene|Propyne]] (methylacetylene)|| [[Cyclopropane]] || [[Propadiene]] (allene)
|-
!scope="row"| 4
|[[Butane]] ||[[Butene]] (butylene)||[[Butyne]] || [[Cyclobutane]] || [[1,3-Butadiene|Butadiene]]
|-
!scope="row"| 5
|[[Pentane]] ||[[Pentene]] ||[[Pentyne]] || [[Cyclopentane]] || [[Piperylene|Pentadiene]] (piperylene)
|-
!scope="row"| 6
|[[Hexane]] ||[[Hexene]] ||[[Hexyne]] || [[Cyclohexane]] || [[Hexadiene]]
|-
!scope="row"| 7
|[[Heptane]] ||[[Heptene]] ||[[Heptyne]]|| [[Cycloheptane]] || [[Heptadiene]]
|-
!scope="row"| 8
|[[Octane]] ||[[Octene]] ||[[Octyne]] || [[Cyclooctane]] || [[Octadiene]]
|-
!scope="row"| 9
|[[Nonane]] ||[[Nonene]] ||[[Nonyne]] || [[Cyclononane]] || [[Nonadiene]]
|-
!scope="row"| 10
|[[Decane]] ||[[Decene]] ||[[Decyne]] || [[Cyclodecane]] || [[Decadiene]]
|-
!scope="row"| 11
|[[Undecane]] ||[[Undecballene]] ||[[Undecyne]] || [[Cycloundecane]] || [[Undecadiene]]
|-
!scope="row"| 12
|[[Dodecane]] ||[[Dodecene]] ||[[Dodecyne]] || [[Cyclododecane]] || [[Dodecadiene]]
|}
Is féidir le hidreacarbóin a bheith ina ngáis (e.g. [[Meatán|meatán]] agus [[Própán|própán]]), [[Leacht|leachtanna]] (e.g. [[Heacsán|heacsán]] agus [[Beinséin|beinséin]]), [[Céir|céaracha]] nó [[Solad|solaid]] le leá íseal (e.g. [[Céir pharaifín|céir pharaifín]] agus [[Naftailéin|naftailéin]]) nó [[Polaiméir|polaiméirí]] (e.g. [[Poileitiléin|poileitiléin]], [[Polaprópailéin|polapróipiléin]] agus [[Polaistiréin|polaistiréin]]).
Tagraíonn an téarma 'alafatach' do hidreacarbóin neamh-aramatacha. Uaireanta tugtar 'paraifíní' ar hidreacarbóin sháithithe alafatacha. Uaireanta tugtar 'olaifíní' ar hidreacarbóin alafatacha ina bhfuil nasc dúbailte idir adamh carbóin.
Hydrocarbons can be gases (e.g. methane and propane), liquids (e.g. hexane and benzene), waxes or low melting solids (e.g. paraffin wax and naphthalene) or polymers (e.g. polyethylene, polypropylene and polystyrene). Hydrocarbons can be gases (e.g. methane and propane), liquids (e.g. hexane and benzene), waxes or low melting solids (e.g. paraffin wax and naphthalene) or polymers (e.g. polyethylene, polypropylene and polystyrene).
[[Comhdhúil cheimiceach]] é '''hidreacarbón''' atá comhdhéanta de na dúile [[carbón]] (C) agus [[hidrigin]] (H). I ngach hidreacarbón, tá cnámh droma déanta as adaimh carbóin ar a dtugtar an [[cnámharlach charbón]], agus adaimh hidrigin atá ceangailte leis.
| |||