An difríocht idir athruithe ar: "Cáisc"
Content deleted Content added
No edit summary |
cumasc le Domhnach Cásca déanta agam |
||
Líne 1:
{{merge|Domhnach Cásca}}
[[Íomhá:Der-Auferstandene 1558.jpg
Féile [[An Chríostaíocht|Chríostaí]] is ea '''an Cháisc''' (ainm.u. Cáisc, gin.u. Cásca), agus í ar cheann de na féilte móra sa bh[[féilire]] Críostaí (féach freisin [[Cáisc na nGiúdach]]). De réir [[Tiomna Nua|scrioptúr]] Críostaí, d'aiséirigh [[Íosa Críost]] tar éis é a bheith adhlactha ar feadh trí lá.
=== Sanasaíocht ===
Tagann an focal ón [[Laidin]] ''Pasqua'', mar ní raibh an [[Litir (aibítir)|litir]] ná an [[Fuaim|fhuaim]] ''p'' sa [[sean-Ghaeilge]], agus chuirtí c (fuaim q na Laidine agus an [[Béarla|Bhéarla]]) ina áit. Chuir na Gaeil i bhfad ó shin /kw/ ina áit nuair a fuair siad focail a raibh an consan P ann ar iasacht. Mar sin <blockquote>פסח pesaḥ ([[An Eabhrais|Eabhrais]]) > פסחא ([[An Aramais|Aramais]]) > πάσχα ([[An Ghréigis|Gréigis]]) > pascha ([[An Laidin|Laidin]]) > Cásc ([[An Ghaeilge|Sean-Ghaeilge]]) </blockquote>
== Críostaíocht ==
Tá Domhnach Cásca (nó Lá an [[Aiséirí Íosa|Aiséirí]]) ar na [[Féilire|féilte]] is mó sna h[[Eaglais (foirgneamh)|eaglais]]í [[An Chríostaíocht|Críostaíocht]]<nowiki/>a, agus is é cuspóir [[An tSeachtain Mhór|na Seachtaine Móire]].
De réir [[Stair|staire]] na [[Críostaíocht|Críostaíochta]], ba ar '''Dhomhnach Cásca''' a d'[[Aiséirí Íosa|aiséirigh]] [[Íosa Críost]], tar éis dó a bheith adhlactha i dtuama ar feadh 42 lá. Sa [[An Chríostaíocht|Chríostaíocht]], is ionann '''[[Aiséirí Íosa]]''' agus filleadh [[Íosa Críost|Íosa]] ar an saoil ar an tríú lá tar éis a [[Bás|bháis]] ([[Céasadh Íosa]], mar a thugtar air). Meastar gur thit na heachtraí i gceist amach áit éigin idir 26 agus 36 AD.
== Féilire ==
Titeann an Cháisc ar laethantaí éagsúla gach bliain. Braitheann an dáta ar casadh na [[Gealach|gealaí]], agus ní ionann an dáta gach [[bliain]]. Bíonn difríocht, freisin idir dáta a cheiliúrtha sna h[[Eaglais (foirgneamh)|eaglais]]í san [[iarthar]], agus sna heaglaisí [[Ceartchreidmheachas|Ceartchreidmheacha]], mar nár ghlacadar le [[féilire Ghréagóra]], a chuir eaglais na [[an Róimh|Róimhe]] i réim.
Thit Domhnach Cásca ar 22 Márta siar sa bhliain 1818. Is é 19 Aibreán an lá is coitianta<ref>{{Lua idirlín|url=https://presspack.rte.ie/2008/03/22/seachtain-13-scoth-chlaracha-rte-raidio-na-gaeltachta/|teideal=SEACHTAIN 13 – SCOTH CHLÁRACHA RTÉ RAIDIÓ NA GAELTACHTA {{!}} RTÉ Presspack|work=presspack.rte.ie|dátarochtana=2021-03-29}}</ref>.
* Cuireann an Cháisc deireadh le [[Carghas]].
Line 14 ⟶ 22:
* Bíonn saoire poiblí in [[Éire|Éirinn]] ar [[Luan Cásca]], ní hamháin mar gheall ar an gCáisc, ach chun [[Éirí Amach na Cásca]] i [[1916]] a chomóradh.
[[Íomhá:Ukrainskie_pisanki.jpeg|clé|mion|Uibheacha, An Úcráin, 1981]]
== Traidisiún bíobalta, nósanna agus seanchas ==
==== Barr cnoic ====
In a lán áiteanna ceiliúrtar [[Aifreann]] na Cásca ar bharr [[Cnoc|cnoic]] go luath ar maidin le breacadh an lae agus deirtear go mbíonn an ghrian ag glioscarnaigh agus ag rince timpeall na [[Spéir|spéire]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://web.archive.org/web/20191210122154/http://www.gaelport.com/default.aspx?treeid=37&NewsItemID=11169|teideal=Domhnach Cásca ag druidim linn|údar=carlow-nationalist.ie / GaelPort|dáta=2019-12-10|work=web.archive.org|dátarochtana=2021-03-29}}</ref>
D’éirítí go luath ar maidin, deir Bailiúchán na Scol<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gaois.ie/ga/blog/sean-nosanna-an-charghais/|teideal=Sean-nósanna an Charghais|údar=gaois.ie|work=Grúpa taighde Gaois|dátarochtana=2021-03-29}}</ref>, chun an ghrian a fheiceáil ag damhsa “le teann áthais maidin Domhnaigh Cásca”. Chreidtí fadó go mbíodh an ghrian ag damhsa sa spéir mar gheall ar aiséirí Íosa Críost, toisc Íosa a bheith aiséirithe ó [[Bás|mhairbh]].
==== Uibheacha ====
Thagadh deireadh leis an troscadh ar Dhomhnach Cásca agus d’ití uibheacha ag deireadh an Charghais. Fadó d’ití a lán [[Ubh|uibheacha]] ar Dhomhnach Cásca mar ní bhídís á hithe ó [[Máirt na hInide|Mháirt na bPancóg]] roimhe sin. Siombail ab ea an t-ubh den [[Beatha|bheatha]] nua. Dar leis an scéal seo, ní bhíodh mórán tráchta ar uibheacha seacláide an tráth úd – ach fíoruibheacha cearca a d’ití.
[[Íomhá:Barcelona_-_La_Sagrada_Família_-_Passion_Façade_-_View_East_on_Crowing_Cock.jpg|mion|an [[coileach]] ag fógairt an [[Lá|lae]] ( La Sagrada Família, Barcelona)]]
Feictear sa scéal seo gur fíoruibheacha amháin a bhíodh á n-ithe ag na páistí. I dtithe áirithe bhíodh sé de nós ag na páistí uibheacha a bhailiú le linn an Charghais agus picnic a bheith acu ar Dhomhnach Cásca.
Chomh maith leis sin, bhíodh sé de nós ag daoine na huibheacha a chur i bhfolach agus rachaidís ag tóraíocht na n-uibheacha ar Dhomhnach Cásca – rud a dhéantar go fóill ach le huibheacha seacláide.
=== An coileach ===
Deirtear chomh maith go mbíonn an [[coileach]] ag fógairt an [[Lá|lae]] ag glaoch amach go hard agus go soiléir ‘Tá Mac na hÓighe Slán! Tá Mac na hÓighe Slán!’
== Eachtraí ar Dhomhnach Cásca ==
* Iarracht ar Dhomhnach Cásca 1478 [[An Renaissance|Lorenzo de' Medici]] a mharú
* [[Éirí Amach na Cásca]], 1916, in Éirinn.
* Paráid mhíleata trí [[Sráid|shráid]]<nowiki/>eanna i lár [[Cathair (lonnaíocht)|Chathair]] [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]] ar Dhomhnach Cásca<ref>{{Lua idirlín|url=https://web.archive.org/web/20171126162732/https://www.military.ie/ie/ionad-eolais/oglaigh-na-heireann-2016/morshiul-na-casca-2016/|teideal=MÓRSHIÚL NA CÁSCA 2016|údar=military.ie|dáta=2016|work=na searmanais stáit chuí a eagrú chun comóradh a dhéanamh ar Chothrom Céad Bliain Éirí Amach na Cásca. ... Is í an pharáid mhíleata trí shráideanna lár Chathair Bhaile Átha Cliath ar Dhomhnach Cásca an chuid lárnach de pháirt Óglaigh na hÉireann sa cheiliúradh i rith dheireadh seachtaine na Cásca. Sa bhliain 2016, bhí 3,722 duine de phearsanra Óglaigh na hÉireann agus na Seirbhísí Éigeandála páirteach ansin, 78 feithicil, 17 Eitleán chomh maith le bannaí máirseála agus meithleacha bratach in eagar searmanais.|dátarochtana=2021-03-29}}</ref>
* Saoireː Tugtar [[an Cháisc]] ar an gceiliúradh ar fad, agus tugtar saoire do na [[scoil]]<nowiki/>eanna agus ag beagnach gach oibreoir in Éirinn lena cheiliúradh.
[[Íomhá:George_Hitchcock-Easter_Sunday_1904.jpeg|clé|mion|George Hitchcock, "Domhnach Cásca", 1904<ref>{{Lua idirlín|url=https://web.archive.org/web/20110617023123/http://the-athenaeum.org/art/full.php?ID=10571|teideal="Domhnach Cásca" In Brabant|údar=George Hitchcock,|dáta=1904|work=the-athenaeum.org|dátarochtana=2021-03-29}}</ref>]]
== Féach freisin ==
* [[Aiséirí Íosa]]
* [[Cáisc na nGiúdach]]
== Naisc sheachtracha ==
* Nósanna Dhomhnach Cásca, ar [http://www.podcastchart.com/podcasts/rte-siulach-scealach/episodes/nosanna-dhomnach-casca Raidió RTÉ]. Seán Ó Conghaile ag cur síos ar Dhomhnach Cásca san am a chuaigh thart. 31 Márta 2013.
==
{{reflist}}
{{An tSeachtain Mhór}}
| |||